1. (a) Ngai anengie Atamu wĩa wĩva? (b) Kuma ĩvinda yĩu andũ ma Ngai methĩĩtwe maitũmĩa kĩthyomo ata?

YEOVA NGAI oombie syũmbe syake syĩ na ũtonyi wa kũneena. Na ĩla wamũtwaie Atamu mũũndanĩ wa Eteni nĩwamũnengie wĩa wa kũtw’ĩĩa nyamũ masyĩtwa. Keka kũyaĩ kĩthyomo Atamu ndaĩ atonya wĩa ũsu. Atamu atũmĩie ũĩ ũla waĩ naw’o na kĩlĩko nĩ kana anenge kĩla nyamũ ĩsyĩtwa yĩla yaĩle. (Mwa. 2:19, 20) Kuma ĩvinda yĩu andũ ma Ngai methĩĩtwe maitũmĩa ũtonyi wa kũneena, kana wa kũtũmĩa kĩthyomo, kũmũtaĩa na kũtetheesya angĩ mamanye kwenda kwake. Myakanĩ ya mĩtũkĩ, andũ ma Ngai nĩmatũmĩĩte kĩthyomo kwa nzĩa ya mwanya kũendeesya ũthaithi wa w’o, na nzĩa ĩsu ya mwanya nĩ kũalyũla Mbivilia.

2. (a) Ĩla kamitii yĩtawa New World Bible Translation Committee yatũmĩie myolooto yĩva ĩitethya wĩa wa kũalyũla? (b) Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

² Mbivilia ila ialyũlĩtwe nĩ mbingĩ ĩndĩ imwe syĩthĩawa ialyũlĩtwe nesa kwĩ ingĩ. Myakanĩ ya 1940, kamitii yĩtawa New World Bible Translation Committee nĩyatwie kũtũmĩaa myolooto ĩtatũ ya kũalyũla Mbivilia, na myolooto ĩsu yu yĩthĩĩtwe ĩitũmĩwa nĩ aalyũli ma ithyomo mbee wa 130. Myolooto ĩsu nĩ: (1) Kũtaĩa ĩsyĩtwa ya Ngai kwa kũyĩtũngĩĩa vala yaĩle Maandĩkonĩ. (Soma Mathayo 6:9.) (2) Kũalyũla maandĩko ndeto kwa ndeto ethĩwa nĩvatonyeka, ĩndĩ ethĩwa vaitonyeka aalyũli maialyũla ũvoo ũsu kwa nzĩa  ĩtonya kũeleeka nesa. (3) Kũtũmĩa ndeto ite vinya nĩ kana wĩthĩe mũsomi nũkwendeew’a nĩ kũsoma. * (Soma Neemia 8:8, 12.) Kwaekai twĩmanyĩsye ũndũ myolooto ĩsu ĩtũmĩĩtwe nthĩnĩ wa kũalyũla Mbivilia ya Kĩsũngũ ya New World Translation ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013, vamwe na ila ingĩ ite sya Kĩsũngũ.

3, 4. (a) Nĩ mavuku meva ma tene methĩawa na ila nthoo syĩtawa Tetragrammaton? (b) Mbivilia mbingĩ syĩkanĩte ata na ĩsyĩtwa ya Ngai?

³ Andũ ala masomaa mavuku ma tene ma Mbivilia ma kĩthyomo kya Kĩevelania, ta ala Mavuku ma Ũkanga wa Mũnyũ, nĩmaseng’aa mũno nũndũ wa kwona ũndũ ila nthoo syĩtawa Tetragrammaton singĩvĩte mavukunĩ asu. Isu nĩ ila nthoo inya sya Kĩevelania itũmĩawa kũandĩka ĩsyĩtwa ya Ngai. Eka mavuku asu ma tene ma Kĩevelania, ĩsyĩtwa ya Yeova no yonekaa nthĩnĩ wa kovi sya Septuagint ya Kĩkiliki, ila syaandĩkiwe katĩ wa myaka ta 200 Klĩsto ate mũsyae na myaka 100 Klĩsto aminĩte kũsyawa.

⁴ O na kau maũndũ asu nĩmekũĩkĩĩthya nesa vyũ kana ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyaĩlĩte kwĩthĩwa yĩ Mbivilianĩ, aalyũli aingĩ nĩmavetangaa ĩsyĩtwa yĩu vyũ. Kwa ngelekany’o, Mbivilia ya New World Translation of the Christian Greek Scriptures yaumw’a mwakanĩ wa 1950, vathelile o myaka ĩlĩ na ĩndĩ Mbivilia yĩtawa Revised Standard Version yaumĩthw’a. Aalyũli ma Mbivilia ĩsu meekie kwosa ĩla Mbivilia ĩngĩ yĩtawa American Standard Version ya 1901 mamĩka moalyũku mavetete ĩsyĩtwa ya Ngai. Nĩkĩ mayĩvetie? Ndeto sya mbee Mbivilianĩ ĩsu syaĩtye: “Kũtũmĩa ĩsyĩtwa o na yĩva kwondũ wa Ngai ũla ũmwe . . . kũyaĩlĩte o na vanini mũĩkĩĩonĩ wa Ĩkanisa yonthe ya Kĩklĩsto.” Ĩla maminie kwĩka ũu matumie aalyũli ala angĩ ma Mbivilia sya Kĩsũngũ na ite sya Kĩsũngũ meka tamo.

5. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata kũekana na ĩsyĩtwa ya Ngai vala yaĩlĩte Mbivilianĩ?

⁵ Nĩkĩ ti ũndũ mũnini kũveta kana kũtũngĩĩa ĩsyĩtwa ya Ngai Mbivilianĩ? Mũalyũli wĩsĩ wĩa wake nesa nĩwĩsĩ kana nĩ ũndũ wa vata kũelewa nesa kĩeleelo kya mũandĩki wa ũvoo ũla ũkũalyũla. Kũmanya ũu nĩkũmũtongoeasya ĩla ũkũtethya wĩa wake nĩ kana eke motwi ala maĩlĩte. Ve mĩsoa mingĩ mũno Mbivilianĩ yonanĩtye vata wa ĩsyĩtwa ya Ngai na vata wa kũthew’a kwayo. (Kuma 3:15; Sav. 83:18; 148:13; Isa. 42:8; 43:10; Yoa. 17:6, 26; Meko 15:14) Yeova Ngai nĩwe Mũandĩkĩthya wa Mbivilia na aveveeie aandĩki mayo matũmĩe ĩsyĩtwa yake mateũkĩa. (Soma Esekieli 38:23.) Kwoou kũvetanga ĩsyĩtwa yĩkwatĩkanaa mavukunĩ ala ma tene mavinda ngili kauta kwonanasya kana mũndũ ndeũnenga Mũandĩkĩthya wa Mbivilia ndaĩa.

6. Nĩkĩ Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya New World Translation yongelete ĩsyĩtwa ya Ngai mavinda angĩ thanthatũ?

⁶ Ũmũnthĩ maũndũ ala mekwonany’a kana nĩtwaĩlĩte kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai maendeee kwongeleka. Kwa ngelekany’o, Mbivilia ya New World Translation ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013 yĩ na ĩsyĩtwa ya Ngai mavinda 7,216. Ũu nĩ kwonany’a kana ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyonekaa mavinda angĩ 6 mate ĩla Mbivilianĩ ĩngĩ ya 1984. Mavinda atano katĩ wa asu me ĩandĩkonĩ ya 1 Samueli 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16. Ĩsyĩtwa ya Ngai yatũngĩiwe mĩsoanĩ ĩsu ĩtano nũndũ ala Mavuku ma Ũkanga wa Mũnyũ me na ĩsyĩtwa ya Ngai mĩsoanĩ ĩsu. Mavuku asu ma Ũkanga wa Mũnyũ makũĩe ala maandĩkiwe na kĩthyomo kya Kĩevelania nĩ andũ meetawa Masoretes na myaka mbee wa 1,000. O na ĩngĩ ĩtina wa kũsoma mũnango mavuku angĩ ma tene, ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyatũngiwe ĩandĩkonĩ ya Asili 19:18.

7, 8. Ĩsyĩtwa ya Yeova yonanasya kyaũ?

⁷ Aklĩsto ma w’o monaa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩ ya vata mũno. Ũvoo wa kwongeleela ũla wĩ  Mbivilianĩ ya New World Translation ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013 nũeleetye ũndũ ũsu nesanga. Ĩla kamitii yĩtawa New World Bible Translation Committee nĩeleawa nesa kana ĩsyĩtwa ya Yeova yumanĩte na ndeto ya Kĩevelania ha·wah,’ ĩla ũalyũlo wayo nĩ “Ũla Ũtumaa Kwĩthĩwa.” * Navu tene mavuku maitũ manaeleasya kĩla kyonanaw’a nĩ ĩsyĩtwa ya Yeova matũmĩĩte ndeto ila iwetetwe ĩandĩkonĩ ya Kuma 3:14, yĩla yaĩtye: “Ninyie Ũla Ninyie.” Kyu nĩkyo kyatumie Mbivilia ya New World Translation ya 1984 yasya kana ĩsyĩtwa ya Yeova yonanasya kana “we mwene nũtumaa ethĩwa Mwĩanĩsya wa mawatho.” * Ĩndĩ ũvoo wa kwongeleela namba A4 wa Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013 waĩtye ũũ: “O na kau ĩsyĩtwa Yeova no yonany’e kana nũtumaa ethĩwa kĩla ũkwenda kũtw’ĩka, yĩyonanasya o ũu wĩ w’oka. No yonanasya kana nũtumaa syũmbe syake syĩthĩwa kĩla kĩkwendeka, kana akatuma ũndũ mũna wĩkĩka nĩ kana eanĩsye kĩeleelo kyake.”

⁸ Yeova nũtumaa syũmbe syake syĩthĩwa kĩla ũkwenda. Kwa ngelekany’o, kwosana na kĩla ĩsyĩtwa yake yonanasya, Ngai nĩwatumie Noa atw’ĩka vundi wa ngalawa, atuma Mbesaleli atw’ĩka ndũĩka ya kũseũvya syĩndũ, atuma Ngiteoni atw’ĩka ngũmbaũ ya kaũ, na atuma Vaulo atw’ĩka mũtũmwa kwa mbaĩ ingĩ. Maũndũ asu meonany’a kana ĩsyĩtwa ya Ngai nĩ ya vata mũno andũnĩ make. Na ĩla kamitii yĩtawa New World Bible Translation Committee ndyaĩ ĩvũthĩĩsya ũndũ ũsu kwa kũveta ĩsyĩtwa ya Ngai Mbivilianĩ.

9. Nĩ ũndũ ũmwe wĩva mũnene ũtumĩte kwĩkĩwa kĩthito kingĩ mũno kya kũalyũla Mbivilia na ithyomo ingĩ?

⁹ Mbivilia ya New World Translation, ĩla ĩalyũlĩtwe kwa ithyomo mbee wa 130, nĩnengete ĩsyĩtwa ya Ngai ndaĩa nũndũ yĩ na ĩsyĩtwa yĩu vala yaĩlĩte. (Soma Malaki 3:16.) Ĩndĩ Mbivilia ila ialyũlawa matukũ aa iyĩthĩawa na ĩsyĩtwa ya Ngai. Vandũ va ũu syĩ na masyĩtwa ma ũnene ta “Mwĩaĩi” kana masyĩtwa ma ngai sya kĩthĩo. Kĩu nĩ kĩtumi kĩmwe kĩnene kĩtumĩte Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova ĩtata ũndũ vatonyeka ĩĩkĩĩthye kana andũ aingĩ vyũ nĩmakwata Mbivilia ĩla ĩnengete ndaĩa ĩsyĩtwa ya Ngai.

10, 11. Aalyũli ma Mbivilia ila ite sya Kĩsũngũ sya New World Translation makomanie na mathĩna meva maialyũla?

¹⁰ Ala matethetye wĩa wa kũalyũla Mbivilia ya New World Translation na ithyomo ingĩ nĩmakomanĩte na mathĩna maingĩ. Kwa ngelekany’o, o ta Mbivilia ingĩ sya Kĩsũngũ, tene Mbivilia ya Kĩsũngũ ya New World Translation yatũmĩaa ndeto ya Kĩevelania “Seoli” (Sheol) mĩsoanĩ ta Mũtavan’ya 9:10. Tene mũsoa ũsu waasyaa ũũ Mbivilianĩ ĩsu: “Kũi wĩa kana ũsũanĩo kana ũmanyi kana ũĩ Seoli, vala ũendete.” Aalyũli aingĩ ma ithyomo ite sya Kĩsũngũ maĩ na thĩna ũũ: Ndeto “Seoli” ndĩsĩkĩe nĩ aingĩ ma ala maneenaa ithyomo syoo, o na ndĩ mavukunĩ ala maeleasya ndeto, na ĩsomekaa ũu ta ĩsyĩtwa ya vandũ. Nũndũ wa kĩtumi kyu aalyũli nĩmanengiwe mwanya maalyũle ndeto ĩsu “Seoli” (Kĩevelania) na ĩla ĩngĩ “Andesi” (Kĩkiliki) maitũmĩa ndeto “Mbũa.” Ndeto ĩsu nĩyaĩlĩte na nĩtumaa andũ maelewa nesa kĩla meũsoma.

¹¹ Namo aalyũli ma ithyomo ingĩ maĩ na thĩna wa kũtũmĩa ndeto o ĩla ĩla kũalyũla ndeto ya Kĩevelania neʹphesh na ya Kĩkiliki psy·kheʹ, o tondũ aalyũli ma Mbivilia ya Kĩsũngũ matũmĩĩte ndeto “soul” (thayũ) kw’onthe kũla kwaĩ na ndeto isu. Thĩna waĩ va? Ndeto ĩla maĩ matonya kũtũmĩa yatumaa wĩthĩa ne laisi mũndũ kwona thayũ ta kĩndũ kĩtonekaa kĩ mũndũnĩ. Ũndũ ũsu waĩ ũtonya kũtuma mũndũ ona thayũ ta ĩimũ kana ĩveva  ya mũndũ ĩndĩ ti ũ mũndũ mwene. Nũndũ wa kĩtumi kyu, aalyũli nĩmanengiwe mwanya maalyũlae ndeto ĩsu kwosana na kĩla kĩũneenewa vau maatĩĩe ũvoo wa kwongeleela wa Mbivilia ya New World Translation of the Holy Scriptures—With References. Kwoou kĩla kyoonekie kĩ kya vata vyũ nĩ kũtetheesya andũ maelewe mĩsoa ĩla yĩ na ndeto ĩsu mateũthĩna, na mavinda maingĩ aalyũli makomana na ndeto ĩsu nĩmeekĩaa maelesyo ma kwongeleela nĩ kana matetheesye mũsomi aelewe kĩla kĩũwetwa.

12. Nĩ moalyũku ta meva meekiwe Mbivilianĩ ya New World Translation ya 2013? (No ũsisye kĩlungu kĩĩ, “Mbivilia Ĩla Yĩkĩtwe Moalyũku ya 2013 ya New World Translation,” ĩkasetinĩ yĩĩ.)

¹² Makũlyo ala aalyũli makũlilye maialyũla nĩmatumie vamanyĩka kana vaĩ ndeto ingĩ o ta isu syaĩ itonya kũeleeka naĩ. Kwoou kwĩ Mwei wa 9, 2007, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyanenganie mwanya Mbivilia ya Kĩsũngũ yĩkwe moalyũku. Ala manengiwe wĩa ũsu nĩmasyokeleeile makũlyo ngili mbingĩ ala makũlĩtw’e nĩ ala maalyũlaa Mbivilia na ithyomo ingĩ. Ndeto sya Kĩsũngũ ila syavĩtiwe nĩ ĩvinda nĩsyavetangiwe na vatũmĩwa ila sya matukũ aa, na aalyũli asu ma Mbivilia ya Kĩsũngũ nĩmeekĩie kĩthito kingĩ nĩ kana matũmĩe ndeto ite vinya kũeleeka ĩndĩ ialyũlĩtwe ũndũ vaĩle. Kwoou kũatĩĩa kĩla aalyũli ma ithyomo ingĩ meekie nĩkwanoie ndeto ila itũmĩĩtwe Mbivilianĩ ya Kĩsũngũ.—Nth. 27:17.

13. Andũ aingĩ mekĩte ata ĩtina wa kũkwata Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013?

¹³ Andũ methĩĩtwe na woni mwaũ kuma makwata Mbivilia ya Kĩsũngũ ya New World Translation? Aingĩ nĩmatũmĩte valũa syoo sya kũtũnga mũvea ovisinĩ mũnene wa Ngũsĩ sya Yeova ũla wĩ Brooklyn. Kwa ngelekany’o, nĩ kana ũelewe ũndũ aingĩ meewie, no ũsũanĩe ndeto ii mwĩĩtu-a-asa ũmwe waandĩkie: “Mbivilia ĩilyĩ ĩsandũkũ yusũĩte tũvila twa thooa mũnene. Kwoou kũsoma ndeto sya Yeova ũitũmĩa Mbivilia ĩla yĩkĩtwe moalyũku ya 2013 no ũndũ ũmwe na kũsisya nesa kĩla kavila wone ũndũ kailyĩ, ũndũ katheete, ũndũ ke na langi ũilyĩ, na ũndũ kanakavĩte. Nũndũ Maandĩko asu maalyũlĩtwe na kĩthyomo kĩ laisi, nĩmandetheesye nĩelewe Yeova nesanga, na kĩu kĩtumaa nĩw’a ta ngũsomewa nĩ ĩthe wakwa ndeto syake syĩ na mũyo angwatĩlĩte kĩtuo.”

14, 15. Mbivilia ya New World Translation ya ithyomo ingĩ ĩtumĩte andũ methĩwa na woni mwaũ?

¹⁴ Mbivilia ya New World Translation ya Kĩsũngũ  ti yo yĩ yoka ĩtumĩte andũ mew’a mũyo. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Kwasũanĩa ndeto sya mũtumĩa ũmwe umĩte vandũ vetawa Sofia, Bulgaria. Aisye ũũ ĩũlũ wa Mbivilia ya kĩthyomo kya Bulgarian: “Nĩsomete Mbivilia myaka mingĩ, ĩndĩ ndyaasoma Mbivilia ĩalyũlĩtwe nesa ta ĩno yĩ laisi kũeleeka, na yĩ na ndeto iũlika ngoonĩ ĩmwe kwa ĩmwe.” O ta ũu, ĩla mwĩĩtu-a-asa ũmwe kuma Albania wakwatie Mbivilia ya New World Translation aisye atĩĩ: “Ndeto ya Ngai ko ĩte mũyo kĩthyomonĩ kya Albanian! Nĩ ndaĩa nene mũno kũmwĩthukĩĩsya Yeova aineena naitũ atũmĩĩte kĩthyomo kitũ!”

¹⁵ Kũndũ kwingĩ Mbivilia itesawa mbesa mbingĩ na kũsyona nĩ thĩna, kwoou kũkwata Mbivilia o ĩmwe nĩ ũathimo mũnene. Livoti ĩmwe kuma nthĩ ya Rwanda yaĩtye atĩĩ: “Kwa ĩvinda ĩasa, andũ aingĩ ala mamanyĩaw’a Mbivilia nĩ ana-a-asa mayeekaa maendeeo nũndũ wa kwĩthĩwa mate na Mbivilia. Mayaĩ na ũtonyi wa kũthooa Mbivilia ila syatesawa nĩ makanisa ma kũu kwoo. Na mavinda maingĩ mayaeleawa nesa mĩsoa mĩna na kwoou weethĩaa mayĩka maendeeo.” Ĩndĩ maũndũ nĩmavĩndũkie ĩla makwatie Mbivilia ya New World Translation kĩthyomonĩ kyoo. Mũsyĩ ũmwe wa kuma Rwanda wĩ na syana inya sya mũika waisye atĩĩ: “Twĩmũtũngĩa Yeova mũvea mũno vamwe na ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ nũndũ wa kũtũnenga Mbivilia ĩno. Twĩ ngya na tũinaĩ twona mbesa sya kũthooa Mbivilia itwĩanĩe. Ĩndĩ yu kĩla ũmwe e na Mbivilia yake mwene. Nĩ kana tũmwony’e Yeova kana nĩtũmũtũngĩaa mũvea, tũmbanaa ithyonthe ta mũsyĩ kĩla mũthenya nĩ kana tũmĩsome.”

16, 17. (a) Yeova endaa ata? (b) Twaĩlĩte kũtw’a kwĩka ata?

¹⁶ Mbivilia ya New World Translation ĩkesa kũalyũlwa na ithyomo ingĩ mbingangĩ. O na kau Satani nũtataa mũno kũsiĩĩa ũndũ ũsu ndũkeanĩe, nĩtwĩsĩ kana Yeova endaa andũ make onthe mamwĩthukĩĩsye aimaneeny’a na kĩthyomo kĩ laisi na kĩkũeleeka. (Soma Isaia 30:21.) Mũthenya ũkavika ĩla “nthĩ ĩkausũw’a nĩ kũmũmanya Yeova, o tondũ manzĩ mekunĩkĩlye ũkanga.”—Isa. 11:9.

¹⁷ Nĩtũtw’ei vyũ tũtũmĩe nesa mĩthĩnzĩo yonthe ĩla tũnengetwe nĩ Yeova. Mũthĩnzĩo ũmwe nĩ ĩla Mbivilia ĩnengete ndaĩa ĩsyĩtwa yake. Mwĩtĩkĩlye aneene naku kĩla mũthenya aitũmĩa Ndeto yake. Na nũndũ e na ũtonyi mwingĩ, no atwĩthukĩĩsye nesa ĩla tũũmũvoya. Kũea ngewa na Yeova kwa nzĩa isu kũtumaa tũmũmanya nesanga na nĩkũtumaa tũmwenda mũnango.—Yoa. 17:3.