1. Ũtonyi ũla twĩ naw’o wa kũkũna visa wa maũndũ tũtaaona ũtũtethasya ata? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

NGAI atũnengie mũthĩnzĩo wa vata mũno ĩla watũmbaa. Mũthĩnzĩo ũsu nĩ ũtonyi wa kũkũna visa kĩlĩkonĩ ũkethĩa no ta twene syĩndũ o na kau tũyaasyona na metho. Ũndũ ũsu ũtumaa twĩthĩwa tũtonya kũvangĩĩa maũndũ nesa, na twĩthĩwa na mea ma kwona maũndũ maseo ala me mbee. Yeova mwene nũtonya kwona ũndũ ĩvinda yũkĩte yĩkethĩwa yĩilyĩ, na mavinda maingĩ nũtũtavasya Maandĩkonĩ ĩũlũ wa maũndũ mana o na mataaĩsa kwĩkĩka. O na kau ithyĩ tũitonya kwona na metho maitũ maũndũ asu makekĩka, nĩtũtonya kũkũna visa wamo ilĩkonĩ sitũ. Ĩla twatũmĩa ũtonyi ũsu witũ kwa nzĩa ĩsu twĩthĩawa tũilũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ.—2 Ako. 4:18.

2, 3. (a) Nĩkĩ twaĩle kũsũanĩaa ĩũlũ wa maũndũ matonyeka? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva?

² Mavinda angĩ no twambĩĩe kũkũna visa kĩlĩkonĩ wa kĩndũ o na kĩtesa kwĩkĩka. Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa kamwĩlĩtu keũkũna visa kĩlĩkonĩ kakuĩtwe nĩ kĩmbalutw’a. Kũu no kũkenga kĩlĩko. Ĩndĩ ĩvinda yĩla Aana woosie mwanya wa kũsũanĩa ũndũ kũkethĩwa kũilyĩ mũthenya ũla ũkatwaa mwanae, Samueli, ĩeemanĩ ya kũmbanĩa akamũthũkũmae Ngai, ndeekaa kũkenga kĩlĩko kyake. Ndakengaa kĩlĩko kyake nũndũ ũsu nĩ ũndũ watw’ĩte kwĩka, na kũkũna visa ĩũlũ wa mũthenya ũsu nĩkwamũtetheeisye  alũmany’e na ũtwi wake. (1 Sam. 1:22) O ta ũu, ĩla twakũna visa wa kĩla Ngai ũtwathĩte kwĩka, twĩthĩawa tũisũanĩa ĩũlũ wa maũndũ matatĩa kwĩkĩka.—2 Vet. 1:19-21.

³ Vate nzika, andũ aingĩ aĩkĩĩku ala mawetetwe Mbivilianĩ nĩmakũnaa visa ilĩkonĩ syoo ĩũlũ wa maũndũ ala Ngai wamathĩte. Kwĩka ũu kwamatethasya ata? Na tũtonya kũtetheka ata twoosa ĩvinda ya kũsũanĩa ĩũlũ wa maũndũ maseo ala Ngai wathĩte ala mamwĩw’aa?

4. Nĩ kyaũ kyatumaa Aveli ethĩwa atonya kũkũna visa kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yaĩ mbee?

⁴ Aveli nĩwe waĩ mũndũ wa mbee kwĩthĩwa e mũĩkĩĩku. We nĩwĩthĩwa ekalaa ene ũndũ o na ũmwe katĩ wa maũndũ ala Yeova wathanĩte? Tũitonya kwasya kana Aveli nĩweesĩ nesa vyũ ũndũ watho ũla Ngai waumisye ĩũlũ wa ĩla nzoka ũkeanĩa. Ngai athanie atĩĩ: “Ngeekĩa ũmaitha katĩ wenyu we na mũndũ mũka, na katĩ wa ũsyao waku na ũsyao wake: Akatumba mũtwe waku, naku ũkatumba kĩtiinyo kyake.” (Mwa. 3:14, 15) Ĩndĩ nĩvatonyeka ũkethĩa Aveli nĩwavindĩĩsye mũno watho ũsu, na akwatya kana ve mũndũ ‘ũkatumbwa kĩtiinyo’ nĩ kana andũ makaaĩsa kũvetewa naĩ, na mayĩkala o tondũ Atamu na Eva mailyĩ matanamba kũvĩtya. O na Aveli akethĩwa akũnaa visa ũilyĩ ata ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yaĩ mbee wake, aĩ na mũĩkĩĩo ũsu nũndũ wa watho ũla Yeova waumĩtye na nĩkyo kĩtumi Yeova weetĩkĩlile nthembo yake.—Soma Mwambĩlĩlyo 4:3-5; Aevelania 11:4.

5. Enoko atonya kwĩthĩwa atethekaa ata nũndũ wa kwĩkalaa aikũna visa kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yaĩ mbee?

⁵ Mũndũ ũngĩ mũĩkĩĩku aĩ Enoko, o na kau atũaa na andũ matamũkĩaa Ngai na maneeneaa ũ Ngai ndeto nthũku. Yeova nĩwamũveveee Enoko athana kana akatheea “vamwe na atheu make, nguthu ĩtatalĩka, kũmasilĩla andũ onthe, na kũmaĩkĩĩthya onthe ala matamũkĩaa Ngai ũndũ wa meko moo onthe ma kũlea kũmũkĩaa Ngai ala meekie, na nũndũ wa ndeto syoo syonthe nyũmũ ila asu athe matamũkĩaa Ngai mamũneeneete.” (Yuta 14, 15) Nũndũ Enoko aĩ na mũĩkĩĩo, aĩ atonya kũkũnaa visa wa ũndũ nthĩ ĩtonya kwĩthĩwa ĩilyĩ ĩte na andũ matamũkĩaa Ngai.—Soma Aevelania 11:5, 6.

6. Nĩ ũndũ wĩva Noa wĩthĩwa aendeeie kũsũanĩa ĩtina wa ĩla mbua ya ĩvinda yake?

⁶ O nake Noa aĩ na mũĩkĩĩo na nĩkyo kĩtumi ũtaanangwa na ĩla mbua ya ĩvinda yake. (Aevl. 11:7) Mbua ĩsu yathela, mũĩkĩĩo ũsu now’o watumie aumya nthembo sya nyamũ. (Mwa. 8:20) O ta Aveli, vate nzika Noa aĩ na mũĩkĩĩo wa kana ĩvinda yĩmwe andũ makathaw’a maume ũkombonĩ wa naĩ na kĩkw’ũ. Noa ndaaeka kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na wĩkwatyo ũsu o na ĩla myaka yavĩtie na esa kwĩthĩwa nĩ yĩla ĩvinda ĩthũku Nimiloti wambĩĩe kũvĩndũa andũ maleane na Yeova. (Mwa. 10:8-12) Nĩ ũndũ ũtonyeka ũkethĩa nĩweekĩawa vinya mũno nĩ kũsũanĩa ĩvinda yĩla mbaa andũ makavetewa asumbĩki athũku vamwe na naĩ na kĩkw’ũ. O naitũ no twĩkale twene ĩvinda yĩu ĩseo yĩ mbee witũ. Yĩi vaasa!—Alo. 6:23.

7. Nĩ maũndũ meva maĩ mbee ala Avalaamu, Isaka, na Yakovo mekalaa mene?

⁷ Avalaamu, Isaka, na Yakovo nĩmatonya kwĩthĩwa makũnaa visa ilĩkonĩ syoo makona ĩvinda ĩseo mbee woo nũndũ Ngai nĩwamathĩte kana kwĩsĩla ũsyao woo, mbaĩ syonthe ikaathimĩka. (Mwa. 22:18; 26:4; 28:14) Mathĩtwe kana ũsyao woo ũkaingĩva na ũitũa ĩla Nthĩ ya Watho Ngai ũkaũnenga. (Mwa. 15:5-7) Nũndũ wa mũĩkĩĩo woo, no ta meene ũsyao woo ũtwĩe nthĩ ĩsu mathĩtwe. Kũvika o na ũmũnthĩ kuma ĩla andũ malikile naĩnĩ,  Yeova ekalaa ayĩĩkĩĩthya athũkũmi make ala aĩkĩĩku kana moathimo ala maaiw’e nĩ Atamu mayaaa tene na tene.

8. Nĩ kyaũ kyatetheeasya Avalaamu ethĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu?

⁸ Nĩvatonyeka ũkethĩa Avalaamu eekaa maũndũ manene ma mũĩkĩĩo nũndũ nĩwakũnaa visa wa maũndũ ala Ngai wathanĩte. Maandĩko nĩmawetete kana o na kau Avalaamu na andũ angĩ mamũthũkũmĩte Ngai me aĩkĩĩku makwie “matosete matho,” ĩla maĩ thayũ “mamonete me kũasa na kũmatanĩa.” (Soma Aevelania 11:8-13.) Ve maũndũ maingĩ mũno matumaa Avalaamu aĩkĩĩa kana maũndũ ala weeteele mayaĩ maema kũka nginya ũkethĩa we no ta wamene o na kũtw’ĩka ndaĩ aamavakya itho.

9. Avalaamu atethekie ata nũndũ wa kũĩkĩĩa mawatho ma Ngai?

⁹ Nũndũ Avalaamu nĩwaĩkĩĩe mawatho onthe ma Ngai, aĩ na vinya wa kwĩka ũndũ w’onthe ũla Ngai wamũkũlasya eke. Nĩkyo kĩtumi weetĩkĩlile kũtia ndũa ya Ulu na alea vyũ kwaka mũsyĩ ndũanĩ ila syaĩ Kanaani. O ta ndũa ya Ulu, ndũa isu sya Kanaani iyaĩ syĩsa kwĩkala tene na tene nũndũ ala maisumbĩkĩte mayamũthaithaa Yeova. (Yos. 24:2) Myaka yonthe ĩla Avalaamu wekalile e thayũ kuma auma Ulu, “nĩweteelaa onw’e ndũa ĩla yĩ na myambĩlĩlyo, na mwambĩlĩlya na mwaki wayo nĩ Ngai.” (Aevl. 11:10) Avalaamu nĩwakũnaa visa akona atwĩe kũndũ kũtakanangwa kũsumbĩkĩtwe nĩ Yeova. Aveli, Enoko, Noa, vamwe na Avalaamu na andũ angĩ tamo mayaĩ na nzika kana akw’ũ makathayũũkw’a, na nĩmeeteele mũno kwĩsa kwĩkala kũũ nthĩ masumbĩkĩtwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai. Ũsumbĩ ũsu nĩw’o “ndũa ĩla yĩ na myambĩlĩlyo.” Kũvindĩĩsya moathimo ta asu nĩkwatumie mamũĩkĩĩa Yeova mũnango.—Soma Aevelania 11:15, 16.

10. Wĩkwatyo ũla Sala waĩ naw’o wamũtethisye ata?

¹⁰ Kwasũanĩa ĩũlũ wa mũka wa Avalaamu, ũla weetawa Sala. O na kau aivikya myaka 90 ndaĩ aasyaa, wĩkwatyo ũla waĩ naw’o nĩwatumaa ethĩwa na mũĩkĩĩo kana no ũkasyaa. Ũu no ũndũ ũmwe na kwasya kana nĩwakũnaa visa akona Yeova aathimĩte syana syake o tondũ wathanĩte. (Aevl. 11:11, 12) Nĩ kyaũ kyatumaa ethĩwa na wĩkwatyo ũsu? Yeova athĩte mũũme atĩĩ: “Ngamũathima, na ĩngĩ ngakũnenga mwana kuma kwake: ĩĩ, ngamũathima, nake akeethĩwa inyia wa mbaĩ; asumbĩ ma andũ makauma kwake.” (Mwa. 17:16) Kwoou ĩla Sala wasyaie Isaka, aĩ atonya kũkũna visa ate na nzika akona moathimo ala angĩ Ngai wathĩte Avalaamu maianĩa. O naitũ twĩ na ũtonyi ta ũsu wa kũkũna visa kĩlĩkonĩ tũkona maũndũ ala Ngai ũtwathĩte. Maũndũ asu maikalea kwĩanĩa!

11, 12. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Mose amwende Yeova?

¹¹ Mũndũ ũngĩ wamũĩkĩĩe Yeova nĩ Mose, na nĩwamwendete mũno. Ĩndĩ e mũnini ekalaa Misili kwa Valao, na nũndũ wa ũu yaĩ laisi mũno akakwatwa nĩ wendi wa malĩ na monene. Ũseo nĩ kana atanamba kũthi kwa Valao, asyai make nĩmamũmanyĩĩtye ĩũlũ wa Yeova na kĩeleelo kyake kya kumya Aevelania ũkombonĩ na kũmanenga ĩla Nthĩ ya Watho. (Mwa. 13:14, 15; Kuma 2:5-10) Ethĩwa Mose nĩwakothaa kũsũanĩa ĩũlũ wa moathimo ala Ngai wathĩte andũ make, we wĩona nĩ kyaũ wesaa kwenda ngoonĩ yake? Nĩ monene-ĩ, kana nĩ Yeova?

¹² Maandĩko matwĩĩte ũũ: “Kwondũ wa mũĩkĩĩo Mose, yĩla waĩ aneana, nĩwaleile kwĩtwa mwana wa mwĩĩtu wa Valao; akĩnyuva kavaa kũthĩnw’a vamwe na andũ ma Ngai, kwĩ kũtana maũndũnĩ ma naĩ ĩvinda; aitala kũvũthw’a kwa Klĩsto nĩ ũthwii mwingĩ kũvĩta ũthwii wa Misili, nũndũ nĩwasyaisye ĩtuvi yĩla yĩkanenganwe.”—Aevl. 11:24-26.

13. Mose atethekie ata nũndũ wa kũvindĩĩsya mũno ĩũlũ wa kĩla Ngai wathanĩte?

 ¹³ O ũndũ Mose watũmĩie ĩvinda yĩana aivindĩĩsya mũno kĩla Yeova wathĩte Aisilaeli, now’o wamũĩkĩĩe mũnango na amwenda mũnango. Mose nũtonya kwĩthĩwa akũnaa visa ĩũlũ wa ĩvinda yĩla Yeova ũkaumya andũ ũkombonĩ wa kĩkw’ũ, o tondũ athaithi ala angĩ ma Ngai meekaa. (Yovu 14:14, 15; Aevl. 11:17-19) Kĩu nĩkyatumie amanya ũndũ Ngai weew’ĩaa tei Aevelania vamwe na andũ ala angĩ onthe, na nũndũ wa ũu nĩwamwendie mũnango. Kũmwenda Ngai na kũmũĩkĩĩa nĩkw’o kwamwĩkĩie vinya ĩvinda yonthe yĩla waĩ thayũ. (Kũt. 6:4, 5) O na ĩla Valao wamwĩie aũngama mbee wake nũkũawa, mũĩkĩĩo ũla waĩ naw’o na ũndũ wamwendete Ngai nĩsyatumie ethĩwa na ũkũmbaũ. O na no kwĩthĩwa visa ũla wakũnaa kĩlĩkonĩ wa ĩvinda ĩseo yĩla yaĩ mbee wake wamũtetheeisye kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ũsu.—Kuma 10:28, 29.

14. Nĩ mosũanĩo meva mũndũ ũtonya kwĩkenga kĩlĩko namo?

¹⁴ Andũ aingĩ ũmũnthĩ makengaa ilĩko syoo kwa kũkũna visa ĩũlũ wa maũndũ matakesa kwĩkĩka. Kwa ngelekany’o, o na kau ũmũnthĩ myaka yitũ yusĩe “thĩna na kĩĩo,” andũ amwe maotaa matw’ĩkĩte athwii mũno na mate na thĩna o na ũmwe, o na kũtw’ĩka oyu mai na syĩndũ mbingĩ sya kĩ-mwĩĩ. (Sav. 90:10, The Holy Bible in Current Kikamba Language) O na kau Mbivilia yaĩtye kana vai kĩndũ kĩngĩ kĩkatethya andũ eka Ũsumbĩ wa Ngai, andũ ma ũko ũsu makũnaa visa masumbĩkĩtwe nĩ silikalĩ ya mũndũ kũte thĩna o na ũmwe. (Nda. 2:44) Monaa Ngai ndakaaĩsa kwananga nthĩ ĩno nthũku. Ĩndĩ kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya kĩ kĩvathũkany’o vyũ na kyu maĩkĩĩaa. (Nzev. 1:18; 1 Yoa. 2:15-17) Wĩkwatyo ta ũsu wa andũ asu mavũthasya kĩeleelo kya Yeova no wa mana nũndũ methĩawa maikenga ilĩko syoo.

15. (a) Nĩ ũtethyo mwaũ Aklĩsto makwataa ĩla makũna visa ĩũlũ wa mũthenya ũla wĩkwatyo woo ũkeanĩa? (b) Nĩ ũndũ wĩva we weteele mũno kwona ũianĩa?

¹⁵ Kĩvathũkany’o na andũ asu, Aklĩsto nĩmew’aa makwata vinya ĩla makũna visa wa mũthenya ũla wĩkwatyo woo ũkeanĩw’a, wĩthĩwe nĩ wa kũthi ĩtunĩ kana nĩ wa kwĩkala kũũ nthĩ. We nũkũnaa visa ũkona ũitanĩa moathimo ala Ngai wathanĩte? Vate nzika kũsũanĩa kĩla wĩĩka Ngai eanĩsya wĩkwatyo waku nĩkũtonya kũũtanĩthya mũno. Kwa ngelekany’o, no kwĩthĩwa ũkũnaa visa ũkona ũilyĩ ĩũlũ wa nthĩ tene na tene. Kwasũanĩa wĩ na andũ angĩ mũendeee kũthesya nthĩ ĩno yĩkale ũndũ mũũnda wa Eteni wailyĩ. Atũi maku onthe mamwendete Yeova o ũndũ ũmwendete. Ndwĩ na thĩna o na ũmwe wa mwĩĩ, wĩ na vinya, na maũndũ onthe ala wĩkwatĩtye kwĩsa kwona nĩ maseo. Andũ ala maũngamĩe wĩa wenyu wa kũthesya nthĩ maiũmũtulya nũndũ nĩmamwendete vyũ. Naku wĩĩw’a mũyo ũitũmĩa inengo syaku na ũtũĩka waku nũndũ kyonthe kĩla ũkwĩka nĩkĩũtethya ala angĩ na nĩkĩũmũtaĩa Ngai. Kwa ngelekany’o, nũũtũmĩa ĩvinda ũkatetheesya ala mathayũũkw’a mamũmanye Yeova. (Yoa. 17:3; Meko 24:15) Ethĩwa nũsũanĩaa maũndũ asu onthe, ndwĩthĩawa ũiota. Nĩkĩ? Nũndũ kũkũna visa wa maũndũ asu maseũvĩte ũu nĩkwosanĩte na kĩla Maandĩko mawetete ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte.—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Kũneenea wĩkwatyo ũla twĩ naw’o kũtonya kũtũtethya ata?

¹⁶ Kũea ngewa na Aklĩsto ala angĩ ĩũlũ wa kĩla tũkenda kwĩka ĩla Yeova ũkethĩwa aianĩsya mawatho make nĩkũtũtetheeasya ithyonthe kũkũna visa mũseango vyũ wa ĩvinda yĩu. O na kau vai ũmwe witũ ũtonya kũweta nesa vyũ ũndũ ũkethĩwa ailyĩ e nthĩ nzaũ, kũea ngewa ĩũlũ wa kĩla tũkwona ta kĩkekĩka  nĩkũtumaa tũthangaany’a, na nĩkũtũnengae mwanya wa kwonany’a nĩtũĩkĩĩe kana Ngai akeanĩsya maũndũ ala wathanĩte. O tondũ mũtũmwa Vaulo ‘wathangaanisye’ vamwe na ana-a-asa ala maĩ Lomi ĩla wamathokeie, kũea ngewa ta isu nĩkũtumaa tũthangaany’a tũendeee kũmũthũkũma Yeova ĩvindanĩ yĩĩ yĩ na mathĩna.—Alo. 1:11, 12, BCK.

¹⁷ Kũkũna visa kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa ĩvinda yũkĩte nĩkũtonya kũtũtethya ũkethĩa tũikwĩsilya mũno ĩũlũ wa mathĩna ala twĩ namo. Kwoosa ngelekany’o ya ĩvinda yĩmwe mũtũmwa Vetelo weemakĩe mũno. Ĩvinda yĩu amũkũlilye Yesũ atĩĩ: “Sisya, ithyĩ nĩtũtiĩte syonthe na twakũatĩĩa; tũkosa kyaũ ĩndĩ?” Nĩ kana Yesũ atetheesye Vetelo vamwe na ala angĩ makũne visa ilĩkonĩ syoo ĩũlũ wa ũndũ ĩvinda yũkĩte yĩkethĩwa yĩilyĩ, asungĩie ĩkũlyo yĩu asya: “Nĩ w’o nĩngũmwĩa, kana inyw’ĩ mũmbikĩlĩte, yĩla Mwana wa mũndũ ũkekalĩla kĩvĩla kya ũsumbĩ kya ũtheu wake mũtisu kũalyũkwanĩ kweũ, inyw’ĩ nenyu nĩmũkekalĩla ivĩla sya ũsumbĩ ĩkũmi na ilĩ, mũkĩsilĩla mbai ĩkũmi na ilĩ sya Isilaeli. Na kĩla mũndũ ũla ũtiĩte nyũmba, kana ana-a-inyia, kana eĩtu-a-inyia, kana ĩthe, kana nyinyia, kana syana, kana mĩũnda, kwondũ wa syĩtwa yakwa, akoosaa vandũ va kĩmwe, ĩana, na akatiĩwa thayũ ũtathela.” (Mt. 19:27-29) Nũndũ wa maũndũ asu Yesũ wamatavisye, Vetelo vamwe na amanyĩw’a ala angĩ maĩ matonya kũkũna visa ĩũlũ wa wĩa ũla makethĩwa makwatĩĩe nthĩnĩ wa silikalĩ ĩla ĩkasumbĩka nthĩ na ĩietee andũ ala ewi moathimo maseo vyũ.

18. Tũtethekaa ata twasũanĩa ĩũlũ wa ũndũ Ngai ũkeanĩsya mawatho make?

¹⁸ Kuma tene athũkũmi ma Yeova ala me kũũ nthĩ nĩmatethekaa mavindĩĩsya mũno ĩũlũ wa kĩla Yeova wathanĩte. Kwa ngelekany’o, maũndũ ala Aveli weesĩ ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai nĩmatoetye kũmũtetheesya akũne visa wa ĩvinda ĩseo yĩla yaĩ mbee wake. O na nĩmamũtetheeisye kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo na wĩkwatyo mũlũmu. Nake Avalaamu eekie maũndũ manene ma mũĩkĩĩo nũndũ no ta weene Ngai aianĩsya wathani wake ĩũlũ wa ũla “ũsyao.” (Mwa. 3:15) O ta ũu, Mose aĩ na mũĩkĩĩo na aendeeie kũmwenda Yeova nũndũ “nĩwasyaisye ĩtuvi yĩla yĩkanenganwe.” (Aevl. 11:26) Naitũ no tũmwende Ngai mũnango na tũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmangu twakũna visa maũndũ ala wathanĩte maianĩa. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩneeneete ũndũ tũtonya kũtũmĩa nesa mũthĩnzĩo ũsu tũnengetwe nĩ Ngai.