Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

ÑƲƲ KAGBANZƖ

“Halʋ kɩbanʋ”

“Halʋ kɩbanʋ”

1, 2. (a) Tʋmɩyɛ nɖɩ Ruti kaawɛɛ nɛ ɛlakɩ? (b) Ɛbɛ Ruti kpɛlɩkɩ Ɛsɔ paɣtʋ nɛ ɛ-samaɣ pɔ-yɔɔ?

RUTI luŋ mɩhɔɔ wena eteɣzi evemiye taa yɔ, a-cɔlɔ. Ðanaɣ ɖanaa nɛ tʋmlaɖaa sakɩyɛ kpaɣ pa-nʋmɔʋ nɛ pɔñɔtʋʋnɩ Bɛtɩlɛhɛm, tɛtʋ cikpetu ndʋ tɩɩwɛ piyaɣ yɔɔ yɔ, tɩ-nɔnɔɔ. Pɩnaɣ se pɩnɩ Ruti kpem mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɖooo tanaŋ tɛɛ ɛpaɣzɩ tʋmɩyɛ labʋ. Paa mbʋ ɛtɩhɛzɩ, ɛkpaɣ ɖaʋ nɛ ɛmakɩ mɩhɔɔ nɛ ɛfalɩɣ mɩla pee. Tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩɩwɛ kaɖɛ nɛ ɛ-maɣmaɣ ɛtaamaɣzɩ se pɩtɩŋa pɩkaɣ ɖɔm camɩyɛ evemiye nɖɩ ɖɩ-taa mbʋ.

2 Ɛzɩ pɩkaɣ lelu asɛyɩbɩɣa kanɛ ɖenuu wiɖiyi? Ɛzɩ ɖɩɩtɛm naʋ ñʋʋ ŋgʋ kɩɖɛwa yɔ kɩ-taa yɔ, ɛñɔnɩ ɛ-waŋ Nawomii kpam nɛ eɖuu se ɛcakɩ ɛ-cɔlɔ, nɛ Yehowa, Nawomii tɛ Ɛsɔ pɩsɩ ɛ-Ɛsɔ. Lelaa naalɛ panɛ palɩnɩ ɖooo Mowaabʋ tɛtʋ taa na nɛ pɔkɔɔ Bɛtɩlɛhɛm. Pitileɖi pʋcɔ nɛ Mowaabʋ tʋ Ruti tɩlɩ ɖʋtʋ ndʋ Yehowa labɩ Izrayɛɛlɩ piya se tɩsɩnɩ kʋñɔndɩnaa nɛ agɔma yɔ. Ɛkɔm nɛ ɛna se Yehowa samaɣ ɖɔŋ ɖʋtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ kɛwɛnɩ camɩyɛ lakasɩ ɖɔɖɔ lɛ, pitukuni-i pɩdɩɩfɛyɩ.

3, 4. (a) Ɛzɩma tɩyɛ Bowaazɩ kpazɩ Ruti ɖoŋ? (b) Ɛzɩma Ruti kɩɖaʋ pɩzɩɣ nɛ kɩsɩnɩ-ɖʋ sɔnɔ kaɖɛ alɩwaatʋ taa?

3 Ɛsɔ samaɣ ŋga, ka-taa tʋ nɔɔyʋ ɖɔɖɔ lɛ Bowaazɩ, akpadɩyʋ ñɩm tʋ nɔɔyʋ, weyi ɛ-hayɩm taa Ruti cazaɣ mɩla yɔ. Sɔnɔ lɛ, Bowaazɩ cɔnɩ Ruti yɔɔ ɛzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-pɛlɛ yɔ. Alɩwaatʋ ndʋ Bowaazɩ sam Ruti ɛzɩma ɛcɔnɩ Nawomii yɔɔ nɛ ɛzɩma ɛlɩzaa se ɛmɛlɩɣ Yehowa keŋ tɛɛ yɔ, pɩ-yɔɔ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se Ruti mʋʋyaa.​Kalɩ Ruti 2:11-14.

4 Ruti maɣzaɣ tɔm natʋyʋ yɔɔ ɖɔɖɔ. Ɛzɩma ɛkaɣ labʋ nɛ ɛcɔnɩ ɛ nɛ Nawomii pɔ-yɔɔ, ŋgʋ ɛfɛyɩ walʋ, ɛfɛyɩ pɩɣa, ɛkɛ kʋñɔndʋ nɛ ɛtɛ ɛkɛ ɛgɔm? Mɩla wena ɛcazɩɣ yɔ, akaɣ-wɛ talʋʋ na? Ɛkpadɩyɩɣ lɛ, akaɣ ɛ-yɔɔ cɔnʋʋ? Ɛɛwɛnɩ toovenim se ɛmaɣzɩ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Sɔnɔ liidiye tɔm caɣ kaɖɛ pɩdɩɩfɛyɩ, pʋyɔɔ ɛyaa sakɩyɛ maɣzɩɣ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ. Ye ɖɩmaɣzɩ ɛzɩma tisuu sɩnɩ Ruti kaɖɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ pɩ-yɔɔ yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa.

Mbʋ hɔʋ kɛnaa yɔ

5, 6. (a) Ruti wobi Bowaazɩ hayɩm taa se ɛcazɩ mɩla kajalaɣ wiye lɛ, ɛzɩma piɖeni-i? (b) Nawomii na Ruti lɛ, ɛbɛ ɛlaba?

5 Mɩla wena Ruti maba yɔ, asuu eyisi naadozo. Ye pamaɣzɩ-yɛ yɔ, atalɩɣ ɛzɩ kilonaa 14 mbʋ yɔ. Pɩtɩla, ɛhɔkɩ-yɛ pɩsaʋ nakʋyʋ taa nɛ ɛsɩɣlɩ nɛ wɩsɩ ɖʋwa lɛ, ɛkpaɣ Bɛtɩlɛhɛm nʋmɔʋ.​Rut. 2:17.

6 Nawomii na ɛ-wolu kʋsɔɔlʋ lɛ, pɩlabɩ-ɩ leleŋ. Nɛ ɛna mɩla wena Ruti sɩɣlaa yɔ lɛ, pɩlabɩ-ɩ piti. Ruti kɔnɩ ɖɔɖɔ tɔɔnaɣ ŋga Bowaazɩ tɩzɩ tʋmlaɖaa hayɩm taa yɔ, nɛ ɛ nɛ Nawomii pɔtɔɔ. Peeɖe Nawomii pɔzɩ-ɩ se: “Le ŋcazɩ sɔnɔ nɛ le ŋlabɩ tʋmɩyɛ? Pasa kɩbaɣlʋ weyi ɛna ña-pʋtɔdɩyɛ yɔ.” (Rut. 2:19) Nawomii sɩm cɔnʋʋ. Ɛna mɩla sakɩyɛ wena Ruti kɔnaa yɔ lɛ, eɖiɣzina se nɔɔyʋ nanɩ ɛ-pʋtɔdɩyɛ nɛ ɛsɩnɩ-ɩ.

7, 8. (a) Nawomii nawa se a-cɔlɔ pɩlɩnaa nɛ Bowaazɩ labɩ-wɛ camɩyɛ lakasɩ? Nɛ ɛbɛ yɔɔ? (b) Ɛbɛ tasɩ wɩlʋʋ se Ruti sɔɔlɩ ɛ-waŋ siŋŋ?

7 Pa-naalɛ papaɣzɩ yɔɔdʋʋ, nɛ Ruti kɛdɩ Nawomii Bowaazɩ camɩyɛ lakasɩ tɔm. Peeɖe Nawomii tɔm se: “[Yehowa] ɛwazɩ ɛ-yɔɔ, ɛnʋ weyi eeyeki naʋ ɛzadɩnaa nɛ sɩɖaa pa-pʋtɔdɩyɛ yɔ.” (Rut. 2:20) Ɛnawa se Yehowa yebina nɛ Bowaazɩ labɩ-wɛ camɩyɛ lakasɩ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ Yehowa tuzuuni ɛ-sɛyaa se pala camɩyɛ lakasɩ nɛ ɛkaɣ-wɛ wazʋʋ pɛ-wɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ. *Kalɩ Aduwa 19:17.

8 Nawomii seɣti Ruti se ɛla ɛzɩ Bowaazɩ yɔɔdʋʋ yɔ, etaawolo nɛ ɛcazɩ hayɩm lɛɛbʋ taa. Ɛlɛ ɛmalɩnɩ Bowaazɩ kʋnɖaa nɛ ɛtɩŋ pa-wayɩ ɖenɖe pakʋŋ yɔ nɛ nɔɔyʋ ɛtaacaa-ɩ tɔm. Mbʋ ɖɔɖɔ Ruti laba. Bibl kɛdaa ɖɔɖɔ se ‘ɛɛwɛ ɛ-waŋ cɔlɔ.’ (Rut. 2:22, 23) Tɔm tʋnɛ tɩwɩlɩɣ ɖɔɖɔ se Ruti wɛnɩ sɔɔlɩm siŋŋ. Ruti kɩɖaʋ sɩɣnɩ-ɖʋ se ɖɩpɔzɩ ɖa-tɩ nɛ ɖɩna se ɖɩsɔɔlɩ ɖɔ-hɔʋ taa mba nɛ ɖɩsɩɣnɩ-wɛ? Ye ɖɩwɛnɩ sɔɔlɩm siŋŋ yɔ, Yehowa wazɩɣ-ɖʋ.

Ruti nɛ Nawomii pa-kɩɖaŋ wɩlɩɣ-ɖʋ se ɖɩsɔɔlɩ ɖɔ-hɔʋ paa kɩɩwɛ ɛzɩma yɔ

9. Ɛbɛ Ruti nɛ Nawomii pɔ-tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ hɔʋ yɔɔ?

9 Papɩzɩɣ nɛ pakpaɣ Nawomii nɛ Ruti se pɛkɛ hɔʋ na? Ajɛɛ sakɩyɛ taa lɛ, ɛyaa maɣzɩɣ se walʋ, halʋ, piya, cɔzɔnaa nɛ nezenaa pɛkpɛndɩɣ nɛ pɩlakɩ hɔʋ. Ɛlɛ Nawomii nɛ Ruti pa-kɩɖaʋ kpɛlɩkɩɣ Yehowa sɛyaa se nɔɔ kʋɖʋmaɣ, sɔɔlɩm, camɩyɛ lakasɩ pɩzɩɣ nɛ pɩwɛɛ hɔŋ weyi ɩ-taa ɛyaa tɩɖɔɔ yɔ. Ñɔ-hɔʋ taa mba wɛ ñɩm ñɛ-ɛzɩdaa? Yesu heyi ɛ-wayɩ tɩŋɩyaa se Krɩstʋ mba mba pɛfɛyɩnɩ hɔʋ nakʋyʋ yɔ, koobiya lalaa pɩzɩɣ nɛ pɛkɛ pɔ-hɔʋ taa mba.​Mk. 10:29, 30.

Ruti nɛ Nawomii pasɩnɩ ɖama nɛ pakpazɩ ɖama ɖoŋ

‘Ɛkɛ mba pɛwɛnɩ nɔɔ se paya ɖa-ñʋʋ yɔ pa-taa nɔɔyʋ’

10. Ɛzɩma tɩyɛ Nawomii ñɩnaɣ se ɛsɩnɩ Ruti?

10 Ruti wɛɛ tɔɔnaɣ cazʋʋ yɔɔ Bowaazɩ hayɩm taa kpaɣnɩ mɩla kʋm alɩwaatʋ taa nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩnɩ blee kʋm alɩwaatʋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se kpɩtaŋ wɛɛ nɛ ɩɖɛɣ lɛ, Nawomii wɛɛ nɛ ɛmaɣzɩɣ ɛzɩma ɛla nɛ ɛsɩnɩ e-wolu kʋsɔɔlʋ yɔ. Paawɛ Mowaabʋ lɛ, Nawomii nawa se pɩkaɣ-ɩ wɛʋ kaɖɛ se ɛsɩnɩ Ruti nɛ ehiɣ walʋ kɩfalʋ. (Rut. 1:11-13) Ɛlɛ lɛɛlɛɛyɔ lɛ, ɛ-lɩmaɣza paɣzɩ lɛɣzʋʋ. Peeɖe ɛñɔtɩnɩ Ruti nɛ eheyi-i se: “Man-pɩɣa, mankaɣ-ŋ ñɩnʋʋ ɖɩhɛzɩyɛ.” (Rut. 3:1) Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, lʋlɩyaa pɩɩmʋnaa se pañɩnɩ pe-piya, mba pɩwɛɛ se pa nɛ sɩ pɔɖɔkɩ nesi yɔ. Ruti ñapɩsɩ ɛzɩ Nawomii pɛlɛ maɣmaɣ yɔ. Mbʋ yebina nɛ ɛyɔɔdɩ se ɛñɩnɩɣ Ruti “ɖɩhɛzɩyɛ,” pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖiɣɖiɣ caɣʋ nɛ laŋhɛzɩyɛ nɖɩ halʋ nɛ ɛ-walʋ pɛwɛɣnɩ hɔʋ taa yɔ. Ɛlɛ, ɛbɛ Nawomii pɩzaɣ se ɛla?

11, 12. (a) Nawomii yaʋ Bowaazɩ se ñʋʋ yaɖʋ yɔ, Ɛsɔ Paɣtʋ ɖʋtʋ ndʋ yɔɔ ɛmaɣzaɣ nɛ ɛyaa-ɩ mbʋ? (b) Ɛzɩma Ruti laba alɩwaatʋ ndʋ ɛ-waŋ tasɩ-ɩ lɔŋ yɔ?

11 Kɩyakʋ ŋgʋ Ruti calɩ yɔɔdʋʋ Bowaazɩ tɔm yɔ, Nawomii heyi-i se: “Ɛyʋ ɛnʋ ɛkɛ ɖa-ñɩma taa nɔɔyʋ, mba pɛwɛnɩ nɔɔ se paya ɖa-ñʋʋ yɔ.”(Rut. 2:20) Pʋ-tɔbʋʋ lɛ suwe? Paɣtʋ ndʋ Ɛsɔ cɛlɩ Izrayɛɛlɩ piya yɔ tɩ-taa lɛ, ɛɛɖʋ ɖʋtʋ kɩbandʋ natʋyʋ nɛ tɩtɔŋ se pɔcɔnɩ hɔŋ weyi ɩwɛ tanɩm taa yaa ilesi ɛ-ɛyʋ nɔɔyʋ yɔ, ɩ-yɔɔ. Ye halʋ nɔɔyʋ ɛpɩsɩ lelu nɛ ɛfɛyɩ pɩɣa yɔ, ɛ-tɔm labɩ pʋtɔdɩyɛ siŋŋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛ-walʋ hɩɖɛ ɖeŋ nɛ ɛɛkaɣ wɛnaʋ nɔɔyʋ kaaʋ e-liɖe taa. Ɛlɛ, Ɛsɔ Paɣtʋ ha nʋmɔʋ weyi ɛsɩba yɔ e-neu yaa ɛ-ɖalʋ se ɛhɔ lelu nɛ ɛlɛ lʋlɩ pɩɣa nɛ kɛlɛɣzɩ sɩɖʋ lone taa nɛ kakandɩyɩ ɛ-hɔʋ ñɩm yɔɔ. *Wp. 25:5-7.

12 Nawomii heyi Ruti mbʋ pɩwɛɛ se ɛla yɔ. Ðɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩ ɛzɩma pɩɖɩɣzɩ Ruti yem alɩwaatʋ ndʋ ɛ-waŋ wɛɛ nɛ ɛyɔɔdʋʋ yɔ. Ruti taatɩlɩ Izrayɛɛlɩ piya Paɣtʋ kpeekpe; nɛ ɛtaanɩtɩ sɔnzɩ sakɩyɛ taa. Paa mbʋ yɔ, ɛñam Nawomii siŋŋ nɛ ewelisi tɔm ndʋ payɩ ɛlɛ heyaɣ-i yɔ. Pɩtɔma yɔ, mbʋ Nawomii heyi-i se ɛla yɔ, ɛtaatɩlɩ-pʋ yaa pɩɩwɛ-ɩ kaɖɛ, halɩ pɩtɩtɩlɩ pɩɩwɛ-ɩ fɛyɛ. Ɛlɛ, etisaa nɛ ɛla. Ɛyɔɔdɩnɩ ti-luzuu se: “Mbʋ mbʋ ŋtɔŋ mala yɔ, mankaɣ-pʋ labʋ.”​Rut. 3:5.

13. Lɔŋ weyi Ruti tɔm kpɛlɩkɩɣ-ɖʋ pɩlɩɩnɩ ɛzɩma ɖiwelisini ɛyaa sɔsaa lɔŋ tasʋʋ yɔ, pɩ-yɔɔ? (Cɔnɩ ɖɔɖɔ Yɔb 12:12.)

13 Nabʋyʋ taa, ɛyaa sɔsaa mba pakɩlɩ piya evelisi lɛɣtʋ yɔ patasɩɣ-sɩ lɔŋ lɛ, pɩwɛ-sɩ kaɖɛ se sɩɖɔ ɩ-yɔɔ. Sɩmaɣzɩɣ ɖoŋ ɖoŋ se ɛyaa sɔsaa ɩɩnɩɣ tɩlasɩ nzɩ sɩkatɩɣ yɔ sɩ-taa. Ruti ti-luzuu pʋnɛ, pɩtɔzʋʋ-ɖʋ se ye ɖiwelisiɣni ɛyaa sɔsaa mba pɔsɔɔlɩ-ɖʋ nɛ pañɩnɩɣ se piɖeni-ɖʋ yɔ, pɩwazɩɣ-ɖʋ pɩdɩɩfɛyɩ. (Kalɩ Keɣa 70:17, 18.) Ɛlɛ, lɔŋ weyi Nawomii tasɩ Ruti? Nɛ lɔŋ ɛnɩ, ɩ-yɔɔ ɖɔm wazɩ Ruti yaa we?

Ruti wobi mɩla ɖɩmaɖɛ

14. Ɛzɩma mɩla ɖɩmaɖɛ kadaɣ kaawɛɛ? Nɛ ɛzɩma tɩyɛ palakaɣ tʋmɩyɛ ka-taa?

14 Ðanaɣ ŋga, Ruti wolo mɩla ɖɩmaɖɛ. Pɩɩkɛ kadaɣ wamm nakɛyɛ taa nɛ tataa wɩlɩ kpaŋ; peeɖe haɖaa nabɛyɛ wokini pɔ-tɔɔnasɩ nɛ pamakɩ nɛ pafalɩɣ. Sakɩyɛ taa lɛ, kadaɣ ŋga kɛwɛɣ piyaɣ nakɛyɛ liu tɛɛ yaa ka-ñʋʋ taa, nɛ helim makɩ camɩyɛ peeɖe kpaɣnɩ wɩsɩ wɛlʋʋ nɛ piwolo ɖanaɣ yɔɔ mbʋ yɔ. Tʋmlaɖaa falɩɣ mɩla lɛ, helim kpakɩɣ hutu nɛ pɩkɛzɩɣ hɔɔlʋʋ, pɩkazɩ mɩla pee ñetii tataa.

15, 16. (a) Bowaazɩ tɛŋaɣ ɛ-tʋmɩyɛ ɖanaɣ yɔɔ lɛ, kɛdɩ mbʋ pɩlaba mɩla ɖɩmaɖɛ yɔ. (b) Ɛzɩma Bowaazɩ laba nɛ ɛna se Ruti kaahɩnɩ ɛ-nɩŋgbanzɩ tɛɛ?

15 Ðanaɣ ɖanaa, tʋmɩyɛ wɩzɩ tɛm. Bowaazɩ wɛɛ ɛcɔŋnɩ ɛzɩma ɛ-tʋmlaɖaa falɩɣ mɩla nɛ pakaɣ-yɛ yɔ, nɛ akɔɔ apɩsɩ huuye sɔsɔɖɛ. Ɛlɛ ɛtɩna se Ruti ɖiɣni-i cɔnʋʋ. Ɛtɛm tɔɔʋ nɛ ɛhaɣ lɛ, ewolo nɛ ɛhɩnɩ mɩla huuye sɔsɔɖɛ nɖɩ ɖɩ-cɔlɔ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se, mbʋ palakaɣ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa se mɩlaa ɩtaakɔɔ nɛ pamɩlɩ tɔɔnaɣ ŋga pasɩwa yɔ. Bowaazɩ wokaɣ hɩnʋʋ lɛ, Ruti na-ɩ. Lɛɛlɛɛyɔ pɩtalaa se Ruti ɛɖɔ Nawomii lɔŋ tasʋʋ yɔɔ.

16 Ruti ñɔtɩnɩ Bowaazɩ. Ɛ-laŋɩyɛ wɛɛ nɛ ɖɩmakɩ. Ɛcɔŋna lɛ, abalʋ ɖowa nɛ ɛtɛ ɛ-taa. Ɛzɩ Nawomii kaaheyuu-i yɔ, ewolo abalʋ ɛnʋ ɛ-nɩŋgbanzɩ tɛɛ nɛ ekuli sɩ-yɔɔ pɩsaʋ nɛ ɛhɩnɩ sɩ-cɔlɔ. Nɛ ɛɖaŋ se ɛna se ɛkʋyʋʋ yaa ɛɛkʋyʋʋ. Alɩwaatʋ ɖɛɛ cabɩ. Pɩtaalakɩ Ruti lɛɛ lɛɛ. Pɩkɛdɩ ɖoo hɛkʋ taa lɛ, Bowaazɩ paɣzɩ ɛ-tɩ hɔm. Niŋkaɣ sʋ-ɩ lɛ ɛkʋyɩ; pɩtɩla yɔ, ɛñɩnaɣ se ɛɖaɣnɩ huu ɛ-nɩŋgbanzɩ yɔɔ pɩsaʋ. Ɛlɛ ɛcɔŋna lɛ, nɔɔyʋ wɛ ɛ-nɩŋgbanzɩ tɛɛ peeɖe. Masɩ tɔm se: “Ɛna halʋ losi ɛ-naataŋ cɔlɔ.”​Rut. 3:8.

17. Mba pɔtɔŋ se Ruti lakasɩ wɩlɩɣ se kʋzʋʋ lɩmaɣza kaawɛnɩ ɛ-ñʋʋ taa yɔ, toovenim tɔm naalɛ ndʋ yɔɔ pɔsɔwa?

17 Bowaazɩ pɔzɩ se: “Ñɛ anɩ?” Ruti cosi nɛ sɔɔndʋ se: “Mɛnkɛnɩ ña-lɩmɖʋyʋ Ruti. Posi ñe-ekusuye ña-lɩmɖʋyʋ yɔɔ, mbʋ yɔ ŋwɛnɩ ñʋʋ yabʋ nɔɔ.” (Rut. 3:9) Ða-alɩwaatʋ taa tɔm ɖɛzɩyaa nabɛyɛ tɔm se Ruti lakasɩ nɛ ɛ-tɔm yɔɔdʋʋ pawɩlɩɣ se kʋzʋʋ lɩmaɣza kaawɛnɩ ɛ-ñʋʋ taa. Ɛlɛ, pɔsɔʋ toovenim tɔm naalɛ natʋyʋ yɔɔ. Kajalaɣ lɛ, Ruti laba ɛzɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-sɔnzɩ pɔzʋʋ se pala yɔ, ŋgʋ sɔnɔ ɛyaa sakɩyɛ ɩɩnɩɣ sɔnzɩ nzɩ sɩ-taa. Ye mbʋ, pɩkɛɣnɩ kɩmɛlɛndʋ se ɛyaa ɩkpaɣ mbʋ Ruti laba yɔ nɛ pamaɣzɩnɩ sɔnɔ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ ŋgʋ ɛyaa cakɩ yɔ. Nabʋlɛ lɛ, Bowaazɩ lakasɩ wɩlɩɣ se ɛtɩna kɩwɛɛkɩm nabʋyʋ Ruti lakasɩ taa nɛ halɩ ɛsamɩ-ɩ ɛ-wɛtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ.

Lɩmaɣza kɩbana yɔɔ Ruti ñɩnaɣ se ɛwalɩ Bowaazɩ, ɛtaañɩnɩɣ ɛ-kɛzɛɣa na

18. Suwe Bowaazɩ yɔɔdaa se pɩhɛzɩ Ruti laŋɩyɛ? Nɛ Ruti tɛ camɩyɛ lakasɩ naalɛ nzɩ tɔm ɛyɔɔdaa?

18 Pɩtʋʋ fɛyɩ se tɔm ndʋ Bowaazɩ heyi Ruti nɛ nɔɔ leleŋ yɔ, tɩhɛzɩ ɛ-laŋɩyɛ. Ɛtɔm se: “[Yehowa] ɛwazɩ ñɔ-yɔɔ, pɛlɛ; ñɛ-hɛndʋ sɔɔlɩm nɛ laŋɩyɛ yɔɔɔ yɔɔɔ kpaɖɩ kajalaɣ mbʋ, mbʋ yɔ ŋtɩtɩŋ evebiya kʋñɔndɩnaa yaa ñɩm tɩnaa.” (Rut. 3:10) Tɔm piye “kajalaɣ” wɩlɩɣ sɔɔlɩm sɔsɔm mbʋ Ruti kaawɩlɩ Nawomii alɩwaatʋ ndʋ ɛtɩŋ ɛ-wayɩ nɛ pɔkɔɔ Izrayɛɛlɩ nɛ ɛcɔnɩ ɛ-yɔɔ yɔ. Ye mbʋ, sɔɔlɩm mbʋ ɛwɩlɩɣ lɛɛlɛɛyɔ yɔ, pɩwɛ ndɩ nɛ “kajalaɣ” mbʋ. Bowaazɩ sɩm mbʋ se pɩwɛ kɛlɛʋ asɛyɩbɩɣa ɛzɩ Ruti yɔ, se kalɩzɩ se kawalɩɣ evebu nɔɔyʋ na, paa ɛwɛ ñɩm yaa ɛkɛ kʋñɔndʋ yɔ. Ɛlɛ, Ruti ñaasɔɔlaa se ɛla kɩbandʋ Nawomii nɛ Nawomii walʋ weyi ɛsɩba yɔ, nɛ pataasɔɔ ɛ-walʋ ɛnʋ ɛ-hɩɖɛ yɔɔ tɛtʋ taa peeɖe. Ðɩnɩɣ pɩ-taa kɛlɛʋ mbʋ piyeba nɛ asɛyɩbɩɣa kanɛ ka-tɩ luzuu tukuni Bowaazɩ siŋŋ yɔ.

19, 20. (a) Ɛbɛ yɔɔ Bowaazɩ titisi kpaagbaa se Ruti ɛpɩsɩ ɛ-halʋ? (b) Ɛzɩma tɩyɛ Bowaazɩ wɩlɩ Ruti camɩyɛ lakasɩ? Nɛ ɛzɩma ɛwɩlaa se ɛmaɣzɩɣ Ruti hɩɖɛ kɩbanɖɛ yɔɔ?

19 Bowaazɩ wolo pɩ-yɔɔ nɛ ɛtɔŋ se: “Mbʋ lɛ, taaseli, ɛlɛ ndʋ ndʋ ŋpɔzʋʋ-m yɔ, malakɩ-ŋ tʋ; ɛyaa samaɣ kpeekpe ŋga kɛwɛ mɛn-tɛtʋ taa yɔ, kasɩmɩ-ŋ se ŋkɛ halʋ weyi ɛwɛ ɖoŋ yɔ.” (Rut. 3:11) Ɛ-taa labɩ leleŋ se ɛwɛnɩ waɖɛ se ɛpɩzɩɣ nɛ ɛkpaɣ Ruti. Pɩtɔma yɔ, pɩtɩlabɩ-ɩ piti alɩwaatʋ ndʋ Ruti pɔzɩ-ɩ se ɛkɛ ɛ-ñʋʋ yaɖʋ yɔ. Bowaazɩ kɛ ɛyʋ siɣsiɣ tʋ, nɛ ɛtaasɔɔlɩ se ɛla mbʋ pɩkɛdɩɣnɩ e-ɖeke yɔ na. Eheyi Ruti se ñʋʋ yaɖʋ nɔɔyʋ ñɔtɩnɩ Nawomii walʋ weyi ɛsɩba yɔ ɛ-hɔʋ taa kpam nɛ pɩkɩlɩ ɛnʋ. Pʋyɔɔ lɛ, Bowaazɩ tɔ se ɛcalɩɣ wobu nɛ ɛna abalʋ ɛnʋ nɛ eheyi-i se ɛwɛnɩ waɖɛ se ɛkɛ Ruti walʋ.

Ruti hiɣ hɩɖɛ kɩbanɖɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛñaŋaɣ lalaa nɛ ɛlakɩ-wɛ mbʋ pɩwɛ ɖeu yɔ

20 Bowaazɩ heyi Ruti se ɛtasɩ hɩnʋʋ nɛ ɛhɛzɩ nɛ tɛʋ efema lɛ, ɛkʋyɩ lɔŋ nɛ ɛɖɛɛ, nɛ nɔɔyʋ ɛtaana-ɩ. Ɛñɩnaɣ se ɛkandɩyɩ ɛ nɛ Ruti pa-hɩɖɛ kɩbanɖɛ yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa pɩzɩɣ nɛ pamaɣzɩ se ɛ nɛ Ruti pacaɣ wezuu kɩdɛkɛdʋʋ. Ruti hɩnɩ ɛ-nɩŋgbanzɩ cɔlɔ; pʋtɔma ɛ-laŋɩyɛ hɛwa mbʋ pʋyɔɔ yɔ, mbʋ mbʋ ɛpɔzaa yɔ, Bowaazɩ labɩ-ɩ pʋ. Pʋcɔ nɛ pɩñandɩ lɛ, Bowaazɩ maɣzɩ mɩla sakɩyɛ nɛ ɛɖʋ Ruti pɩsaʋ taa, nɛ ɛlɛ kpaɣ nʋmɔʋ nɛ ɛpɩsɩ Bɛtɩlɛhɛm.​Kalɩ Ruti 3:13-15.

21. Ɛbɛ yeba nɛ patɩlɩ Ruti se ɛkɛ halʋ kɩbanʋ? Nɛ ɛzɩma tɩyɛ ɖɩpɩzɩɣ nɛ ɖɩmaɣzɩnɩ-ɩ?

21 Ruti nɩʋ Bowaazɩ nɔɔ taa se samaɣ kpeekpe sɩmɩ-ɩ se ɛkɛ halʋ kɩbanʋ yɔ, pɩkɛnɩ-ɩ taa leleŋ siŋŋ. Pɩtʋʋ fɛyɩ se pana wena ɛñaɣ nɛ ɛtɩlɩ Yehowa nɛ ɛsɛɣ-ɩ yɔ, a-yɔɔ ehiɣ hɩɖɛ kɩbanɖɛ nɖɩ. Ɛlabɩ Nawomii nɛ ɛ-samaɣ camɩyɛ lakasɩ siŋŋ. Ɛwɩlaa ɖɔɖɔ se ɛmaɣzɩɣ pɔ-yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ etisaa nɛ ɛkpɛlɩkɩ pe-wezuu caɣʋ nɛ pɔ-sɔnzɩ nzɩ ɛtaatɩlɩ wiɖiyi yɔ. Ye ɖɩmaɣzɩnɩ Ruti tisuu yɔ, pɩsɩɣnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩña ɛyaa lalaa, pe-wezuu caɣʋ nɛ pɔ-sɔnzɩ. Ye ɖɩlakɩ mbʋ yɔ, ɖɩkaɣ wɛnʋʋ ɖɔɖɔ hɩɖɛ kɩbanɖɛ.

Ruti hiɣ ɖɩhɛzɩyɛ

22, 23. (a) Kʋjɔʋ ŋgʋ Bowaazɩ labɩ Ruti yɔ, pɩtɩla kɩ-tɔbʋʋ lɛ suwe? (Cɔnɩ pɩ-tɛɛ tɔm.) (b) Nawomii heyi Ruti se ɛla we?

22 Ruti pɩsɩ ɖɩɣa lɛ, Nawomii pɔzɩ-ɩ se: “Ɛbɛ ŋlaba man-pɩɣa?” Pɩtɩla Nawomii pɔzɩ tɔm tʋnɛ se ɛna se Ruti kpɛndɩ ɛwɛ e-lelitu taa mbʋ yaa lidaʋ wɛɛ se ɛkaɣ hiɣu walʋ. Peeɖe Ruti kɛdɩ ɛ-waŋ mbʋ mbʋ pɩɖɔma ɛ nɛ Bowaazɩ pɛ-hɛkʋ taa yɔ. Nɛ ɛwɩlɩ-ɩ ɖɔɖɔ mɩla sakɩyɛ wena Bowaazɩ sʋʋ-ɩ se ɛcɛlɩ-ɩ yɔ. *​—Rut. 3:16, 17.

23 Nawomii tasɩ Ruti lɔŋ kɩbaŋ se ɛcaɣ ɖɩɣa puwiye, etaawolo hayɩm taa se ɛcazɩɣ tɔɔnaɣ. Nɛ ɛhɛzɩ Ruti laŋɩyɛ se: “Ɛyʋ ɛɛkaɣ hɛzʋʋ nɛ ɛtɩtɛzɩ labʋ sɔnɔ ndʋ ɛyɔɔdaa yɔ.”​—Rut. 3:18.

24, 25. (a) Ɛzɩma Bowaazɩ wɩlaa se ɛkɛ ɛyʋ siɣsiɣ tʋ weyi ɛmaɣzɩɣ lalaa yɔɔ yɔ? (b) Ɛzɩma tɩyɛ Yehowa wazɩ Ruti?

24 Tɔm ndʋ Nawomii yɔɔdaa yɔ, ndʋ ɖeyi ɖeyi Bowaazɩ laba. Bowaazɩ wobi tɛtʋ nɔnɔɔ taa ɖenɖe ɛzʋtʋyaa kpeɣliɣ ɖoŋ ɖoŋ yɔ nɛ ɛɖaŋ nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ alɩwaatʋ ndʋ abalʋ weyi ɛɛkɩlɩ ñɔtɩnʋʋ Elimelɛɛkɩ yɔ, ɛkɔm nɛ ɛɖɛɣ. Ɛyaa-ɩ aseɣɖe tɩnaa ɛzɩdaa peeɖe nɛ ɛha-ɩ waɖɛ se ɛkpaɣ Ruti nɛ ɛpɩsɩ Elimelɛɛkɩ ñʋʋ yaɖʋ. Ɛlɛ, abalʋ ɛnʋ ekizi nɛ ɛtɔŋ se ɛtɩsɔɔlɩ se elesi ɛ-maɣmaɣ ɛ-hɔʋ ñɩm. Peeɖe Bowaazɩ yɔɔdɩ aseɣɖe tɩnaa ɛzɩdaa tɛtʋ nɔnɔɔ taa se ye mbʋ ɛnʋ pɩsɩɣ ñʋʋ yaɖʋ nɛ ɛya Nawomii walʋ Elimelɛɛkɩ weyi ɛsɩba yɔ, ɛ-hayɩm nɛ ɛtɛ ɛhɔ lelu Ruti weyi ɛɛkɛ Elimelɛɛkɩ pɩyalʋ Mahalɔŋ halʋ yɔ. Nɛ Bowaazɩ yɔɔdɩ se ɛnʋ lakɩ mbʋ nɛ lidaʋ se ɛkɛɛ “sɩɖʋ ñʋʋ ɖeɖe nɛ ɛ-hɩɖɛ kayaa ɛ-ñɩma taa.” (Rut. 4:1-10) Toovenim, Bowaazɩ kaakɛ ɛyʋ siɣsiɣ tʋ weyi ɛtaañɩnɩɣ e-ɖeke ɛ-kɛzɛɣa yɔ.

25 Bowaazɩ kpaɣ Ruti nɛ ɛpɩsɩ ɛ-halʋ. Nɛ pʋwayɩ lɛ, ɖɩkalɩɣ Bibl taa se: “Yehowa yele se pɩlabɩ-ɩ ɖeu nɛ ɛlʋlɩ pɩɣa evelaɣ.” Nɛ Bɛtɩlɛhɛm halaa lɔʋ nɔɔ kɩbaŋa Nawomii yɔɔ nɛ pasaŋ Ruti se ɛwazɩ Nawomii nɛ pɩkɩlɩ pɩyalaa lʋbɛ. Bibl sɩnɩ-ɖʋ nɛ ɖɩtɩlɩ pʋwayɩ se, Ruti liɖe taa palʋlɩ Wiyaʋ sɔsɔ Daviid. (Rut. 4:11-22) Nɛ Daviid ɛlɛ liɖe taa pɔkɔm nɛ palʋlɩ Yesu Krɩstʋ.​—Mat. 1:1. *

26. Ruti nɛ Nawomii pa-kɩɖaŋ tɔzʋʋ-ɖʋ ɛbɛ yɔɔ?

26 Pɩtʋʋ fɛyɩ se Ɛsɔ wazɩ Ruti pɩdɩɩfɛyɩ. Ɛwazɩ ɖɔɖɔ Nawomii weyi ɛsɩnɩ Ruti nɛ ɛcɔnɩ ɛ-pɩɣa yɔɔ ɛzɩ ɛ-maɣmaɣ ɛ-pɩɣa yɔ. Halaa naalɛ panɛ pe-wezuu caɣʋ tɔzʋʋ-ɖʋ se Yehowa Ɛsɔ ɛɛsɔʋ mba pañakɩ pana nɛ ti-luzuu se pɔcɔnɩ pɔ-hɔŋ yɔɔ nɛ pala nɔɔ kʋɖʋmaɣ nɛ ɛ-samaɣ nɛ pɛsɛɣ-ɩ nɛ toovenim yɔ. Paa pɩɩlabɩ ɛzɩma yɔ, Yehowa wazɩɣ ɛyaa siɣsiɣ tɩnaa ɛzɩ Bowaazɩ, Nawomii nɛ Ruti yɔ.

Yehowa wazɩ Ruti nɛ ɛha-ɩ waɖɛ se ɛkɛ Mesiya liɖe taa tʋ nɔɔyʋ

^ tay. 7 Ɛzɩ Nawomii yɔɔdʋʋ yɔ, pɩtɩkɛ ɛzadɩnaa ɖeke Yehowa lakɩ camɩyɛ lakasɩ, ɛlɛ ɛlakɩ sɩɖaa ɖɔɖɔ camɩyɛ lakasɩ. Nawomii walʋ nɛ ɛ-pɩyalaa naalɛ paasɩba. Ruti ɖɔɖɔ walʋ sɩba. Pɩtʋʋ fɛyɩ se halaa panɛ, paasɔɔlɩ abalaa mba pasɩba yɔ siŋŋ. Ye Yehowa ɛlabɩ Nawomii nɛ Ruti camɩyɛ lakasɩ yɔ, Nawomii walʋ nɛ ɛ-pɩyalaa ɛlabɩ camɩyɛ lakasɩ nzɩ. Mbʋ pʋyɔɔ yɔ pɩtʋʋ fɛyɩ se abalaa panɛ paañɩnaɣ siŋŋ se pɔcɔnɩ pa-halaa yɔɔ camɩyɛ.

^ tay. 11 Toovenim taa lɛ, weyi ɛsɩba yɔ, e-newaa yaa ɛ-ɖalaa pɩha nʋmɔʋ kajalaɣ ɖeɖe se pɔhɔ lelu, nɛ pʋwayɩ lɛ, abalʋ weyi ɛkɛ ɛ-hɔʋ taa tʋ weyi ɛkɩlɩ-ɩ ñɔtɩnʋʋ yɔ. Mbʋ ɖɔɖɔ pɩwɛ hɔʋ taa ñɩm tayʋʋ ɖʋtʋ taa.​Kɩg. 27:5-11.

^ tay. 22 Bowaazɩ ha Ruti mɩla eyisi loɖo. Pɩtɩla ɛñɩnaɣ se ɛwɩlɩ-ɩ se ɛzɩ palakʋʋ tʋmɩyɛ kɩyakɩŋ loɖo nɛ pɛhɛzɩɣ Sabaatɩ wiye yɔ, pɩkazɩ pazɩ Ruti lelitu kaɣ tɛm nɛ ehiɣ “ɖɩhɛzɩyɛ” pʋ-tɔbʋʋ lɛ se ɖiɣɖiɣ caɣʋ mbʋ halʋ wɛnɩ ɛ-walʋ ɖɩɣa taa yɔ. Pɩpɩzɩɣ ɖɔɖɔ nɛ pɩla se mɩla eyisi loɖo ɖeke Ruti pɩzaɣ se ɛsɩɣlɩ.

^ tay. 25 Halaa kagbanzɩ mba Bibl tɔm se pe-liɖe taa palʋlɩ Yesu yɔ, pa-taa kʋɖʋm lɛ Ruti. Halaa mba pa-taa lɛlʋ lɛ, Rahaabɩ weyi ɛɛkɛ Bowaazɩ ɖoo yɔ. (Mat. 1:3, 5, 6, 16) Ɛzɩ Ruti yɔ, Rahaabɩ ɖɔɖɔ taakɛ Izrayɛɛlɩ tʋ.