ŨNG’ENDU NTHĨNĨ WA MŨSYĨ NA ANDŨ KŨKWATWA KYA VINYA: Livoti ĩmwe ĩla yaumiw’e nĩ Ngwatanĩo ya Nthĩ yaĩtye atĩĩ: “Mũndũ mũka ũmwe katĩ wa kĩla aka atatũ nũvũawa kana akakwatwa kya vinya nĩ mũndũ me ndũũ.” O na ũndũ ũngĩ wa kũmakya nĩ kana, “nĩvatonyeka mũndũ mũka ũmwe katĩ wa kĩla aka atano akakwatwa kya vinya kana akavĩtĩa syatemana.”

ŨNG’ENDILĨ: Livoti kuma nthĩ ya Amelika yĩonany’a kana ve ikundi mbee wa 30,000 sya ing’endilĩ ila ithĩnasya andũ nthĩ ĩsu. Nasyo nthĩ sya Latin America, vakuvĩ mũndũ 1 katĩ wa kĩla andũ 3 nĩwakomanie na ing’endilĩ.

ŨAANI: Livoti ieleasya kana nĩvatonyeka andũ vakuvĩ nusu milioni makethĩwa mooaiwe mwaka wĩ o navu ĩtina, andũ asu mooaiwe mwaka ũsu maĩ aingĩ kwĩ ala mooaĩwe kaũnĩ. Nthĩ ila syĩ Southern Africa na Central America nĩsyo syaĩ na ũaani ũla mwingĩ vyũ nũndũ andũ ala mooaĩtwe ku maĩ mbee wa kũndũ kũna kwa ala mooaĩtwe nthĩ yonthe. Kwa ĩvinda ya mwaka ũmwe, andũ mbee wa 100,000 nĩmooaiwe nthĩ ila syĩ Latin America na angĩ ta 50,000 mooawa Brazil. Ĩkũlyo nĩ, Nĩvatonyeka ũng’endu ũkesa kũthela vyũ?

Nĩkĩ ũng’endu usĩe kĩla vandũ? Ve maũndũ maingĩ matumĩte kwĩthĩwa na ũng’endu ta andũ kũete ithokoo nũndũ wa kwona andũ angĩ mayonw’a kyende, syana nini kwona andũ aima mayĩka syĩko sya ũng’endu, kũtũmĩa ũkĩ na ndawa sya kũmila naĩ, andũ kwona thayũ ũte wa vata, na ing’endilĩ kwĩthĩwa itoseawa ĩtambya.

Vate nzika, kwĩ nthĩ imwe itatĩte kũolanga ũng’endilĩ. Kwa ĩvinda ya myaka ĩkũmi mĩthelu, taoni ĩmwe yĩ nthĩ ya Brazil ĩla yĩthĩawa na andũ aingĩ yĩtawa São Paulo, nĩyĩthĩĩtwe na ũoleku mũnene wa ũaani kwa kĩlungu kya 80 ĩũlũ wa 100. Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, syĩko mbingĩ sya ũng’endilĩ nĩsyĩkawa taoninĩ ĩsu, na ũaani no ũendeee nũndũ andũ vakuvĩ 10 katĩ wa kĩla andũ 100,000 nĩmoaawa. Ĩkũlyo nĩ, Nĩ kyaũ kĩkesa kũmina ũng’endu vyũ?

Nĩ kana ũng’endu ũthele vyũ no nginya andũ maalyũke na mayĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo. Nĩ kana andũ ang’endu methĩwe mate na ĩtomo, mĩyono, na kwĩyenda, no nginya memanyĩsye kwĩthĩwa na wendo, kũnenga angĩ ndaĩa, na kũthĩnĩkĩaa andũ ala angĩ.

Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũndũ kwĩka moalyũku asu manenevete ũu? Kwasũanĩa ũndũ Mbivilia yaĩtye:

• “Nũndũ kũmwenda Ngai nĩ kũũ, tũkwatae mĩao yake: na mĩao yake ti mĩito.”—1 Yoana 5:3.

• “Kũmũkĩa Yeova nĩkw’o kũmena ũthũku.” *—Nthimo 8:13.

Kũmwenda Ngai na kũmũkĩa nĩ maũndũ matonya kũtetheesya andũ ala methĩawa me ang’endu  makaalyũka vyũ makatw’ĩka andũ eũ. Kwa w’o ũndũ ũsu no ũtonyeke?

Kwasũanĩa ngelekany’o ya Alex, * kuma Brazil, ũla watwĩe e mwove kwa myaka 19 nũndũ wa kwĩthĩwa e kĩng’endilĩ. Atw’ĩkie Ngũsĩ ya Yeova mwaka wa 2000, ĩtina wa kwĩmanyĩsya Mbivilia na Ngũsĩ. Nĩwaekanie na ũng’endu vyũ? Ĩĩ, na Alex nĩwĩlilaa mũno nũndũ wa maũndũ mathũku ala weekaa. Aĩtye atĩĩ: “Yu nĩnĩmwendete Ngai nũndũ nĩnĩw’aa andekeie vyũ. Kũmũtũngĩa Yeova mũvea na kũmwenda nĩmo maũndũ ala mandetheesye mũno kũalyũka.”

Nake César kuma Brazil, aĩ kĩng’ei kĩthũku na ooyaa atũmĩĩte mĩio mĩthũku mũno. Ũsu nĩw’o wĩa ũla watethasya kwa myaka ta 15. Nĩ kyaũ kyatumie aalyũka? E kolokolonĩ, Ngũsĩ sya Yeova nĩsyamũthokeie na eemanyĩsya Mbivilia. César aĩtye atĩĩ: “Yĩu nĩyo ĩvinda ya mbee namanyie kana no nĩthĩwe na ũtanu thayũnĩ wakwa. Nĩneemanyĩisye kũmwenda Ngai. O na nĩneemanyĩisye kũmũkĩa Ngai kana kũmena ũla ũthũku nĩ kana ndikamũthatye Yeova. Ndyendaa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle ũkwonany’a kana ndikũmũtũngĩa Ngai mũvea nũndũ wa ũseo wake. Kũmwenda Ngai na kũmũkĩa nĩkwandetheeisye nĩalyũle mwĩkalĩle wakwa.”

Ngelekany’o isu syĩtũmanyĩsya kyaũ? Syĩtũmanyĩsya kana Mbivilia yĩ na ũtonyi wa kũalyũla andũ vyũ kwa kũalyũla o na mosũanĩo moo. (Aeveso 4:23) Alex, ũla ũwetiwe kĩlungunĩ kĩĩ ongeleele kwasya atĩĩ: “Maũndũ ala neemanyĩasya Mbivilianĩ maĩ ũndũ ũmwe na kwĩtĩkĩw’a kĩw’ũ kĩtheu, o kavola kwa kavola kĩendeee na kũthambya mosũanĩo mathũku ala naĩ namo. Noonaa ndesa kũekana na maũndũ asu mathũku neekaa.” Ĩla twausũsya akili sitũ ũvoo mũtheu ũla wĩ Mbivilianĩ, no tũvetange vyũ mosũanĩo mathũku. Ndeto ya Ngai yĩ ũtonyi wa kũthesya mũndũ. (Aeveso 5:26) Ĩla mũndũ mũng’endu na wĩyendete wasoma Ndeto ya Ngai, nĩmũalyũlaa akethĩwa endete mũuo na e mũndũ mũseo. (Alomi 12:18) Nĩwĩthĩawa na mũuo nũndũ wa kũatĩĩa mĩao ya Ngai.—Isaia 48:18.

Ngũsĩ sya Yeova mbee wa milioni nyanya ila syĩthĩawa nthĩnĩ wa nthĩ 240 nĩsyĩsĩ kĩla kĩtonya kũvetanga ũng’endu vyũ. Andũ kuma mbaĩ syonthe na ngo sya kĩla mũthemba nĩmemanyĩĩtye kũmwenda na kũmũkĩa Ngai vamwe na kwendana mo ene, na kwĩkala me na mũuo. (1 Vetelo 4:8) Mo nĩ ngelekany’o nzeo yonanasya kana nĩ ũndũ ũtonyeka kũkethĩwa na nthĩ ĩte na andũ ang’endu.

Mbivilia nĩyathanĩte kana o mĩtũkĩ Ngai akavetanga andũ ala ang’endu. Nthĩ ĩno yusĩe ũng’endu yeteele “mũthenya wa ũsilĩlo na kwanangwa kwa andũ ala matamũkĩaa Ngai.” (2 Vetelo 3:5-7) Andũ ala ang’endu maikethĩwa matonya kũthĩny’a ala angĩ. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtuma tũĩkĩĩa kana Ngai akilyĩ analikĩlĩĩla maũndũ na aivetanga vyũ andũ onthe ala ang’endu?

Mbivilia yaĩtye kana Ngai nũmenete “ũla wendete ũng’endu.” (Savuli 11:5) Mũmbi witũ nĩwendete mũuo na ũsili wa katĩ. (Savuli 33:5; 37:28) Kĩu nĩkyo kĩtumi Ngai ũtaketĩkĩla andũ ala ang’endu methĩwe vo tene na tene.

Nthĩ nzaũ yusĩe mũuo yĩ vakuvĩ. (Savuli 37:11; 72:14) Twĩũkũlya wĩmanyĩsye maũndũ maingĩ ĩũlũ wa kĩla waĩle kwĩka nĩ kana wĩĩkala nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu nzaũ ĩtakethĩwa na andũ ang’endu!