Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 15/09/1950 nĩyaeleisye ĩũlũ wa ndeto “kyuu” na “kĩla kya w’o.” Yaisye atĩĩ: “Kyuu nĩ ngelekany’o ya ũndũ kana kĩndũ kĩkekĩka ĩvinda yũkĩte. Na ĩndĩ ũndũ ũsu kana kĩndũ kyu kyesa kwĩkĩka kĩitalwa takyo kĩla kya w’o.”

Myaka mingĩ mĩvĩtu mavuku maitũ nĩmawetete kana aũme na aka aĩkĩĩku ta Ndevola, Eliu, Yevitha, Yovu, Laavi, Leveka na angĩ aingĩ maĩ syuu sya etĩkĩw’a mauta kana “ĩkomano ĩnene ya andũ.” (Ũvu. 7:9) Kwa ngelekany’o, Yevitha, Yovu, na Leveka moonekaa maĩle kũelekanw’a na etĩkĩw’a mauta, namo Ndevola na Laavi matw’ĩkĩkaa kana maelekanĩtye yĩla ĩkomano ĩnene. Ĩndĩ myakanĩ ya mĩtũkĩ tũieleasya ũvoo woo ũu. Nĩkĩ tũtekaa ũu?

Maandĩko nĩmonanĩtye kana andũ amwe ala mawetetwe Mbivilianĩ maĩ kyuu kya ũndũ ũngĩ mũnenange. Ĩandĩkonĩ ya Akalatia 4:21-31 mũtũmwa Vaulo nũwetete “ngelekany’o” yĩ na aka elĩ. Akali, ũla waĩ mwĩĩtu mũthũkũmi wa Avalaamu, aĩ ngelekany’o ya mbaĩ ya Isilaeli, ĩla yaĩ mbaĩ ya Yeova kwosana na ĩla Mĩao ya Mose. Ĩndĩ Sala, ũla waĩ mũndũ mũka “ũte ngombo,” aĩ ngelekany’o ya kĩveti kya Ngai kĩla nĩkyo kĩlungu kya ũseũvyo wa Ngai kya ĩtunĩ. Ĩla Vaulo waandĩkĩie Aevelania valũa, nĩwakonanisye Yesũ na Melikiseteki, ũla waĩ mũthembi na mũsumbĩ, na oonany’a ũndũ mavw’anene maũndũnĩ me kĩvathũkany’o. (Aevl. 6:20; 7:1-3) O na ĩngĩ, Vaulo nĩwoonanisye kana Isaia na ana make maĩ ngelekany’o ya Yesũ na aatĩĩi make etĩkĩw’a mauta. (Aevl. 2:13, 14) Nũndũ Vaulo aandĩkaa e mũveveee, tũyĩsa kũlea maũndũ asu ũandĩkĩte ĩũlũ wa kyuu na kĩla kya w’o.

Ĩndĩ o na vailyĩ ũu, ĩla Mbivilia yaweta kana mũndũ mũna nĩ kyuu kya mũndũ ũngĩ, tũyaĩle kũtw’a kana maũndũ onthe ala maaĩkĩka thayũnĩ wa mũndũ ũsu ũkwĩtwa kyuu nĩ ngelekany’o ya maũndũ angĩ manenange. Kwa ngelekany’o, o na kau Vaulo nũtũtavĩtye kana Melikiseteki aĩ kyuu kya Yesũ, ndaaweta yĩla ĩvinda Avalaamu wasindie asumbĩ 4, na Melikiseteki amũetee kĩmũtũ na mbinyu nĩ kana aitanĩe. Kwondũ wa ũu, Maandĩko maitũnengete  kĩtumi kya kũmanthĩthya kĩla kyonanaw’a nĩ kĩko kĩu kya Melikiseteki.—Mwa. 14:1, 18.

Myaka maana meana ũna kuma Klĩsto akw’a, aandĩki amwe nĩmakwatiwe nĩ mũthemba wa kũmanthaa syuu ngewanĩ sya Mbivilia o na kũla ite vo. Ĩvuku yĩmwe yĩla yĩeleetye momanyĩsyo ma Origen, Ambrose, na Jerome yaĩtye atĩĩ: “Matataa kũmanthĩthya syuu Maandĩkonĩ, namo nĩmasyonaa nthĩnĩ wa ngewa o na yĩva ĩeleetw’e kana nthĩnĩ wa kaũndũ o na keva kala kaaĩkĩka, o na katw’ĩke kanyivĩte ata. O na ũndũ ũte wa vata mũno na weekawa kĩla mũthenya woonekaa ta ũvithanĩtye ũw’o ũtamanyĩka mĩtũkĩ . . . , o na nĩ ũsengy’o ũndũ amwe matatie kũmanthĩthya kĩla kyoonanaw’a nĩ ũtalo wa ala makũyũ 153 makwatiw’e nĩ amanyĩw’a ũtukũ ũla Mwovosya wamaumĩlĩle amina kũthayũũkw’a!”—The International Standard Bible Encyclopaedia.

Mũndũ weetawa Augustine wa Hippo nĩwaeleisye mũno ĩũlũ wa ũla ũvoo ũwetete Yesũ ayĩĩthya aũme 5,000 atũmĩĩte imũtũ itano sya mbaale (barley) na makũyũ elĩ. Nũndũ mbaale nĩyavũthĩtw’e yaelekanw’a na nganũ, Augustine aisye atĩ imũtũ isu itano no ũndũ ũmwe na ala mavuku atano ma Mose (kũvũthw’a kwa “mbaale” kwaelekanaw’a na kũvũthya kũla andũ mavũthĩtye “Ũtianĩo Mũkũũ”). Nata ala makũyũ elĩ? Nũndũ wa kĩtumi kĩtesĩkĩe, amaelekanilye na mũsumbĩ na mũthembi. Nake mũsomi ũngĩ wendete mũno kũmanthĩthya syuu aisye atĩ ũndũ Yakovo wathooie ũkithathi wa Esau aitũmĩa ũsũũ wa ndengũ ndune, no ũndũ ũmwe na ũndũ Yesũ wathooeie andũ ũtiĩwa kũya ĩtunĩ aitũmĩa nthakame yake ndune!

Ethĩwa nũkwona maelesyo asu moo ma syuu masaanĩtye, vate nzika nĩwakwatya ũndũ kũmantha syuu kĩla vandũ kũtonya kũete thĩna wĩana. Andũ mayamba kũmanya nĩ ngewa syĩva sya Mbivilia syĩthĩawa ne syuu sya maũndũ ma ĩvinda yũkĩte, na nĩ syĩva syĩthĩawa ite syuu. Kwoou o kwa ũkuvĩ ũla ũseo nĩ atĩĩ: Vala Maandĩko maweta kana mũndũ mũna, kana ũndũ weekĩkie, kana o kĩndũ kĩna nĩ kyuu kya ũndũ ũngĩ, twĩtĩkĩlanaa namo mailyĩ ũu. Ĩndĩ tũyaĩle kũsembea kũtalĩthya mũndũ mũna kana ũndũ mũna nĩ kyuu kya ũngĩ ethĩwa vai ĩandĩko yĩwetete ũu sanzũ.

Kwoou-ĩ, maũndũ ala mawetetwe Maandĩkonĩ vamwe na ngelekany’o ila iwetetwe vo itonya kũtũtethya kwa nzĩa yĩva? Vaulo aandĩkie ũũ ĩandĩkonĩ ya Alomi 15:4: ‘Maũndũ o na meva ala mambie kũandĩkwa, nĩmaandĩkiwe nũndũ wa kũtũmanyĩasya, nĩ kana ũndũ wa wũmĩĩsyo na ũkiakisyo wa maandĩko twĩthĩwe na wĩkwatyo.’ Vau Vaulo awetaa kana ana-a-asa make etĩkĩw’a mauta ala maĩ kw’o ĩvinda yĩu maĩ matonya kũtetheka vyũ masoma maũndũ ala maandĩkiwe Maandĩkonĩ. Ĩndĩ andũ onthe ala maamũthũkũma Ngai, methĩwe nĩ etĩkĩw’a mauta kana nĩ ala “malondu angĩ,” nĩmatethekete vyũ masoma “maũndũ o na meva ala mambie kũandĩkwa.” O na ala matwĩe ‘mĩthenyanĩ ĩĩ ya mũminũkĩlyo’ no matetheke vyũ mamasoma, na vate nzika nĩmatethekete.—Yoa. 10:16; 2 Tim. 3:1.

Vandũ va kwona ngewa sya Mbivilia ta ikonetye kĩkundi kĩmwe kya andũ, kĩthĩwe nĩ kya etĩkĩw’a mauta kana nĩ kya yĩla ĩkomano ĩnene, kana vandũ va kũsyosa ta ikonetye o andũ matwĩe ĩvinda ĩna, andũ onthe ma Ngai vala mavika no matũmĩe maũndũ ala ngewa isu iũmamanyĩsya. Ta kwa ngelekany’o, vai vata wa kwona ĩvuku ya Yovu ta yĩkonetye o thĩna ũla etĩkĩw’a mauta moonie ĩvindanĩ ya Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe. Nĩkĩ? Nũndũ athũkũmi aingĩ ma Ngai, matw’ĩke nĩ aka kana nĩ aũme, nĩ etĩkĩw’a mauta kana nĩ ala ma ĩkomano ĩnene, nĩmakwatĩtwe nĩ maũndũ ta ala makwatie Yovu, na “[nĩmonete] mũminũkĩlyo wa Mwĩaĩi, ũndũ Mwĩaĩi wusũĩte ĩnee na tei.”—Yak. 5:11.

Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Ĩla twĩ ikundinĩ sitũ tyo twonaa eĩtu-a-asa akũũ mekalĩte me aĩkĩĩku ta Ndevola, kana atumĩa ma mũika me na ũĩ ta wa Eliu, kana o mavainia me na ũkũmbaũ na kĩthito ta Yevitha, na aũme na aka aĩkĩĩku me na wũmĩĩsyo ta wa Yovu? Twĩw’aa mũyo ta kĩ kwona ũndũ Yeova waĩkĩĩthisye nĩtwakwata maũvoo ala me na “maũndũ o na meva ala mambie kũandĩkwa,” nĩ kana “ũndũ wa . . . ũkiakisyo wa maandĩko twĩthĩwe na wĩkwatyo”!

Nũndũ wa itumi isu syawetwa, matukũnĩ aa mavuku maitũ makindĩlĩlaa mũno kĩla tũkwĩmanyĩsya twasoma ngewa sya Mbivilia, vandũ va kũtata kũmanthĩthya syuu na kĩla kya w’o, kana kwa ndeto ingĩ kĩla kĩkwonanw’a nĩsyo.