Kwasũanĩa ngwatanĩo ĩla mavatha matutenyʼe methĩawa nayo. Methĩawa na ndũũ mũno. Mũndũ mũka wĩtawa Nancy Segal, ũla nĩ ĩvatha, na nĩwe mũũngamĩi wa mũvĩa wa Twin Studies Center aĩtye atĩĩ: “Mavatha amwe methĩawa matonya kũea ngewa na makaeleanwa nesa vyũ.” Mũndũ mũka ũmwe ũsyaanĩwʼe na ĩvatha matutenyʼe aeleisye ngwatanĩo ĩla yĩthĩawa vo katĩ wake na ĩvatha yĩu asya atĩĩ: “Kĩla ũmwe witũ ethĩawa esĩ maũndũ onthe ĩũlũ wa ũla ũngĩ.”

Nĩ kyaũ kĩtumaa mavatha asu methĩwa mailyĩ ũu? Ũkunĩkĩli wonanasya kana o na kau vala mavatha maeewe na ũndũ maeetwe no maũndũ matumaa methĩwa mayĩeleanwa, ũndũ ũla mũnene ũtumaa maeleanwa nĩ ũvoo ũtutenyʼe ũla wĩ nthĩnĩ wa kĩla ũmwe woo (DNA).

KWASŨANĨA ŨNDŨ ŨŨ: Mũmbi witũ nũeleawa nesa ũndũ tũilyĩ kwĩ mũndũ ũngĩ o na wĩva. O na nĩkyo kĩtumi mũandĩki wa Savuli wawetie ndeto ii: “Nĩwambwʼĩkie ĩvunĩ ya mwaitũ. Wũmbe wakwa ndwaakũvithwa, yĩla noombiwe kĩmbithĩnĩ. . . . Metho maku nĩmoonie ndanombĩka; na ĩvukunĩ yaku mamutha nĩmaandĩkĩtwe onthe.” (Savuli 139:13, 15, 16) Ngai e weka nĩwe wĩsĩ nesa ũvoo ũla wĩ nthĩnĩ wa kĩla ũmwe witũ, na maũndũ ala makwatĩte kĩla ũmwe witũ na makatuma ethĩwa na ndaĩa ila wĩ nasyo. Ũmanyi mwingĩ vyũ na wa mwanya ũla Ngai wĩthĩawa nawʼo ĩũlũ witũ, na ũndũ ũtũmbĩte kwa nzĩa ya mwanya nitũĩkĩĩthasya kana nũeleawa kĩla kaũndũ ĩũlũ witũ.

Ndaviti avoyie asya atĩĩ: “Ame Yeova, nĩwĩnguũĩte, na ũkamanya nyie. Nĩwĩsĩ kwĩkala nthĩ kwakwa, na kũkĩla kwakwa; nũmanyaa ũsũanĩo wakwa wĩ kũasa. Nũndũ vati ndeto ũĩmĩnĩ wakwa, ũtamĩsĩ vyũ, ame Yeova.” (Savuli 139:1, 2, 4) O na ĩngĩ, Yeova nĩwĩsĩ maũndũ ala me ngoonĩ sitũ, na “nũmanyaa mosũanĩo onthe ma malilikano.” (1 Mavinda 28:9; 1 Samueli 16:6, 7) Mĩsoa ĩno yĩtũmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Ngai?

O na kau no tũemwe nĩ kũelesya maũndũ onthe ala tũũsũanĩa na tũkwĩwʼa nthĩnĩ wa mboya, Mũmbi witũ nĩwonaa maũndũ ala tũkwĩka na nũeleawa nĩkĩ tũũmeka. O na nũeleawa maũndũ maseo ala tũkwenda kwĩka, o na ethĩwa nĩtũũsiĩĩwa nĩ mawonzu maitũ kwĩanĩsya maũndũ asu. Kwa wʼo, nũndũ Ngai atũmbie twĩ na wendo, e na mea ma kwona na kũelewa mesilya na mawendi maitũ maseo.—1 Yoana 4:7-10.

 Maandĩko nĩmatũĩkĩĩthasya ũndũ ũsu

• “Metho ma Mwĩaĩi masyaasya ala alũngalu, na matũ make nĩmethukĩĩasya mboya syoo.”—1 VETELO 3:12.

• Ngai athanĩte atĩĩ: “Ngakũmanyĩsya na kũkwonʼya nzĩa ĩla wĩendelaa: Ngakũtaa itho yakwa yĩkũketeee.”—SAVULI 32:8.

Kũmanya kana Ngai nũeleawa nĩ maũndũ ala matũkwataa na ũndũ twĩwʼaa no kũtũtetheesye kũmĩĩsya mathĩna? Kwasũanĩa kĩla kyamũkwatie Anna, kuma nthĩ ya Nigeria. Aĩtye atĩĩ: “Noonaa thayũ ũte vata nasũanĩa maũndũ ma kũtũla ngoo ala mangwatĩte. Naĩ kĩveti ndiwa, na nĩnasũvĩaa kelĩtu kakwa kala kawaĩte ũwau wa kwĩthĩwa na kĩwʼũ kingĩ mũtwe na kĩituma wimba (hydrocephalus). Nĩnasyokie namanya kana naĩ na kanza ya nondo na nĩnaaĩlĩte kũthĩnzwa na ndiendeea kũiitwa. Ndwaĩ ũndũ wĩ laisi kwakwa kwĩthĩwa sivitalĩ ndiitwa o ĩvinda yĩla kelĩtu kakwa kakomete sivitalĩ ke kawau.”

Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye Anna kũmĩĩsya? Aĩtye atĩĩ: “Nĩnasũanĩie maandĩko ta Avilivi 4:6, 7, yĩla yaĩtye kana ‘mũuo wa Ngai, ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi wʼonthe, ũkasũvĩaa ngoo syenyu na mosũanĩo menyu.’ Kĩla ĩvinda nasũanĩa ĩandĩko yĩu, neewʼaa neethĩwa na ngwatanĩo ya vakuvĩ na Yeova, nũndũ nĩnamanyaa kana nũmbeleawa nesa kwĩ ũndũ nĩyĩeleawa. O na nĩneekĩawa vinya nĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto.”

Aendeee kwasya: “O na kau no nĩendeee kũngʼangʼana na ũwau wakwa, nĩ na kelĩtu kakwa tũiendeee naĩ mũno. Nũndũ Yeova e ngalĩko ĩla yitũ, nĩtwĩmanyĩĩtye kwĩthĩwa na mawoni maseo yĩla twakwatwa nĩ mathĩna. Ĩandĩko ya Yakovo 5:11 yĩtũĩkĩĩthĩtye ũũ: ‘Nĩtũmetaa aathimwa ala moomĩĩsye: nĩmweewie ũvoo wa wũmĩĩsyo wa Yovu, na ĩngĩ nĩmwoonie mũminũkĩlyo wa Mwĩaĩi, ũndũ Mwĩaĩi wusũĩte ĩnee na tei.’” Yeova nĩwaeleawa nesa maũndũ ala mamũkwataa Yovu, o naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana nũeleawa mathĩna onthe ala matũkwataa.