“ANIA ti kinapudno?” Dayta ti insaludsod ti Romano a gobernador ti Judea idi umuna a siglo a ni Poncio Pilato ken Jesus idi naisaklang kenkuana. (Juan 18:38) Ipakita ti saludsod ni Pilato nga agduadua ken saanna a talaga a birbiroken ti kinapudno. Para ken Pilato, ti kinapudno ket aniaman a kayat a pilien wenno patien ti tao; saan a talaga a maikeddeng no ania ti kinapudno. Kasta met laeng ti kapanunotan ti adu ita.

Saan nga ammo dagiti makimismisa idi maika-16 a siglo idiay Europa no ania ti patienda a kinapudno. Gapu ta dimmakkelda a mamati a natan-ok ti papa ken iti dadduma a sursuro ti simbaan, naipasangoda iti baro a kapanunotan nga insaknap ti Repormasion, a nagwaras idi iti intero a Europa. Ania ngarud ti patienda? Kasanoda a masigurado no ania ti kinapudno?

Kabayatanna, adu idi ti agbirbirok iti kinapudno ket karaman kadagita ti determinado a tallo a lallaki. * Kasano ngarud a mailasinda no ania ti pudno ken ulbod? Ania ti nabirokanda? Kitaentayo.

Ni Wolfgang Capito ket maysa nga agtutubo a napasnek iti relihionna. Idi 1512, nagbalin a padi ni Capito idi agad-adal iti medisina, abogasia, ken teolohia. Kalpasanna, nagbalin a chaplain iti arsobispo ti Mainz.

Idi damo, pinadas ni Capito a lapdan ti regta dagiti Repormador a mangikaskasaba iti mensahe a maikontra iti sursuro ti Katoliko. Ngem idi agangay, ni Capito a mismo ti nangiparegta iti panagbalbaliw. Ania ti inaramidna? Idi naipasango iti nadumaduma a sursuro, mamati ni Capito a “ti kasayaatan a mangikeddeng iti panangasabada ket ti Biblia ta dayta laeng ti sigurado,” kuna ti historiador a ni James M. Kittelson. Mamati ni Capito a saan a naibasar iti Biblia ti sursuro ti simbaan a transubstantiation (ti tinapay ken arak ket nagbalin a literal a lasag ken dara ni Jesus) ken ti panagdayaw kadagiti santo. (Kitaem ti kahon a “ Sukimatem no Agpayso Dagitoy a Banag.”) Pinanawan ni Capito ti nalatak a saadna iti arsobispo idi 1523, nagyan iti siudad ti Strasbourg a sentro ti panagbalbaliw ti relihion idi a tiempo.

Ti balay ni Capito idiay Strasbourg ti nagbalin a pagsasarakan dagiti kontra iti adu a sursuro ti relihion. Pagsasaritaanda met ti maipapan iti relihion  ken pannursuro ti Biblia. Nupay isursuro pay laeng ti dadduma a Repormador ti doktrina a Trinidad, sigun iti libro a The Radical Reformation, dagiti sursurat ni Capito “saannan a dinakamat ti doktrina a Trinidad.” Apay? Naallukoy ni Capito iti wagas a panangpaneknek ti teologo nga Espaniol a ni Michael Servetus kadagiti teksto ti Biblia a di umiso ti Trinidad. *

Ti di panamati iti Trinidad ket mabalin a pakatayan, isu a naannad ni Capito a nangipakaammo iti patpatienna. Ngem ipakita dagiti insuratna a pinagduaduaannan ti doktrina a Trinidad sakbay a nagam-ammoda ken Servetus. Idi agangay, imbaga ti maysa a padi a Katoliko a nagsasaritaan da Capito ken dagiti kakaduana ti maipapan iti “kangrunaan a misterio ti relihion; [ken] dida pinati ti Nasantuan a Trinidad.” Sangagasut a tawen kalpasanna, karaman ni Capito kadagiti nalatak a mannurat a kontra iti sursuro a Trinidad.

Mamati ni Capito a ti Biblia ti gubuayan ti kinapudno. Kinunana: “Bay-antayo a ti Biblia ken ti Linteg ti Kristo ti kanayon a masurot iti teolohia.” Sigun ken Dr. Kittelson, “impilit [ni Capito] a ti kangrunaan a biddut dagiti nagadal iti teolohia ket dida inkabilangan ti Biblia.”

Ti panagreggetda a mangammo iti kinapudno manipud iti Sao ti Dios ket kas met laeng iti panagregget ni Martin Cellarius (a pagaammo kas ni Martin Borrhaus), agtutubo a nagyan iti pagtaengan ni Capito idi 1526.

Naipasngay ni Cellarius idi 1499. Napasnek nga estudiante iti teolohia ken pilosopia ni Cellarius a nangawat iti trabaho a panangisuro idiay Wittenberg, Germany. Gapu ta idiay Wittenberg ti nagtaudan ti Repormasion, naam-ammo ni Cellarius ni Martin Luther ken ti dadduma pay a mayat a mangbalbaliw iti sursuro ti simbaan. Kasano a mailasin ni Cellarius ti kapanunotan ti tao manipud kadagiti kinapudno iti Biblia?

Sigun iti libro a Teaching the Reformation, mamati ni Cellarius a ti pudno a pannakaawat ket resulta ti “nagaget a panagbasa ti Biblia, kanayon a panangikompara kadagiti teksto, ken panagkararag a nabuyogan iti panagbabawi.” Ania ti naammuan ni Cellarius idi sinukimatna ti Biblia?

Idi Hulio 1527, impablaak ni Cellarius ti naammuanna iti libro a napauluan On the Works of God. Insuratna a simboliko laeng dagiti sakramento ti simbaan a kas iti transubstantiation. Sigun ken Propesor Robin Barnes, dinakamat met ti libro ni Cellarius “ti pannakaawat maipapan kadagiti padto a dumteng ti tiempo nga adu ti mapasamak a kalamidad ken panagrigrigat a sarunuen ti sapasap a panagbalbaliw.”—2 Pedro 3:10-13.

Ad-adda a makapainteres ti ababa a komento ni Cellarius maipapan iti kasasaad ni Jesu-Kristo. Nupay saanna a direkta a kinontra ti Trinidad, pinagduma ni Cellarius ti “Nailangitan nga Ama” ken “ti Anakna a ni Jesu-Kristo.” Kinunana pay a ni Jesus ket maysa kadagiti adu a dios ken annak ti mannakabalin-amin a Dios.—Juan 10:34, 35.

Iti librona nga Antitrinitarian Biography (1850), nadlaw ni Robert Wallace a dagiti sursurat ni Cellarius saanna a sinurot ti Trinitario a pannursuro a kadawyan idi maika-16 a siglo. * Kuna ti adu nga iskolar a saan a patien ni Cellarius ti Trinidad.  Nadeskribir kas maysa kadagiti instrumento a “nangipasagepsep iti pannakaammo iti pudno a Dios ken ni Kristo.”

Idi agarup 1527, nagnaed met idiay Wittenberg ti teologo a ni Johannes Campanus a naibilang a maysa kadagiti kalaingan nga iskolar idi kaaldawanna. Nupay adda iti sentro ti narelihiosuan a panagbalbaliw, saan a kontento ni Campanus kadagiti pannursuro ni Martin Luther. Apay?

Kinontra ni Campanus ti sursuro a transubstantiation ken consubstantiation (ti aktual a pannakaikadua ti bagi ken dara ni Kristo iti tinapay ken arak). * Sigun iti autor a ni André Séguenny, mamati ni Campanus a “ti Tinapay ket nagtalinaed a tinapay, ngem kas maysa a sakramento, ti tinapay isimbolona ti bagi ni Kristo.” Idi 1529, naangay ti miting idiay Marburg Colloquy tapno pagsasaritaanda dagitoy a saludsod. Saan a napalubosan ni Campanus a mangiranud iti naadalna manipud iti Biblia. Idi agangay, liniklikanen dagiti kakaduana a Repormador idiay Wittenberg.

Nakapungtot dagiti Repormador ken Campanus gapu iti pammatina maipapan iti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu. Iti librona a Restitution idi 1532, insuro ni Campanus a ni Jesus ken ti Amana ket nagduma a persona. Inlawlawagna a ti Ama ken Anak ket “maymaysada” kas iti panagtipon ti asawa a lalaki ken babai a “maymaysa a lasag,” ngem dua latta a persona. (Juan 10:30; Mateo 19:5) Kuna ni Campanus a nagusar ti Kasuratan iti isu met laeng nga ilustrasion a mangipakita a natantan-ok ti Ama ngem iti Anak: “Ti ulo ti babai isu ti lalaki; ket ti ulo ti Kristo isu ti Dios.”—1 Corinto 11:3.

Ti ngay nasantuan nga espiritu? Iti insuratna, inusar manen ni Campanus ti Biblia: “Awan ti pammaneknek ti Biblia a ti Nasantuan nga Espiritu ket maikatlo a persona . . . Agtigtignay ti espiritu ti Dios ta usarenna a mangisagana ken mangitungpal iti amin a bambanag babaen ti naespirituan a pannakabalin ken aktibidadna.”—Genesis 1:2.

Ni Luther inawaganna ni Campanus a managtabbaaw ken kabusor ti Anak ti Dios. Kiniddaw ti sabali pay a Repormador a mapapatay ni Campanus. Ngem saan a mabuteng ni Campanus. Sigun iti The Radical Reformation, “Kombinsido ni Campanus a nasinasina ti Simbaan gapu ta napukaw ti umiso a sursuro dagiti apostol ken ti pannakaawat iti kuna ti Biblia maipapan iti kinaulo ti Dios ken ti lalaki.”

Saan a pulos ginandat ni Campanus ti mangorganisar iti narelihiosuan a grupo. Kinunana nga awan serserbi a binirokna ti kinapudno “kadagiti sekta ken amin a di manamati.” Gapuna, ninamnamana a ti napukaw a pudno a Nakristianuan a pannursuro ket isubli ti Iglesia Katolika. Ngem idi agangay, ni Campanus ket inaresto dagiti lider ti Simbaan, ken mabalin a naibalud iti nasurok a 20 a tawen. Patien dagiti historiador a natay ni Campanus idi agarup 1575.

Ti napasnek a panagadal iti Biblia ti nakatulong kada Capito, Cellarius, Campanus, ken dadduma pay tapno mailasinda ti pudno manipud iti ulbod. Nupay saan nga amin a naammuan dagitoy nga agbirbirok iti kinapudno ket maitunos a naan-anay iti Biblia, sipapakumbaba a sinukimatda ti Biblia ken impategda ti naammuanda a kinapudno.

Pinaregta ni apostol Pablo dagiti padana a Kristiano: “Siguraduenyo dagiti amin a banag; kumpetkayo a siiirut iti nasayaat.” (1 Tesalonica 5:21) Tapno matulonganka a mangammo iti kinapudno, impablaak dagiti Saksi ni Jehova ti libro nga Ania a Talaga ti Isursuro ti Biblia?