PƖNZƖ 670 waa taa mbʋ yɔ P.P.Y. lɛ, Asiirii kaapɩsɩ kewiyaɣ ŋga kakɩlɩ ɖoŋ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ yɔ. Pɔyɔɔdɩ caanaʋ taa wondu ɖɩzɩyɛ nɖɩ payaɣ se The British Museum yɔ ɖɩ-tɛ intɛrnɛɛtɩ lone naɖɩyɛ yɔɔ se: “Kewiyaɣ ŋga, ka-walanzɩ kaakpaɣnɩ Ciiprɩ, wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa nɛ piwolo pɩtalɩ Iraŋ, wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa; nɛ halɩ alɩwaatʋ natʋyʋ taa lɛ, Ejipiti ɛjaɖɛ kaawɛ ka-taa.” Niniivi kaakɛnɩ Asiirii tɛtʋ sɔsɔtʋ, nɛ ndʋ kaakɩlɩnɩ paɣlʋʋ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ. Tɔzʋʋ Tilima sɔsɔna (monuments), kaɖasɩ sɔsɔsɩ, awiya ɖɩsɩ kɩbanzɩ, nɛ takayɩsɩ ɖɩzɩyɛ lona sɔsɔna kaawɛ tɛtʋ ndʋ tɩ-taa. Tɔm ndʋ pama caanaʋ taa Niniivi tɛtʋ kolonzi yɔɔ yɔ, tɩwɩlɩɣ se ɛzɩ Asiirii awiya lɛɛna yɔ, Wiyaʋ Assurbanipal yaɣaɣ ɛ-tɩ se “ɛjaɖɛ kpeekpe wiyaʋ.” E-kewiyitu tɔɔʋ alɩwaatʋ taa, pɩlakaɣ ɛyaa ɛzɩ nɔɔyʋ taapɩzɩɣ se ɛwa Asiirii nɛ Niniivi yɔ.

Paa mbʋ yɔ, alɩwaatʋ ndʋ Asiirii kewiyaɣ kpa ɖoŋ nɛ pɩkɩlɩ yɔ, Yehowa tɛ nayʋ Sofoniya yɔɔdaa se: ‘Yehowa kaɣ lesuu Asiirii; nɛ ɛkaɣ Niniivi pɩsʋʋ lakʋ nɛ wɩlɩŋ tɛtʋ, ɛzɩ kadaɣ yɔɔ yɔ.’ Pɩtasɩ lɛ, Yehowa tɛ nayʋ Nahum yɔɔdaa se: “Ɩlazɩ, ɩlazɩ liidiye, ɩlazɩ sika! . . . Palazaa, pɔyɔkɩ nɛ pacɩyɩ! . . . Nɛ pɩkaɣ labʋ se weyi ɛna-ŋ kɔyɔ, eseɣ nɛ ɛkaɣ tɔm se: ‘Pɔyɔkɩ Niniivi kɛ!’” (Sof. 2:13; Nah. 2:10, 11; 3:7) Ɛyaa nɩ natʋ tɔm ndʋ lɛ, pɩtɩla pɔpɔzaɣ pa-tɩ se: ‘Pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla mbʋ wiɖiyi? Wiɖiyi nɔɔyʋ pɩzɩɣ nɛ eyooni Asiirii kewiyaɣ ɖoŋ ñɩŋga ŋga nɛ ɛwabɩ-kɛ?’ Pɩɩwɛ ɛzɩ pɩɩpɩzɩɣ nɛ pɩla mbʋ yɔ.

Paa mbʋ yɔ, mbʋ ɛyʋ maɣzaɣ se pɩɩpɩzɩɣ nɛ pɩla yɔ, pɩlaba! Babilɔɔnɩ mba nɛ Medii mba poyoni Asiirii nɛ pawabɩ-kʋ pɩnzɩ mɩnɩŋ lʋbɛ waa ɖɩdɛnɖɛ taa P.P.Y. Pɩtɛmnaa se ɛyaa tɩtasɩ wɛʋ Niniivi tɛtʋ taa nɛ pɔsɔɔ tɩ-yɔɔ caɣ caɣ! Caanaʋ taa wondu ɖɩzɩyɛ nɖɩ payaɣ se The Metropolitan Museum of Art nɛ ɖɩwɛ Niyuu Yɔrɩkɩ yɔ, ɖɩ-taa takayaɣ nakɛyɛ yɔɔdaa se: “Kpaɣnɩ pɩnzɩ mɩnɩŋ 5 nɛ puwolo pɩnzɩ mɩnɩŋ 15 taa, nɔɔyʋ taatasɩ wɛʋ lone nɖɩ ɖɩ-taa nɛ pɔsɔ ɖɩ-yɔɔ, nɛ Bibl ɖeke yekina se patɩlɩ Niniivi yɔɔ tɔm.” Ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se The Biblical Archaeology yɔ, ɖɩyɔɔdaa se pɩnzɩ 1800 ɖɩbazɩyɛ taa, “halɩ nɔɔyʋ taapɩzɩɣ se ɛtɩlɩ se Asiirii tɛtʋ sɔsɔtʋ Niniivi kaawɛ toovenim taa yaa tɩtaawɛɛ.” Ɛlɛ pʋwayɩ pɩnaɣ 1845 taa, Caanaʋ taa tɛtɛɛ wondu ñɩnɩyʋ weyi payaɣ se Austen Henry Layard yɔ, ɛpaɣzɩ huyuu lone nɖɩ ɖɩ-taa Niniivi kaawɛ yɔ. Wondu ndʋ tɩ-yɔɔ ɛlɩwa yɔ tɩwɩlaa se Niniivi kaakɛ tɛtʋ ndʋ tɩwɛ ɖeu pɩdɩɩfɛyɩ yɔ.

Natʋ tɔm ndʋ pɔyɔɔdɩ Niniivi yɔɔ yɔ, tɩlabɩ ɖeyi ɖeyi; nɛ piyeki se ɖa-taa ɛtɛ nɛ pɩkɩlɩ se natʋ tɔm ndʋ Bibl yɔɔdʋʋ pɩlɩɩnɩ sɔnɔ sɔnɔ kewiyisi ɖoŋ ñɩnzɩ yɔɔ yɔ tɩkaɣ labʋ ɖɔɖɔ.—Dan. 2:44; Natʋ 19:15, 19-21.