ENOKO nĩwekalĩte ĩvinda yĩasa. Nĩtũtonya kũsũanĩa kana nĩ vinya mũndũ kwĩkala ĩvinda yĩasa mũno, ĩndĩ Enoko ekalile myaka 365, ũu nĩ kwasya kana nĩ kũndũ kũna kwa myaka mingĩ ĩla andũ mekalaa ĩvindanĩ ya ũmũnthĩ! Ĩndĩ kwosana na ũndũ andũ mekalaa myaka mingĩ ĩvindanĩ yake, Enoko ekalile ĩvinda ĩkuvĩ mũno. Ĩvindanĩ yĩu, myaka mbee wa 5,000 mĩvĩtu, andũ nĩmekalaa myaka mingĩ mũno vyũ kwĩ ũmũnthĩ. Atamu, ũla nĩwe mũndũũme wa mbee, aĩ na myaka mbee wa maana thanthatũ Enoko aisyawa, na nĩwaendeeie kwĩkala myaka ĩngĩ maana atatũ! O na ve nzyawa imwe sya Atamu syekalile myaka mingĩ kwĩ ĩsu ya Atamu. Kwoou Enoko e na myaka 365, nĩvatonyeka akethĩwa aĩ mũndũũme wĩ na vinya na weteele kwĩkala myaka mingĩ. Ĩndĩ ũw’o nĩ kana ndaaĩkala myaka yingĩvĩte ũu.

Nĩvatonyeka Enoko akethĩwa aĩ vakuvĩ kũawa. Kwakũna visa Enoko atolokete amaitha make, na alilikene ũndũ andũ ala wauma kũtavya ũvoo kuma kwa Ngai mavĩnga ndeto syake. Andũ asu moonekaa me na woo mwingĩ na nĩmamũmenete. Mayaaendeew’a nĩ ũvoo wake, o na nĩmamenete Ngai wa Enoko. Mayaĩ matonya kũkita na Ngai wa Enoko, ũla nĩwe Yeova, ĩndĩ maĩ na ũtonyi wa kũvithũkĩa Enoko! Nĩvatonyeka Enoko akethĩwa eekũlasya kana akesa kwona andũ make ĩngĩ. We nĩwĩthĩwa asũanĩaa ĩũlũ wa kĩveti kyake na eĩtu make, kana mwana wake ũla weetawa Methusela, kana mwĩsũkũũe ũla weetawa Lameki? (Mwambĩlĩlyo 5:21-23, 25) Ũsu nĩw’o waĩ mũminũkĩlyo wake?

No twasye kana Enoko ndawetetwe mũno Mbivilianĩ. Awetetwe o kwa ũkuvĩ kũndũ kũtatũ Mbivilianĩ. (Mwambĩlĩlyo 5:21-24; Aevelania 11:5; Yuta 14, 15) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, mĩsoa ĩsu yĩ Mbivilianĩ yĩ na ũvoo wĩanĩtye kũtũtetheesya kũmanya ũndũ Enoko waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. We nĩwĩanĩasya mavata ma mũsyĩ waku? Kana waaĩsa kwĩyĩthĩa waĩle kwĩka ũtwi mũito wa kwĩka kĩla kyaĩle? Ethĩwa vailyĩ ũu, no wĩmanyĩsye maũndũ maingĩ kũmana na mũĩkĩĩo wa Enoko.

Andũ maĩ na mwĩkalĩle mũthũku mũno ĩvindanĩ ya Enoko. Ĩsu yaĩ nzyawa ya mũonza kuma kwa Atamu. Vate nzika, ĩvindanĩ yĩu andũ mayaĩ na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ nũndũ vayaĩ ĩvinda yĩasa kuma Atamu na Eva mavĩtya. Na kĩu nĩkyo kĩtumi andũ mekalaa myaka mingĩ mũno. Ĩndĩ maĩ na thĩna mũnene wa kĩ-veva na mwĩkalĩle woo waĩ mũthũku. Kwaĩ na ũng’endu mwingĩ mũno. Ũng’endu waĩ wambĩĩie nzyawanĩ ya kelĩ ya Atamu, ĩla Kaini wooaie mwana-a-inyia Aveli. O na veonekana kana ve nzyawa ĩmwe ya Kaini yaĩ na mĩtũlyo mũno nũndũ yaĩ na ũng’endu mwingĩ kwĩ ũ Kaini! Nzyawanĩ ya katatũ kuma Atamu, ve maũndũ angĩ mathũku mambĩĩie kwĩkĩka. Andũ nĩmambĩĩie kwĩkaĩla ĩsyĩtwa ya Yeova, ĩndĩ mayatũmĩaa ĩsyĩtwa yĩu nĩ kwĩthĩwa nĩmayĩnengete ndaĩa. Nĩvatonyeka makethĩwa matũmĩaa naĩ ĩsyĩtwa ĩtheu ya Ngai.—Mwambĩlĩlyo 4:8, 23-26.

Nĩvatonyeka ũthaithi ũsu wa ũvũngũ ũkethĩwa waendeee mũno ĩvindanĩ ya Enoko. Kwoou Enoko aendeee kwĩana nĩwaaĩle kwĩka ũtwi mũito. Nĩwaaĩle kwĩka maũndũ ala meekawa nĩ andũ ala angĩ? Kana aaĩle kũmũmantha Ngai wa w’o, Yeova, ũla woombie matu na nthĩ? No nginya Enoko akethĩwa eekĩiwe vinya mũno ĩla weemanyĩisye ĩũlũ wa Aveli ũla wooaiwe nũndũ wa kũmũthaitha Yeova kwa nzĩa ĩla yaĩle. Enoko nĩwatwie kũatĩĩa ngelekany’o ya Aveli. Ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo 5:22 yaĩtye atĩĩ: “Enoko aendanasya na Ngai.” Ndeto isu sya kwendeesya syĩonany’a kana Enoko aĩ mũndũ wamũkĩaa Ngai o  na kau athyũlũlũkĩtwe nĩ andũ matamũkĩaa Ngai. Na nĩwe mũndũ wa mbee kũwetwa Mbivilianĩ kana aendanasya na Ngai.

Mũsoa o ũsu nĩwonanĩtye kana Enoko nĩwaendeeie kũendany’a na Yeova ĩtina wa kũsyaa Methusela. Kwoou Enoko aĩ na mũsyĩ e na myaka 65. Aĩ na kĩveti, o na kau ĩsyĩtwa yakyo yĩiwetetwe Mbivilianĩ, na aĩ na “ana na eĩtu,” o na kau maiwetetwe maĩ meana. Ethĩwa mũndũũme nũkwenda kũendany’a na Ngai o aendeee kũea na kũsũvĩa mũsyĩ wake, no nginya atate vyũ kũũsũvĩa kwosana na kwenda kwa Ngai. Enoko nĩweesĩ kana Yeova endaa ethĩwe e mũĩkĩĩku vyũ kwa kĩveti kyake. (Mwambĩlĩlyo 2:24) Na vate nzika nĩweekĩie kĩthito kũmanyĩsya syana syake ĩũlũ wa Yeova Ngai. Kweethĩiwe ata nũndũ wa kwĩka ũu?

Mbivilia ĩeleetye o maũndũ manini ĩũlũ wa ũndũ ũsu. Mbivilia ndĩwetete ũndũ o na ũmwe ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wa Methusela, ũla waĩ mwana wa Enoko. Methusela nĩwe wekalile ĩvinda ĩasa katĩ wa andũ ala mawetetwe Mbivilianĩ, na akwie mwakanĩ ũla ĩla mbua ya kĩw’ũ kingĩ yauie ĩvindanĩ ya Noa. Methusela nĩwe waĩ ĩthe wa Lameki, na Lameki aĩ na myaka mbee wa ĩana ũmae wake Enoko aikw’a. Lameki aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Yeova nĩwamũveveeie Lameki athane ĩũlũ wa mwana wake Noa, na wathani ũsu nĩweanĩie ĩtina wa mbua ya kĩw’ũ kingĩ. O ta ũmae wake wa tene Enoko, Noa awetiwe ta mũndũ waendanasya na Ngai. Noa ndaamwona Enoko. Ĩndĩ Enoko nĩwatiĩie Noa ũtiĩwa wa vata vyũ. Nĩvatonyeka Noa akethĩwa eemanyĩisye maũndũ ma vata vyũ ĩũlũ wa Enoko kuma kwa ĩthe wake Lameki, kana kuma kwa ũmae Methusela, kana kuma kwa ĩthe wa Enoko ũla weetawa Yaleti, ũla wakwie Noa e na myaka 366.—Mwambĩlĩlyo 5:25-29; 6:9; 9:1.

Kwasũanĩa kĩvathũkany’o katĩ wa Enoko na Atamu. O na kau Atamu aĩ mũndũ ũte na naĩ, nĩwamũvĩtĩisye Yeova na atiĩa nzyawa syake mathĩna na atuma itw’ĩka alei o take. Nake Enoko, o na kau aĩ na naĩ, nĩwaendanasya na Ngai na atiĩie nzyawa syake ngelekany’o nzeo kwa kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu. Atamu akwie Enoko e na myaka 308. Nzyawa sya Atamu syaĩ na kyeva nũndũ wa kũkw’ĩĩwa nĩ ũmae woo ũla weeyendete mũno? Mbivilia ndĩwetete. Ĩndĩ kĩla twĩsĩ nĩ kana Enoko “aendanasya na Ngai.”—Mwambĩlĩlyo 5:24.

Ethĩwa nue ũmanthĩaa andũ ma mũsyĩ waku, ve maũndũ ũtonya kwĩmanyĩsya kumana na mũĩkĩĩo wa Enoko. O na kau nĩ ũndũ wa vata kũmanthĩa andũ ma mũsyĩ waku, vai ũndũ wa vata mũno ta kũmasũvĩa kĩ-veva. (1 Timotheo 5:8) Ũtonya kwĩanĩsya vata wa kĩ-veva wa mũsyĩ waku kwĩsĩla ndeto na meko maku. O ta Enoko, wanyuva kũendanasya na Ngai kwa kwĩtĩkĩla ũtongoew’e nĩ myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ, ũkeethĩwa ũtonya kũtiĩa andũ ma mũsyĩ waku ngelekany’o nzeo matonya kũatĩĩa.

Nĩvatonyeka Enoko akethĩwa ataĩ na ũtanu nũndũ ekalĩte nthĩ ĩtaĩ na andũ me na mũĩkĩĩo. Ĩndĩ we Yeova Ngai nĩwoonaa mũĩkĩĩo mũlũmu wa Enoko? Ĩĩ, nĩwawonaa nũndũ ĩvinda nĩyavikie Yeova aneena na mũthũkũmi ũsu wake mũĩkĩĩku. Ngai nĩwamũtavisye Enoko ũvoo ũla wendaa andũ ma ĩvinda yake maũmanye. Kwoou nĩwamũnyuvie Enoko ethĩwe mwathani, na nĩwe wa mbee wathani wake kũvuanw’a Mbivilianĩ. Ndeto isu nĩ sya w’o nũndũ Yuta, ũla wasyaanĩw’e na Yesũ, nĩwaveveewe kũandĩka  wathani ũla Enoko waĩ athanie myaka maana maingĩ mĩvĩtu. *

Nĩ maũndũ meva Enoko wathanie? Athanie atĩĩ: “Sisyai, Mwĩai nĩwokie vamwe na atheu make, nguthu ĩtatalĩka, kũmasilĩla andũ onthe, na kũmaĩkĩĩthya onthe ala matamũkĩaa Ngai ũndũ wa meko moo onthe ma kũlea kũmũkĩaa Ngai ala meekie, na nũndũ wa ndeto syoo syonthe nyũmũ ila asu athe matamũkĩaa Ngai mamũneeneete.” (Yuta 14, 15) Ũndũ ũmwe ĩandĩko yĩu yoonany’a nĩ kana Enoko athanie ũndũ ũsu ta waĩ weekĩkie ĩvindanĩ ĩvĩtu, na Ngai ta waĩ eanĩsye maũndũ ala me wathaninĩ ũsu. Nzĩa ĩsu ya kwathana yatũmĩiwe nĩ Enoko nĩyesie kũtũmĩwa nĩ athani angĩ. Ũu nĩ kwasya, athani asu mathanaa maũndũ mataĩ na nzika kana makeanĩa na nĩkyo kĩtumi mamawetaa ta maĩ meanĩie!—Isaia 46:10.

Waĩ ũndũ wĩ laisi Enoko kumya wathani ũsu kwa kũtavya andũ onthe ala maaĩle kũwĩw’a? Wathani ũsu waĩ na ndeto ngito mũno nũndũ ũwetete ndeto “matamũkĩaa Ngai” mavinda elĩ, na ũkaweta kana andũ asu maĩ na meko ma kũlea “kũmũkĩaa Ngai,” kwonany’a ũndũ andũ asu mailyĩ, na ũndũ ndeto syoo syoonanasya kana mayamũkĩaa Ngai. Kwoou wathani ũsu waumasya ũkany’o kwa andũ onthe mamanye kana nthĩ yaendeee na kũthũkĩĩa kuma ĩla mũndũ walũngilw’e mũũndanĩ wa Eteni. Nthĩ ĩsu yeeteele wanangĩko mũnene ĩla Yeova waĩ oke na “atheu make,” ala nĩ nguthu nene ya alaĩka mokĩte kwondũ wa kũete wanangĩko ĩũlũ wa nthĩ. Enoko nĩwaumisye ũkany’o ũsu ateũkĩa, na eekaa ũu e weka! Nĩvatonyeka Lameki e mũnini akethĩwa oonie ũndũ ũsu na endeew’a mũno nĩ ũkũmbaũ wa ũmae wake. Na ethĩwa vailyĩ ũu, no tũelewe nĩkĩ Lameki wendeeiw’e nĩ ũndũ Enoko waĩ na ũkũmbaũ.

Mũĩkĩĩo wa Enoko no ũtũtetheesye kũmanya kana twĩ na woni ta wa Ngai kwelekela maũndũ ma nthĩ ĩno. O tondũ Enoko waumisye ũkany’o ĩũlũ wa ũsilĩlo wa andũ ala matamũkĩaa Ngai, now’o o naitũ ũmũnthĩ tũkanasya andũ ĩũlũ wa ũsilĩlo ũla wũkĩte. Kwosana na ũndũ Enoko wathanĩte, ĩvindanĩ ya Noa Yeova nĩwaetie mbua nene nĩ kana anange andũ ala matamũkĩaa. Ĩndĩ wanangĩko ũsu weethĩiwe waĩ kyuu kya wanangĩko mũnene ũla wũkĩte. (Mathayo 24:38, 39; 2 Vetelo 2:4-6) O tondũ Ngai vamwe na alaĩka make atheu meeyũmbanĩtye kwananga andũ ala matamũkĩaa, now’o ũvangĩte kwĩsa kwananga andũ ala athũku. Kĩla ũmwe waitũ nĩwaĩle kũlilikanaa ũkany’o ũla Enoko waumisye na aitavya andũ ala angĩ ĩũlũ waw’o. Andũ maitũ ma mũsyĩ na anyanya maitũ no mevathane naitũ. O na mavinda angĩ nĩtũtonya kwĩthĩwa tũyĩw’a ta tũtendetwe. Ĩndĩ Yeova ndaaĩsa kũmũtia Enoko, na ndesa kũmatia athũkũmi make ala aĩkĩĩku ĩvindanĩ ya ũmũnthĩ!

Mũminũkĩlyo wa Enoko wailyĩ ata? No twasye kana ti ũndũ wĩ laisi kũelewa ũndũ Enoko wakwie tondũ tũtonya kũelewa nesa ĩũlũ wa ũndũ wekalaa ĩla waĩ thayũ, ĩndĩ kũmanya ũndũ wakwie nĩ ũndũ ũtonya kũtwendeesya. Ĩvuku ya Mwambĩlĩlyo yaĩtye atĩĩ: “Enoko aendanasya na Ngai: na ndaĩ vo; nũndũ Ngai nĩwamwosie.” (Mwambĩlĩlyo 5:24) Nĩ kwa nzĩa yĩva Ngai wamwosie Enoko? Mbivilia imwe ialyũlĩte ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Aevelania 11:5 kwa kwasya kana Ngai nĩwamwambatisye Enoko ĩtunĩ. Ĩndĩ ũndũ ũsu ti wa w’o. Mbivilia nĩyonanĩtye kana Yesũ Klĩsto nĩwe waĩ wa mbee kũthayũũkw’a na kwambata ĩtunĩ.—Yoana 3:13.

O na ĩngĩ, ve Mbivilia imwe ialyũlĩte ĩandĩko yu ya Aevelania 11:5 ikonany’a kana Enoko ‘nĩwathamiw’e’ nĩ kana “ndakone kĩkw’ũ.” Ndeto isu twaĩle kũsielewa ata? Nĩvatonyeka Yeova akethĩwa eekie  kyama nĩ kana Enoko akw’e kĩkw’ũ kĩte woo vandũ va ese kũawa nĩ andũ ala mavangĩte kũmũaa kwa nzĩa nthũku. Ĩndĩ mbee, Enoko ambie ‘kũkũsĩĩwa kana nĩwamwendeeasya Ngai.’ Ũu weethĩiwe ata? Nĩvatonyeka Enoko atanamba kũkw’a akethĩwa ooniw’e woni nĩ Ngai, na woni ũsu no wĩthĩwe woonanasya nthĩ ĩno yĩ nzaũ. Enoko nĩwakwie ĩtina wa kwonw’a woni ũsu ũla wamũĩkĩĩthisye kana nĩwamwendeeasya Yeova. Mũtũmwa Vaulo aielesya ĩũlũ wa Enoko o vamwe na aũme na aka angĩ maĩ aĩkĩĩku aisye atĩĩ: “Asu onthe nĩmakwie mũĩkĩĩonĩ.” (Aevelania 11:13) Nĩvatonyeka amaitha ma Enoko makethĩwa mamanthie mwĩĩ wake, ĩndĩ ‘mayaawona’ nũndũ no kwĩthĩwa Yeova aũvetangie nĩ kana asiĩĩe amaitha make maikawanange kana maikaũvukye kwa kũũtũmĩa nĩ kana maendeesye ũthaithi wa ũvũngũ. *

Tũlilikene maũndũ asu tweemanyĩsya Maandĩkonĩ, ekai tũsũanĩe ũndũ Enoko ũtonya kwĩthĩwa akwie. Kwasũanĩa ũndũ ũũ ũtonya kwĩthĩwa new’o weethĩiwe. Kwakũna visa wone Enoko atolokete amaitha make, na e mũnou mũno. Andũ ala mamũvĩngaa nĩmamũmanthaa me na ũthilĩku mwingĩ nũndũ wa ũvoo wa ũsilĩlo ũla wamatavĩtye. Enoko nĩwoonie vandũ ũtonya kwĩvitha athyũmũe o vanini, ĩndĩ nĩweesĩ kana ndesa kwĩvitha andũ asu kwa ĩvinda yĩasa. Yu Enoko aĩ vakuvĩ kũawa naĩ. Athyũmũĩte vau, nĩwamũvoyie Ngai wake. Na ĩndĩ ambĩĩa kwĩthĩwa na mũuo mwingĩ. Enoko nĩwooniw’e woni nginya wesa kwĩthĩa eona ta maũndũ maendeee kwĩkĩka saanĩ isu, na woni ũsu watuma asũanĩa ĩũlũ wa maũndũ mokĩte.

Kwasũanĩa Enoko ayona woni wa nthĩ ĩngĩ nzeo na yĩ kĩvathũkany’o mũno na nthĩ ĩla ũtwĩe. Oonie nthĩ ĩsu yĩ mbanake o ta ũndũ mũũnda wa Eteni waanakavĩte, ĩndĩ nthĩ ĩsu ndyaĩ na akelũvi ma kũsiĩĩa andũ maikamĩlike. Nthĩ ĩsu yausĩe aũme na aka me na mĩĩ mĩseo na me na vinya mwingĩ. O na mekalanasya na mũuo. Nthĩ ĩsu ndyaĩ na kĩmena kana andũ meũthĩny’a angĩ nũndũ wa ũthaithi woo tondũ kwailyĩ ĩvinda yake. Enoko nĩwoonie kana Yeova nĩwamwendete na nĩwendeeaw’a nĩwe. Ndaĩ na nzika kana akalika nthĩ ĩla woonie woninĩ ũsu. Ĩvindanĩ yĩu waendeeie kwĩthĩwa na mũuo, Enoko nĩwakomie too mũito ũte ndoto.

O na yu e o toonĩ ũsu, ũu nĩ kwasya kana nĩ mũkw’ũ, ĩndĩ Yeova Ngai nũmũlilikene! O tondũ Yesũ wathanie, mũthenya ũkavika ĩla onthe ala me kĩlilikanonĩ kya Ngai makew’a wasya wa Klĩsto na mayuma mbũanĩ, nĩ kana malike nthĩnĩ wa nthĩ nzeo na yĩ mũuo.—Yoana 5:28, 29.

We no wende wĩĩthĩwa nthĩnĩ wa nthĩ ĩsu? Kwasũanĩa ũndũ ũkatana wakomana na Enoko. Kwasũanĩa maũndũ maseo ala ũkemanyĩsya kuma kwake! Akeethĩwa atonya kũtũtavya maũndũ ala twasũanĩaa wĩthĩwa ooniw’e nĩ Yeova atanamba kũkw’a kana maĩ ma w’o. Ĩndĩ yu ve ũndũ wa vata mũno twaĩle kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake. Ĩtina wa kũneenea ĩũlũ wa Enoko, Vaulo aendeeie kwasya atĩĩ: “Vate mũĩkĩĩo kũitonyeka kũmwendeesya” Ngai. (Aevelania 11:6) Ũu wĩonany’a kana twĩ na kĩtumi kĩseo kya kwĩyĩelekany’a na Enoko, ũla waĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu vyũ!