1, 2. (a) Nĩ maũndũ meva matonya kũtetheesya mũndũ ethĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova? (b) Twĩtetheka ata tweemanyĩsya maũndũ me Mbivilianĩ ĩũlũ wa ũndũ andũ amwe meekie ĩtina wa kũkanw’a nĩ Yeova?

“NĨ ŨSEO kwakwa kũthengeea Ngai: Nĩnĩtw’ĩte Mwĩaĩi Yeova wĩvitho wakwa.” (Sav. 73:28) Nthĩnĩ wa ndeto isu, mũandĩki wa Savuli oonanasya kana nũmũĩkĩĩte Ngai. Nĩ kyaũ kyatumie asya ũu? Mbeenĩ, mũandĩki ũsu nĩweew’aa woo ngoonĩ oona andũ athũku maendee nesa. Aisye ũũ: “Nĩtheetye ngoo yakwa mana, na kũthambya moko makwa na ũtheu.” (Sav. 73:2, 3, 13, 21) Ĩndĩ kũthi “vala vandũ vatheu va Ngai” nĩkwatumie aalyũla mosũanĩo make, na aendeea kwĩthĩwa na ũnyanya vamwe na Ngai. (Sav. 73:16-18) Ũu watumie mũthũkũmi ũsu wa Ngai emanyĩsya ũndũ ũũ wa vata: Kwĩthĩwa vamwe na ala mamũthaithaa Yeova, kwĩtĩkĩla ũtao, na kũũatĩĩa nĩkũtetheeasya mũndũ ethĩwe na ngwatanĩo nzeo vamwe na Yeova.—Sav. 73:24.

² O naitũ nĩtwendete kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe na Ngai wa w’o na ũla wĩ thayũ. Nĩ kana twĩanĩsye wendi ũsu, no nginya twĩtĩkĩle kũlũngwa nĩ ũtao na ũkany’o wake. Ũu ũkatuma twĩka maũndũ ala mamwendeeasya. Ĩvinda ya tene, Yeova nĩwoonanasya tei wake kwelekela andũ vamwe na mbaĩ nima, kwa kũmakany’a na ayeteela metĩkĩle kana malee ũkany’o ũsu. Ũndũ meekie nĩ ũandĩkĩtwe Mbivilianĩ “nũndũ wa kũtũmanyĩasya,” na “wa ũtũtaa ithyĩ, ala tũvikĩwe nĩ mũminũkĩlyo wa [mavinda].” (Alo. 15:4; 1 Ako. 10:11) Ĩsomo yĩĩ nĩyĩũneenea ngelekany’o imwe ta isu. O na ĩngĩ, nĩtũkwĩmanyĩsya ũndũ Yeova ũsũanĩaa na ũndũ tũtonya kũtetheka ĩla ũkũtũlũnga.

3. Ũkũmũ wa Yeova ĩũlũ wa andũ make ũeleetw’e kwa nzĩa ya ngelekany’o ata ĩandĩkonĩ ya Isaia 64:8 na Yelemia 18:1-6? (Sisya visa ũla wĩ ĩthangũnĩ ya 23.)

³ Ĩandĩko ya Isaia 64:8 nĩyĩeleetye kwa nzĩa ya ngelekany’o ũndũ Yeova wĩany’a ũkũmũ ĩũlũ wa kĩla mũndũ na mbaĩ. Yaĩtye ũũ: “Ame Yeova, nue Asa waitũ; ithyĩ twĩ yũmba, na nue mũmbi waitũ; na ithyonthe twĩ wĩa wa kw’oko kwaku.” Mũmbi wa mbisũ ethĩawa na ũkũmũ wa kũmba kĩla ũkwenda aitũmĩa yũmba. Yũmba yĩitonya kũmwĩaĩa. O nake mũndũ ndatonya kũmwĩaĩa Ngai. O tondũ yũmba yĩtamba kũkananĩa na mũmbi wa mbisũ ĩũlũ wa ũndũ yaĩle kũmbwa, now’o o nake mũndũ ũtaĩle kũkananĩa na Ngai ĩũlũ wa ũndũ waĩle kũlũngwa.—Soma Yelemia 18:1-6.

4. Yeova nũlasimĩthasya andũ kana mbaĩ metĩkĩle kũlũngwa nĩwe? Elesya.

⁴ Yeova nĩwalũngile Isilaeli o tondũ mũmbi wa mbisũ wũmbaa syĩndũ aitũmĩa yũmba. Ĩndĩ Yeova e kĩvathũkany’o na mũmbi wa mbisũ. Mũmbi wa mbisũ enda no ombe kyonthe kĩla ũtonya. Nata Yeova? Mbivilia yonanĩtye kana ĩla ũkũlũnga andũ kana mbaĩ, ndatw’ĩkĩthasya amwe aseo na angĩ athũku. Yeova nũnengete andũ mũthĩnzĩo wa vata, naw’o nĩ ũthasyo wa kwĩnyuvĩa. Ndatũmĩaa ũkũmũ wake kũlasimĩthya andũ mamwĩw’e. Andũ nĩmo maĩle kwĩtw’ĩĩa kũlũngwa nĩ Mũmbi witũ, Yeova.—Soma Yelemia 18:7-10.

5. Yeova atũmĩaa ũkũmũ wake ata ĩla andũ malea mailũngwa nĩwe?

⁵ Yeova atũmĩaa ũkũmũ wake ata ĩla andũ malea mailũngwa nĩwe? Kwasũanĩa ũndũ mũmbi wa mbisũ wĩkaa ĩla yũmba yaema kuma kĩla eĩvangĩte kũseũvya. No aseũvye kĩndũ kĩngĩ kana akayĩkya ĩtheka. Mavinda maingĩ ĩla yũmba yaete thĩna, ũla wĩthĩawa avĩtany’a vandũ nĩ mũmbi ĩndĩ ti yũmba. Yeova, Mũmbi witũ, e kĩvathũkany’o na ũu. (Kũt. 32:4) Ĩla mũndũ walea kũlũngwa nĩ Yeova, mũndũ ũsu nĩwe wĩthĩawa e mavĩtyo ĩndĩ ti Yeova. Yeova atũmĩaa ũkũmũ wake ĩla ũkũlũnga andũ kwosana na ũndũ mekwĩka amalũnga. Ala meetĩkĩla amalũnge nũmatũmĩaa nesa. Kwa ngelekany’o, Aklĩsto etĩkĩw’a mauta nĩ “mĩio ya tei” na malũngĩtwe makethĩwa ‘mĩio ya ndaĩa.’ Ĩndĩ ala maleaa kũlũngwa nĩ Ngai matw’ĩkaa “mĩio ya ũthatu ĩla yombiwe ya wanangĩko.”—Alo. 9:19-23.

6, 7. Mũsumbĩ Ndaviti na Mũsumbĩ Saulo meekie ata ĩla Yeova wamakanisye?

 ⁶ Nzĩa ĩmwe Yeova ũlũngaa andũ nĩ kwĩsĩla ũtao kana ũkany’o. Kũsũanĩa ũndũ walũngile asumbĩ elĩ ma mbee ma Isilaeli, Saulo na Ndaviti, nĩkũtonya kũtũtetheesya kũmanya ũndũ ũtũmĩaa ũkũmũ wake. Ĩla Ndaviti weekie ũlaalai na Mbethi-sieva, nĩweeyĩeteie mathĩna na aetee angĩ. Yeova nĩwamũkanisye Ndaviti o na kau aĩ mũsumbĩ. Nĩwatũmie mwathani wake Nathani kũla kwĩ Ndaviti e na ũvoo mũito. (2 Sam. 12:1-12) Ndaviti eekie ata? Nĩwathĩnĩkie mũno nũndũ wa mavĩtyo make na elila. Ngai nĩwamwĩw’ĩie tei.—Soma 2 Samueli 12:13.

 ⁷ Kĩvathũkany’o na Ndaviti, Mũsumbĩ Saulo ndaaĩtĩkĩla ũtao wa Yeova. Amwĩaĩe Saulo nesa kwĩsĩla mwathani Samueli anange Aamaleki onthe na indo syoo. Saulo nĩwaleanile na mwĩao wa Yeova. Ndaamũaa Mũsumbĩ Akaki, na ndaananga indo ila syaĩ nzeo. Nĩkĩ? Kĩtumi kĩmwe nĩkwĩthĩwa endaa kwĩtaĩa we mwene. (1 Sam. 15:1-3, 7-9, 12) Yeova nĩwamũtũmie Samueli akamũtae  Saulo. Aaĩlĩte kwĩthĩwa eetĩkĩlile ũtao wa Samueli nĩ kana alũngwe nĩ Yeova. Vandũ va ũu, Saulo nĩwaleile kũlũngwa nĩ Yeova. Ambĩĩie kũtetea mwĩkalo wake, ayasya kana ũndũ ũla wĩkie ti mũthũku nũndũ indo isu nitonya kũtũmĩwa kumĩsya Yeova nthembo, na kwoou avũthĩĩsya ũtao wa Samueli. Yeova nĩwamũleile Saulo ndakethĩwe mũsumbĩ, na Saulo ndaaĩsa kũseũvya ũnyanya wake vamwe na Yeova ĩngĩ.—Soma 1 Samueli 15:13-15, 20-23.

8. Twĩĩmanyĩsya kyaũ kumana na ũndũ mbaĩ ya Isilaeli yeekie ĩla Yeova watatie kũmĩlũnga?

⁸ Yeova nĩwalũngaa mbaĩ nima o tondũ walũngaa mũndũ ũmwe ũmwe. Mwakanĩ wa 1513 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto, mbaĩ ya Isilaeli nĩyoovoiw’e kuma ũkombonĩ Misili, na yaseũvya ũtianĩo vamwe na Ngai. Isilaeli yaĩ mbaĩ nyuve, na yaĩ na mwanya wa kũendeea kũlũngwa nĩ Yeova o tondũ mũmbi wa mbisũ ũmbaũmbaa mbisũ. Ĩndĩ ana ma Isilaeli nĩmaendeeie kwĩka maũndũ mathũku methonĩ ma Yeova, o na nĩmathaithaa ngai sya mbaĩ ila syamathyũlũlũkĩte. O na kau Yeova nĩwamatũmĩie athani mavinda maingĩ mamalũnge, Aisilaeli mayaamethukĩĩsya. (Yel. 35:12-15) Nũndũ wa kwĩthĩwa me na syongo nũmũ, Yeova nĩwamakanisye. O ta mũio waĩle kwanangwa, ũsumbĩ wa mbaĩ ĩkũmi sya Isilaeli nĩwavalũkilw’e nĩ Aasuli, naw’o ũla ũngĩ wa mbaĩ ilĩ wavalũkw’a nĩ Mbaviloni. Maũndũ asu makwatie Isilaeli metũmanyĩsya ũndũ wa vata mũno. Tũkatetheka nĩ kũlũngwa nĩ Yeova tweetĩkĩla atũlũnge.

9, 10. Andũ ma Nineva meekie ata ĩla makaniw’e nĩ Ngai?

 ⁹ Ĩvinda yĩngĩ Yeova nĩwanengie andũ ala matũaa Nineva, mũsyĩ mũnene wa Asuli, mwanya wa kũlũngwa nĩwe. Amwĩaĩe Yona ũũ: “Ũkĩla, ũende Nineva, ndũa ĩsu nene, na ũkĩmyũkĩlĩlya wasya; nũndũ ũthũku woo nĩ mwambatu vala nĩĩ.” Yeova nĩwatw’ĩte kwananga Nineva nũndũ andũ mayo maĩ athũku vyũ.—Yona 1:1, 2; 3:1-4.

¹⁰ Ĩndĩ ĩla Yona watavisye andũ ma Nineva ĩũlũ wa wanangĩko ũsu, “[nĩmeetĩkĩlile] Ngai; na matavan’ya kũtĩĩa kũya, na meekĩa makunia, kuma ũla mũnene wamo o na kũvika ũla mũnini wamo.” O nake mũsumbĩ woo “[nĩwookĩlile] kuma kĩvĩlanĩ kyake kya ũsumbĩ, na aia ngũa yake ya ũsumbĩ, na eevw’ĩka makunia, na ekala mũunĩ.” Andũ ma Nineva nĩmeetĩkĩlile kũlũngwa nĩ Yeova na meelila. Nũndũ wa kĩtumi kyu, Yeova ndaamananga o tondũ watw’ĩte.—Yona 3:5-10.

11. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ũndũ Yeova weekanie na Nineva na Isilaeli?

¹¹ Isilaeli nĩyakaniw’e nĩ Ngai o na kau yaĩ mbaĩ yake nyuve. Namo andũ ma Nineva mayaĩ mbaĩ nyuve, ĩndĩ nĩmeetĩkĩlile kũlũngwa nĩ Ngai. Nũndũ wa ũu, Yeova nĩwamew’ĩie tei na alea kũmananga. Maũndũ asu meonany’a kana Yeova Ngai witũ ‘ndendeeasya andũ’!—Kũt. 10:17.

12, 13. (a) Nĩkĩ Yeova ũalyũlaa mĩvango yake ĩla andũ meetĩkĩla kũlũngwa nĩwe? (b) Ĩla Yeova ‘weetũngie’ na ‘eelila,’ ũu watumie kwĩthĩwa ata kwa Saulo? na kwa ndũa ya Nineva?

¹² Yeova nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũalyũla ũtwi wake ĩla andũ maekana na meko moo mathũku. Ũu wonekaa nesa vyũ ĩla weeka ũtwi wa ũlũngalu kwelekela andũ, ĩndĩ aialyũla ũtwi wake maalyũka. Kwa ngelekany’o, Maandĩko mawetete ĩũlũ wa mũsumbĩ wa mbee wa Isilaeli makyasya kana Yeova ‘nĩweelilile nũndũ nĩwamwiie Saulo ethĩwe mũsumbĩ.’ (1 Sam. 15:11) Ĩngĩ, ĩla andũ ma Nineva meelilile na methyũũa kuma mũendelenĩ woo mũthũku, Mbivilia yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Ngai: “Eetũnga aeka ũthũku ũla waĩtye akameka; na ndaawĩka.”—Yona 3:10.

¹³ Ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “eetũnga” kana “eelila,” yonanasya kũalyũla mĩvango kana woni. Woni wa Yeova ĩũlũ wa Saulo nĩwaalyũkile na amũlea ndakethĩwe e mũsumbĩ wa Isilaeli. Yeova ndeekĩte mavĩtyo kũmũnyuva Saulo, ĩndĩ eekie kũalyũla woni wake ĩla Saulo waleile kũmwĩw’a. Nao ĩũlũ wa Nineva, Ngai wa w’o nĩweetũngie, na ũu nĩkwasya nĩwaalyũlile mĩvango yake kũmyelekela. Nĩ ũndũ wa kũkiakisya ta kĩ kũmanya kana Yeova Mũmbi witũ nĩ mũseo, e tei, na nĩwĩthĩawa eyũmbanĩtye kũalyũla mĩvango yake ĩla eki ma naĩ maalyũla mwĩkalo woo!

14. (a) Yeova atũlũngaa ata ũmũnthĩ? (b) Twaĩle kwĩka ata ĩla Yeova watũlũnga?

¹⁴ Ũmũnthĩ Yeova nũtũlũngaa aitũmĩa Ndeto yake, Mbivilia, na ũseũvyo wake. (2 Tim. 3:16, 17) Twaĩle kũtana mũno na tũyĩtĩkĩla ũtao kana ũkany’o ũla twakwata kwĩsĩla nzĩa isu. Twaĩle kũendeea kwĩtĩkĩla ũtao wa Yeova na tũyĩtĩkĩla atũlũnge twĩthĩwe mĩio ya ndaĩa o na ethĩwa twavatisiwe tene, kana twĩ na ianda syĩva ũseũvyonĩ.

15, 16. (a) Mũndũ atonya kwĩw’a ata ĩla ũkany’o watuma asya ianda syake? Nengane ngelekany’o. (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya ĩla tũkwĩw’a nthoni nũndũ wa kũnengwa ũkany’o?

¹⁵ Yeova atũkanasya ata? Atũmanyĩasya ũndũ ũkwenda twĩke, kana akeka  kũlũnga mosũanĩo maitũ. Ĩndĩ, mavinda angĩ nĩvatonyeka tũkanengwa ũkany’o nũndũ wa kwĩka ũndũ ũtaĩle. Na ũu no ũtume twasya ianda sitũ kĩkundinĩ. Kwasũanĩa ngelekany’o ya Dennis * ũla waĩ mũtumĩa wa kĩkundi. Nĩwanengiwe ũkany’o nũndũ wa kwĩka ũtwi ũtaĩle maũndũnĩ ma viasala. Dennis eewie ata mũthenya ũla kĩkundi kyatangaasĩiwe kana ndeendeea kwĩthĩwa e mũtumĩa? Easya atĩĩ: “Neewie ta navalũka vyũ.” Aendee kwasya, “Kwa ĩvinda ya myaka 30, nĩnanengetwe ianda mbingĩ sya mwanya. Nĩnathũkũmĩte ta vainia wa kĩla ĩvinda, ngathũkũma Mbetheli, ngethĩwa nĩ mũtetheesya wa kĩkundi, na ĩndĩ ngatw’ĩka mũtumĩa. O na naĩ nĩnaumya ũvoo wakwa wa mbee ũmbanonĩ wa kĩvalo. Ĩveny’a na ĩsalukya, nĩnaaisye maũndũ asu onthe. Neewie nthoni mbingĩ mũno, na natina kwona nde wa vata ĩngĩ ũseũvyonĩ wa Yeova.”

¹⁶ Dennis nĩwaalyũlile mwĩkalo wake na aekana na ũndũ ũla watumie anengwa ũkany’o. Ĩndĩ nĩ kyaũ kĩla kyamũtetheeisye aeke kwĩw’a nthoni? Nĩ kũsoma Mbivilia, kũthi kũtavany’a ate kũtĩĩa, na kũthi maũmbanonĩ onthe. Easya, “Ũndũ ũngĩ wa vata wandetheeisye nĩ ũtethyo ũla nakwatie kuma kwĩ ana-a-asa na eĩtu-a-asa na mavuku maitũ. Ũvoo ũla waĩ na kyongo ‘Umewahi Kuwa na Mapendeleo ya Utumishi? Je, Unaweza Kutumikia Tena?’ nthĩnĩ wa ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya Kĩswaili ya Matukũ 15, Mwei wa 8, 2009, wailyĩ ta valũa ũsũngĩĩte mboya syakwa. Kĩlungu kĩla kyambendeeisye mũno nĩ kĩla kyaĩtye, ‘Nũndũ yu ndwĩ na ianda mbingĩ kĩkundinĩ, tata wĩthĩwe wĩ mũlũmu kĩ-veva.’” Ũkany’o ũla Dennis wanengiwe wamũtethisye ata? Easya ũũ ĩtina wa myaka kauta, “Yeova nũngathimĩte ĩngĩ nũndũ yu nĩ mũtetheesya wa kĩkundi.”

17. Kũtenga mũndũ na kĩkundi kũtonya kũmũtetheesya ata atũngĩĩe ngwatanĩo yake vamwe na Yeova? Nengane ngelekany’o.

¹⁷ Nzĩa ĩngĩ ĩla Yeova ũtũmĩaa kũtũnenga ũkany’o nĩ kũtengwa na kĩkundi. Kũtengwa nĩ kũsũvĩaa kĩkundi kĩikanangwe nĩ mwĩkalo mũthũku wa mwĩki wa naĩ, na kũitetheesya mwĩki wa naĩ atũngĩĩe ngwatanĩo yake vamwe na Yeova. (1 Ako. 5:6, 7, 11) Robert nĩwatengiwe na kĩkundi na amina myaka ta 16 e o mũtenge. Ĩvinda yĩu yonthe waĩ mũtenge, asyai make vamwe na ana-a-inyia nĩmaatĩĩie mwĩao ũla wĩ Ndetonĩ ya Ngai wa kũlea kũvulana na eki ma naĩ, kana o na kũmakethya. Kuma Robert atũngwa kĩkundinĩ, yu ve na myaka kauta na aendee nesa kĩ-veva. Ĩla wakũlilw’e nĩ kyaũ kyamũtetheeisye nĩ kana asyokee Yeova na andũ Make ĩtina wa myaka yingĩvĩte ũu, aisye atetheeiw’e nĩ mũũngamo wa andũ ma mũsyĩ woo. Easya, “Keka andũ ma mũsyĩ witũ nĩmatindanisye nakwa o vanini kana makenda kũmanya ũndũ nĩendee, o ũndũ ũsu mũnini wĩthĩwa watumie nĩw’a nĩ mwĩanĩe na kwoou ngalea kũmũsyokea Ngai.”

18. Twaĩle kwĩthĩwa twĩ yũmba yĩilyĩ ata mokonĩ ma ũla Mũmbi Mũnene?

¹⁸ Ti nginya o naitũ tũkanengwa ũkany’o ta ũsu, ĩndĩ keka twĩ yũmba, twĩthĩwa twĩ yũmba yĩilyĩ ata ĩla twĩ mokonĩ ma ũla Mũmbi Mũnene? Ũkeeka ata wakanw’a? Ũkeethĩwa ũilyĩ ta Ndaviti kana ũkeethĩwa ũilyĩ ta Saulo? Mũmbi ũla Mũnene vyũ nĩ Ĩthe witũ. Ndũkolwe kana “ũla Yeova ũmwendaa nũmũkanasya, o tondũ ĩthe wĩkaa mwana ũla ũtanaa kwondũ wake.” Kwoou, “ndũkavũthye makũna ma Yeova; o na ndũkanow’e nĩ mokan’yo make.”—Nth. 3:11, 12.