ANDŨ aingĩ nĩmesĩ kana Yesũ aĩ na atũmwa 12. Ĩndĩ nĩmatonya kwĩthĩwa matesĩ kana aĩ o na amanyĩw’a angĩ mavulene na aka. Ũmwe wa aka asu aĩ Yoena.—Mt. 27:55; Luka 8:3.

Yoena atetheeasya Yesũ ata ũthũkũminĩ wake, na atũtiĩe ngelekany’o yĩva?

Yoena aĩ “mũka wa Kusi, mũsyaĩĩsya wa syĩndũ sya Elote.” Nĩvatonyeka ũkethĩa Kusi nĩwe waũngamĩe nyũmba ya Elote Andiva. Yoena aĩ ũmwe katĩ wa aka ala mavoetw’e nĩ Yesũ. Na aĩ ũmwe wa aka ala maendanasya na Yesũ vamwe na atũmwa make.—Luka 8:1-3.

Atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti mamanyĩasya kana aka mayaaĩle kũtambany’a na aũme, o na mayaaĩle kũvulana namo eka o aũme ala ma mũsyĩ. Na eka ũu, o na aũme Ayuti mayaaĩle kũea ngewa na aka. Ĩndĩ Yesũ nĩweetĩkĩlilye Yoena na aka ala angĩ mamũĩkĩĩaa maendanasye nake ateenda kũmanya ĩũlũ wa syĩthĩo isu.

Yoena nĩweesĩ no aneenewe naĩ nĩ andũ nũndũ wa kwĩkwatany’a na Yesũ na atũmwa make, na nĩweesĩ kana aaĩle kwĩthĩwa eyũmbanĩtye kwĩyĩima maũndũ amwe kĩla mũthenya. Ũu now’o onthe ala maendanasya na Yesũ maaĩle kwĩthĩwa meyũmbanĩtye meke. Ĩndĩ Yesũ aisye ũũ ĩũlũ wa asu mamũatĩĩaa: “Mwaitũ na ana-a-ia makwa nĩ ala mew’aa na kwĩkaa ndeto ya Ngai.” (Luka 8:19-21; 18:28-30) We tyo wĩw’aa weekĩwa vinya ĩla wamanya kana Yesũ nĩwendete mũno ala meyĩimĩte maũndũ nĩ kana mamũatĩĩe?

Yoena na aka angĩ aingĩ nĩmatetheeasya Yesũ e na ala Ĩkũmi na Elĩ maitũmĩa “isamũ syoo.” (Luka 8:3) Mũsomi ũmwe aĩtye atĩĩ: “Luka ndaasya kana aka asu nĩmo mamauĩaa, makamathambĩsya mĩio, na makamatumĩa ngũa.” Aendeee kwasya: “Nĩvatonyeka ũkethĩa nĩmeekaa ũu . . . , ĩndĩ ũu tiw’o Luka waĩtye.” Kwoou no kwĩthĩwa aka asu matũmĩaa mbesa syoo na syĩndũ syoo kana o malĩ ĩla ĩngĩ maĩ nayo nĩ kana matetheesye ala maendanasya namo.

Yesũ na amanyĩw’a make mayathũkũmaa ĩla meũtavany’a. Na nũndũ meethĩawa me andũ ta 20, noĩthwa mataĩ na mbesa sya kũthooa lĩu wĩanĩtye andũ asu onthe kana sya kũmaĩvĩa syĩndũ syonthe ila maĩ na vata nasyo. Ĩndĩ kwĩ o kũndũ matonya kwĩthĩwa mathokaw’a nesa. Ĩndĩ o na vailyĩ oou, Mbivilia yonanasya kana Klĩsto na atũmwa make nĩmeethĩawa  na “ngusu” ya mbesa, na ũu wĩonany’a kana ti kĩla ĩvinda meekwatasya matetheew’e. (Yoa. 12:6; 13:28, 29) Nĩvatonyeka ũkethĩa Yoena na aka ala angĩ nĩmaumasya mbesa kwondũ wa mavata ma Yesũ na aatĩĩi make.

Andũ amwe masyaa kana aka Ayuti mayaĩ mona malĩ. Ĩndĩ mavuku ma tene ala maandĩkiwe ĩvindanĩ yĩu monanasya kana mũndũ mũka aĩ atonya kũkwata malĩ na nzĩa syĩ kĩvathũkany’o ta: (1) ũtiĩwa kuma kwa ĩthe ethĩwa ndaĩ na imwana, (2) kũnengwa malĩ, (3) kũnengwa mbesa ila syavangĩĩwe enengwa mesa kũtw’ĩka nĩmeũthasya mũtwaano woo, (4) kũnengawe kĩndũ kwosana na ũndũ mũũme watiie eĩaa malĩ yake, kana (5) kwa kwĩmanthĩa mbesa syake mwene.

Vate nzika, aatĩĩi ma Yesũ nĩmatetheeasya ũndũ matonya. Amwe ma aatĩĩi asu nĩmatonya kwĩthĩwa maĩ aka athwii. Na nũndũ Yoena aĩ kĩveti kya mũsyaĩĩsya wa syĩndũ sya Elote, andũ amwe masyaa kana aĩ mũndũ mũka wĩ malĩ. Na nengĩ no aka ma mũthemba wake maĩ matonya kũmanthĩa Yesũ ĩla ngũa ya thooa mũnene ĩtaĩ ndumany’e vandũ. Mũandĩki ũmwe aisye kana ngũa ta ĩsu “ndyaĩ ĩtonya kũnenganwe nĩ aka ma atei ma makũyũ.”—Yoa. 19:23, 24.

Maandĩko maiwetete sanzũ kana Yoena nĩwaumasya mĩvothi ya mbesa. Ĩndĩ nĩwatethasya vala waĩ atonya, na ve kĩla ũndũ ũsu ũtũmanyĩasya. Ũtũmanyĩasya kana nithyĩ twĩtw’ĩĩaa nĩtũkumya kĩndũ kwondũ wa kũtetheesya wĩa wa Ũsumbĩ kana tũyĩumya, na no ithyĩ twĩtw’ĩĩaa twĩumya kyaũ. Ĩndĩ kĩla Ngai wonaa kĩ kya vata nĩ kumya kĩla tũtonya twĩ atanu.—Mt. 6:33; Mko. 14:8; 2 Ako. 9:7.

Ĩvinda yĩla Yesũ wambiwe, no kwĩthĩwa Yoena aĩ vo e na aka angĩ, ala “mamũatĩĩaa [Yesũ] yĩla waĩ Kalilii na kũmũthũkũmaa; na aka angĩ aingĩ ala mambatie vamwe nake kũvika Yelusaleme.” (Mko. 15:41) Ĩla mwĩĩ wa Yesũ wavetiwe mũtĩnĩ nĩ kana ũkathikwe, “aka, ala maumĩte nake Kalilii, [nĩmaendie] ĩtina, na moona mbũa ĩsu, ũndũ mwĩĩ wake waiĩtwe. Na masyoka, maseũvya mĩtĩ yĩ mũuke mũseo, na mauta.” Aka asu nĩmesie kũsyoka ĩtina wa savato na moona alaĩka, ala mameie kana Yesũ nũthayũũkiw’e. Luka atũtavĩtye kana aka asu maĩ “Meli Makatalene, na Yoena, na Meli inyia wa Yakovo.”—Luka 23:55–24:10.

No kwĩthĩwa Yoena aĩ ũmwe wa amanyĩw’a ala moombanĩe Yelusaleme ĩvinda ya Vendekosito mwaka wa 33 me na inyia wa Yesũ na ana-a-inyia make. (Meko 1:12-14) Nũndũ mũũme wa Yoena athũkũmaa kwa Elote Andiva, nĩvatonyeka ũkethĩa Yoena nĩwe watavisye Luka maũndũ amwe ma kĩ-nthĩnĩ ĩũlũ wa Elote. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Twĩasya ũu mũno mũno nũndũ Luka nowe mũandĩki wa mavuku ma Ũvoo Mũseo ũla ũmũwetete Yoena na ĩsyĩtwa yake.—Luka 8:3; 9:7-9; 23:8-12; 24:10.

Ngewa ĩno ya Yoena ĩtũmanyĩasya maũndũ maingĩ matumaa tũsũanĩa mũno. Maũndũ ta meva? Nĩweekie kyonthe kĩla waĩ atonya amũtetheesye Yesũ. Mũyo ũla Yoena weew’aa no nginya wĩthĩwe waĩ mwingĩ oona mbesa syake iitetheesya Yesũ, ala Ĩkũmi na Elĩ, na amanyĩw’a ala angĩ syalonĩ syoo sya kũthi kũtavany’a. Yoena nĩwamũtetheeisye Yesũ na alũmany’a nake o na ĩla kwaĩ matatwa. Kwoou nũseo aka Aklĩsto makaatĩĩa ngelekany’o yake kwa kwĩyumya o take.