Lugangu Kesongaka Lukumu ya Nzambi!

“Zulu ke songa mbote-mbote lukumu ya Nzambi, bima yonso kele na zulu ke songa nki yandi salaka.”​—NKUNGA 19:2.

1, 2. (a) Sambu na nki bantu lenda mona ve lukumu ya Nzambi kimuntukimuntu? (b) Inki mutindu bankuluntu 24 kepesa Nzambi lukumu?

 YEHOWA kukebisaka Moize nde: “Nge lenda mona ilungi na mono ve sambu ke na muntu ve lenda mona ilungi na mono ebuna yandi zinga diaka.” (Kubasika 33:20) Sambu bantu mesalamaka na nitu ya kukonda ngolo, bo lenda mona ve lukumu ya Nzambi mpi kubikala na luzingu. Kansi, na mbona-meso mosi ya kuyituka, yina Nzambi kupesaka ntumwa Yoane, yandi monaka Yehowa na kiti na Yandi ya lukumu.​—Kusonga 4:1-3.

² Bantu kemonaka ve Nzambi, kansi bigangwa ya kimpeve ya kwikama lenda mona ilungi ya Yehowa. “Bankuluntu makumi zole na iya” (NW) ya mbona-meso ya zulu ya Yoane, bayina kele kifwani ya bapakulami 144 000, kele na kati ya bigangwa yango. (Kusonga 4:4; 14:1-3) Inki bo kesalaka ntangu bo kemonaka lukumu ya Nzambi? Na kutadila Kusonga 4:11 bo ketuba nde: “Nge Mfumu Nzambi na beto, nge me lunga na kubaka lukumu, luzitu ti ngolo. Sambu nge muntu salaka bima yonso; bima yonso ke zingaka, bo ke na moyo kaka sambu na luzolo na nge.”

Sambu na Nki ‘Nzambi Lenda Lolula Bo Ve’

3, 4. (a) Sambu na nki kukonda kukwikila na Nzambi kele dyambu mosi ya kewakana ve ti siansi? (b) Mbala mingi, inki kepusaka bantu na kubuya kukwikila na Nzambi?

³ Keti nge kele na mpusa ya kupesa Nzambi lukumu? Bantu mingi kevandaka ve na mpusa yina, bankaka nkutu kendimaka ve nde Nzambi kele. Mu mbandu, muntu mosi yina kelongukaka bambwetete ti bima yankaka ya lugangu kusonikaka nde: “Keti Nzambi muntu kudipesaka na kuyidika mbotembote inza sambu na mambote na beto? . . . Yo ke kivuvu mosi ya kyese kibeni. Kansi yo ke mawa sambu mu kekwikilaka nde dyambu yai kele ya luvunu. . . . Ngindu ya kutuba nde Nzambi muntu kusalaka mpidina kele ntendula mosi ya mefwana ve.”

⁴ Bansosa ya bantu ya siansi kevandaka ti bandilu. Bo kesukaka kaka na bima yina bo lenda mona to ya bo lenda longuka. Kana bo kemona ve bima ya bo kelonguka, bo kebasisaka kaka bangindu ya mpamba to kusala kisalu ya luvunu. Sambu “Nzambi kele Mpeve,” yo kele mpasi na kumona mpi kulonguka yandi na nsadisa ya bametode ya siansi. (Yoane 4:24) Yo yina, yo kele lulendo na kutuba nde kukwikila na Nzambi kele dyambu mosi ya kewakana ve ti siansi. Muntu mosi ya siansi, Vincent Wigglesworth ya Iniversite ya Cambridge kutubaka nde “lukwikilu mesimbaka” mpenza metode ya siansi. Inki mutindu? “Lukwikilu ya ngolo yina ketendulaka mambu yonso ya lugangu na nsadisa ya ‘bansiku ya lugangu’ mesimbaka [metode ya siansi].” Yo yina, ntangu muntu mosi kebuya kukwikila na Nzambi, yandi kebuya mpi kukwikila na siansi. Mbala mingi, kukonda kukwikila na Nzambi kevandaka kubuya kundima kyeleka na luzolo yonso. Muyimbi-bankunga kusonikaka nde: “Muntu ya mbi kesosaka ve na lulendo yonso;  bangindu na yandi yonso kele nde: ‘Nzambi kele ve.’”​—Nkunga 10:4, NW.

5. Sambu na nki Nzambi lenda lolula ve bantu yina kekwikilaka ve nde yandi kele?

⁵ Kukwikila na Nzambi kele ve lukwikilu mosi ya kukonda fondasio, sambu beto kele ti banzikisa mingi ya kemonisa pwelele nde Nzambi kele. (Baebreo 11:1) Astronome Allan Sandage kutubaka nde: “Mu kendimaka ve nde ndonga ya mbote ya bima yina kele [na luyalanganu] kubasikaka na kintulumukina. Yo fwete vanda ti nto mosi ya kutulaka ndonga mpi kuyidikaka bima. Mono kemonaka nde Nzambi kele diswekamu, kansi yandi muntu mezaba ntendula ya dyambu ya kuyituka ya luzingu, mpi yandi mezaba sambu na nki bima kele na luzingu.” Ntumwa Polo kuzabisaka Bakristu ya Roma nde bikalulu ya Nzambi “yina kemonikaka ve kemonanaka pwelele banda na lugangu ya inza, sambu yo kemonikaka na bima yina ya yandi salaka, nkutu ata ngolo na yandi yina kemanaka ve mpi kinzambi na yandi, na mpila nde yandi lenda lolula bo [bantu ya kukonda lukwikilu] ve.” (Roma 1:20, NW) Banda na ntangu ya “lugangu ya inza,” mingimingi banda na lugangu ya bigangwa ya mayele, yina kele ti ngangu ya kubakisa nde Nzambi kele, yo memonanaka pwelele nde Ngangi mosi ya ngolo mingi kele mpi yandi kele Nzambi mosi ya mefwana nde bantu kusambila yandi. Yo yina, Nzambi lenda lolula ve bantu yina kebuyaka kundima lukumu na yandi. Kansi, inki nzikisa lugangu kepesaka?

Luyalanganu Kesongaka Lukumu ya Nzambi

6, 7. (a) Inki mutindu zulu kesongaka lukumu ya Nzambi? (b) Sambu na nki zulu metindaka ‘banzila ya kutesila’?

⁶ Nkunga 19:2 kepesa mvutu nde: “Zulu ke songa mbote-mbote lukumu ya Nzambi, bima yonso kele na zulu ke songa nki yandi salaka.” Davidi kubakisaka nde bambwetete ti baplanete yina kepelaka “na zulu,” kuvandaka kidimbu ya muntu lenda buya ve yina kendimisa nde Nzambi mosi ya lukumu kele. Yandi kelanda na kutuba nde: “Konso kilumbu ke zabisa kilumbu ya nkaka mambu yango, konso mpimpa ke tuba yo na mpimpa ya nkaka.” (Nkunga 19:3) Konso kilumbu mpi konso mpimpa, zulu kemonisaka mayele mpi ngolo ya kuganga ya Nzambi. Yo kevandaka bonso nde ndinga ya ‘kezabisaka’ lukumu ya Nzambi kebasikaka na zulu.

⁷ Kansi, yo kelombaka kuvanda na luswasukusu sambu na kubakisa nde zulu kepesaka Nzambi lukumu. “Beto ke wa ata ndinga ve, ata makelele ve.” Ata mpidina, kimbangi ya zulu ya kukonda ndinga kele ngolo mingi. “Kansi [nzila na yo ya kutesila kekwendaka, NW] na nsi-ntoto ya mvimba, yo ke kuma tii na nsuka ya ntoto.” (Nkunga 19:4, 5) Yo kele bonso nde zulu metindaka ‘banzila ya kutesila’ sambu na kuzikisa kana kimbangi na yo ya kukonda ndinga kekuma na bisika yonso na ntoto.

8, 9. Tanga mwa mambu ya kuyituka ya metala ntangu?

⁸ Na nima Davidi ketendula kima yankaka ya kuyituka ya lugangu ya Yehowa: “Nzambi me tulaka ntenta kuna na zulu sambu na ntangu; na suka ntangu ke basika na nzo na yo bonso bakala yina ke kwela, bonso [bakala mosi ya ngolo, NW] yina ke zola kusala nsaka ya kubaka ntinu. Yo ke basika na ndambu ya nkaka ya zulu, yo ke kwenda kudinda na ndambu ya nkaka; ke na kima ve lenda bumbana sambu na tiya na yo.”​—Nkunga 19:5-7.

⁹ Kana beto fwanisa yo ti bambwetete yankaka,  nene ya ntangu kele ya katikati. Kansi, yo kele mbwetete mosi ya keyitukisaka mpenza, yina kesalaka nde baplanete yonso ya kebalukaka na nzyunga na yo kumonana fyoti. Mukanda mosi ketuba nde kilo ya ntangu kele “batone kuluta bamiliare ya bamiliare ya bamiliare zole,” disongidila 99,9 na kati ya nkama ya kilo ya baplanete yonso yina kebalukaka na nzyunga na yo! Mutindu yo kebalukaka kesalaka nde ntoto kulanda kaka nzila na yo mpi kuzitisa kitamina ya bamilio ya bakilometre 150 yina kekabulaka yo ti ntangu kukonda kukwenda ntama to kupusana penepene ti ntangu. Kaka kamwa kitini ya fyoti ya ngolo ya ntangu kekumaka na ntoto, kansi yo mefwana na kutanina luzingu.

10. (a) Inki mutindu ntangu kekotaka mpi kebasikaka na “ntenta” na yo? (b) Inki mutindu yo kebakaka ntinu bonso “bakala mosi ya ngolo”?

¹⁰ Muyimbi-bankunga ketubila ntangu na mutindu ya kifwani, yandi kefwanisa yo ti “bakala mosi ya ngolo” yina kebaka ntinu na ndambu mosi sambu na kukwenda na ndambu yankaka na mwini, mpi na mpimpa yandi kekwenda kupema na “ntenta.” Lere mbwetete yai ya ngolo kekwendaka na kudinda, kana beto ketadila yo na ntoto, yo kemonanaka bonso nde yo kekwenda na “ntenta” sambu na kupema. Na suka yo kemonanaka bonso nde yo kebasika na kintulumukina, yo kesemaka “bonso bakala yina ke kwela ntangu yandi kebasika na nzo na yandi ya makwela.” Sambu yandi vandaka ngungudi ya mameme, Davidi kuzabaka mbote madidi ya ngolo yina kevandaka na mpimpa. (Kuyantika 31:40) Yandi vandaka kuyibuka mutindu ntangu vandaka kupesa yandi tiya nswalu kana yo mebasika mpi kukumisa tiya-tiya kitini ya ntoto yina yandi vandaka. Yo kele pwelele nde ntangu vandaka kulemba ve na nima ya kusala “nzyetelo” na yo katuka na esti tii na westi, kansi yo vandaka bonso “bakala mosi ya ngolo,” yina kele ya kuyilama sambu na kusala dyaka nzyetelo na yo.

Bambwetete ti Bagalaksi ya Kuyituka

11, 12. (a) Inki keyitukisa beto na mutindu Biblia kefwanisa bambwetete ti bambuma ya zelo na lweka ya masa? (b) Luyalanganu lenda vanda nene nki kiteso?

¹¹ Kukonda teleskope, Davidi kumonaka kaka mafunda fyoti ya bambwetete. Kansi, na kutadila nsosa mosi ya mesalama ntama mingi ve, ntalu ya bambwetete ya luyalanganu yina kemonanaka na nsadisa ya bateleskope ya bilumbu yai kele kiteso ya 70 yika bazero 21! Yehowa kumonisaka nde bambwetete kele mingi kibeni ntangu yandi fwanisaka yo ti ntalu ya “bambuma ya zelo na lweka ya masa.”​—Kuyantika 22:17.

¹² Banda ntama, ba astronome vandaka kumona bima yina bo vandaka kubinga nde “mwa bisika yina vandaka kubasisa nsemo mpi yina vandaka ti mwa dituti, kansi yo vandaka kumonana mbote ve.” Bantu ya siansi kusukisaka nde “tumatuti yina vandaka bonso dilonga,” kuvandaka na kati ya bima yina kele na galaksi na beto ya bo kebingaka Voie lactée. Na mvu 1924, bo sengumunaka nde Andromède, disongidila, dituti yina kevandaka penepene ti beto, vandaka galaksi ya mvimba, yo kele na kitamina ya bamiliare mingi mpenza ya bakilometre! Bantu ya siansi ketubaka nde sesepi yai ntalu ya bagalaksi kele bamiliare, mpi konso galaksi kele ti mafunda, mbala yankaka bamiliare, ya bambwetete. Kansi, Yehowa “[ketangaka, NW] ntalu ya bambwetete, yandi ke bingaka konso mbwetete na zina na yo.”​—Nkunga 147:4.

13. (a) Inki kima keyitukisaka beto sambu na yina metala bimvuka ya bambwetete? (b) Inki kemonisa nde bantu ya siansi mezaba ve “bansiku yina ya bambwetete ke landaka kuna na zulu”?

¹³ Yehowa kuyulaka Yobi nde: “Keti nge lenda kangisa bambwetete yai [Kima] kisika mosi to kupanza kimvuka ya bambwetete ya bo ke bingaka [Kesil]?” (Yobi 38:31) Konso kimvuka ya bambwetete kevukisaka bambwetete yina kevandaka mutindu mosi. Ata bambwetete kevandaka na kitamina ya nene mosi ti yankaka, yo kebikalaka kaka na kisika na yo kana beto ketadila yo na ntoto. Sambu bapozisio na yo kevandaka ya sikisiki, bambwetete “ketwadisaka bantu yina ketambulaka na masa, ba astronote yina ketambulaka na zulu, mpi sambu na kuzaba bazina ya bambwetete.” (The Encyclopedia Americana) Kansi, ata muntu mosi ve mezabaka mbotembote ‘bansinga’ yina kekangisaka bimvuka ya bambwetete kisika mosi. Ya kyeleka, tii bubu yai bantu ya siansi mepesaka ntete ve mvutu na ngyufula yai ya kele na Yobi 38:33: “Keti nge zaba bansiku yina ya bambwetete ke landaka kuna na zulu?”

14. Na nki mutindu mpila nsemo kekudikabisaka kele diswekamu?

¹⁴ Bantu ya siansi lenda pesa ve mvutu na ngyufula yankaka ya Nzambi kuyulaka Yobi: “Keti nge zaba nzila yina nsemo kelandaka ntangu yo kekudikabulaka?” (Yobi 38:24, NW) Nsoniki mosi kubingaka ngyufula yai ya metala nsemo nde “ngyufula mosi yina kele mpasi sambu na siansi na bilumbu na beto.” Kansi, bafilozofe ya Greki vandaka kukwikila nde nsemo kekatukaka na disu ya muntu. Na bilumbu na beto, bantu ya siansi keyindulaka nde  nsemo kele kimvuka ya tubima ya fyoti-fyoti. Bankaka kuyindulaka nde yo kele ngolo yina ketambulaka na mupepe. Bubu yai, bantu ya siansi kekwikilaka nde nsemo kesalaka bonso ngolo yina ketambulaka na mupepe mpi bonso bimvuka ya tubima ya fyoti-fyoti. Ata mpidina, ata muntu mosi ve mebakisaka mbotembote mutindu nsemo kevandaka mpi mutindu ‘yo kekudikabisaka.’

15. Bonso Davidi, inki mutindu beto fwete kudiwa na ntangu beto ketala zulu?

¹⁵ Na ntangu muntu ketala mambu yai yonso, yo kenataka yandi na kuyindula bonso muyimbi-bankunga yina kutubaka nde: “Ntangu mono kemona zulu na nge, bisalu ya misapi na nge, ngonda ti bambwetete ya nge salaka, muntu ya kefwaka kele nani sambu nge yindula yandi, mpi mwana na muntu yina katukaka na ntoto sambu nge kudibanza-banza sambu na yandi?”​—Nkunga 8:4, 5, NW.

Ntoto ti Bigangwa Yina Kele na Zulu na Yo Kepesaka Yehowa Lukumu

16, 17. Inki mutindu bigangwa yina kevandaka na “banzadi-mungwa” kepesaka Yehowa lukumu?

¹⁶ Nkunga 148 ketanga mitindu yankaka yina lugangu kepesaka Nzambi lukumu. Na verse ya 7 beto ketanga nde: “Beno yonso beno kumisa Mfumu Nzambi! beno bima awa na ntoto, bambisi ya boma ya masa, banzadi-mungwa yonso.” Ee, “banzadi-mungwa” mefulukaka ti bima ya kuyituka yina kemonisaka pwelele mayele mpi ngolo ya Nzambi. Balene ya bule kevandaka na kilo kiteso ya batone 120 yina mefwanana mpenza ti kilo ya banzyoku 30! Ntima na yo mpamba kevandaka ti kilo kuluta 450 mpi yo kepompaka menga kiteso ya bakilo 6 400 na nitu na yo ya mvimba! Keti mbisi yai ya nenenene ya kevandaka na nzadi-mungwa ketambulaka malembe mpi melutaka nene na kutambula na masa? Ata fyoti ve. Rapore mosi ya European Cetacean Bycatch Campaign ketuba nde babalene ya bule “ketambulaka na vitesi mosi ya kuyituka na kati ya bamasa ya nene.” Satelite yina ketalaka mutindu yo ketambulaka kemonisa nde “balene ya bule mosi ketambulaka kuluta bakilometre 16 000 na bangonda 10.”

¹⁷ Dauphin ya mbombo-nda kekulumukaka na masa na mudindu ya bametre 45, kansi kitamina ya kuluta nda ya yo mesalaka kele ya bametre 547! Inki mutindu dauphin ya mbombo-nda kezingaka na mudindu ya mutindu yai? Ntima na yo kebulaka malembe-malembe na ntangu yo kekitaka na nsi ya masa, mpi yo kepompaka menga na ntima, na bapumo, mpi na butomfu. Dyaka, misisa na yo kevandaka ti kisika mosi yina kebumbaka mupepe (oxygène). Nzyoku ya masa ti mutindu mosi ya balene ya nene (cachalot) yina kevandaka na nzadi lenda kita na mudindu ya ngolo na nsi ya masa. Zulunalu Discover ketuba nde: “Na kisika ya kunwana ti ngolo ya masa, bambisi yai kelembisaka bapumo na yo yonso.” Bo kebumbaka mupepe yonso ya bo kevandaka na yo mfunu na misisa na bo. Ya kyeleka, bigangwa yai kemonisaka pwelele mpenza mayele ya Nzambi mosi ya kele nkwa-ngolo yonso!

18. Inki mutindu masa ya nzadi-mungwa yo mosi kemonisaka mayele ya Yehowa?

¹⁸ Ata masa ya nzadi-mungwa mpi kemonisaka mayele ya Yehowa. Zulunalo Scientific American ketuba nde: “Konso ditonsi ya masa yina kebwaka na bametre 100 na zulu ya masa ya nene kevandaka ti mafunda ya tubanti ya fyoti-fyoti ya kezingaka na masa ya bo kebingaka phytoplankton.” ‘Tubanti yai ya fyoti-fyoti kesalaka kisalu yina mfinda kesalaka’ ya kukatula mvindu na mupepe ya beto kepemaka na mpila yo kekatulaka bamilio ya batone ya dioxyde de carbone. Tubanti yango ya fyotifyoti kebasisaka oxygène kuluta katikati ya mupepe ya beto kepemaka.

19. Inki mutindu tiya ti mvula ya neze kelungisaka luzolo ya Yehowa?

¹⁹ Nkunga 148:8 ketuba nde: “[Tiya] ti mvula ya matadi, mvula ya neze ti matuti, mupepe ya ngolo . . . [kelungisaka ndinga, NW] na yandi.” Ya kyeleka, Yehowa kesadilaka mpi bangolo ya kukonda luzingu yina kele na luyalanganu sambu na kulungisa luzolo na yandi. Bika beto tadila tiya. Na bamvula meluta, bantu vandaka kutadila kutula tiya na mfinda kaka bonso kima ya mbi. Bantu yina kesalaka bansosa kendima ntangu yai nde tiya kele mfunu mingi sambu na kuyoka banti ya menuna to yina mekauka. Yo kesadisaka mpi bankeni mingi na kumena mbote.  Yo kepesaka bimenina madya, mpi yo kesadisaka sambu na kutanina banseke na tiya ya kukonda kukana. Mvula ya neze mpi kevandaka mfunu mingi. Yo kepodisaka ntoto mpi yo kekumisaka ntoto ti bitoto mingi, yo kefulusaka bamasa, mpi ketaninaka banti ti bambisi na madidi ya ngolo.

20. Inki mutindu bangumba ti banti kesadisaka bantu?

²⁰ Nkunga 148:9 ketuba nde: “Beno bangumba ya fioti ti ya nene, banti ya bwala ti ya mfinda.” Bangumba ya nene kemonisaka mpenza ngolo ya Yehowa. (Nkunga 65:7) Kansi yo kelungisaka mpi lukanu mosi ya mfunu. Rapore mosi yina mekatuka na Institute of Geography na Berne, na Suisse ketuba nde: “Banto ya bamasa mingi ya inza kevandaka na bangumba. Bantu kiteso ya makumi tanu na kati ya nkama kesadilaka masa ya mbote yina kekatukaka na bangumba . . . ‘Bamasa yina kevandaka na bangumba’ kevandaka mfunu mingi sambu na mambote ya bantu.” Ata banti ya mpamba kepesaka lukumu sambu na Ngangi na yo. Rapore mosi ya Programme des Nations-unies pour l’Environment ketuba nde banti “kevandaka mfunu mingi sambu na mambote ya bantu ya bansi yonso . . . Mitindu mingi ya banti kesadisaka bantu na kuzwa mbongo. Mu mbandu mabaya, bambuma, barezin ti cole. Na inza ya mvimba, bantu kiteso ya bamiliare 2 kesadilaka nkuni sambu na kulambila mpi kuyotila.”

21. Tendula mutindu dititi ya mpamba kemonisaka nde kele mpenza ti muntu kusalaka yo.

²¹ Mayele ya ngangi kemonanaka mpenza na mutindu yandi salaka banti. Bika beto tadila dititi ya mpamba. Na nganda na yo, yo kevandaka ti kimpusu mosi ya kelutisaka ve masa mpi ya kesadisaka yo sambu yo yuma ve. Kaka na nsi ya kimpusu yina, na ndambu ya zulu, yo kevandaka ti baselile yina kevandaka ti chloroplaste. Baselile yai kevandaka ti chlorophile yina kebakaka ngolo yina kele na nsemo ya mwini. Na nsadisa ya photosynthèse, matiti yai kekumaka “izini ya kesalaka madya.” Bansimbulu ya banti kebakaka masa na ntoto ebuna yo kenataka masa yango tii na matiti na mpila mosi ya kuyituka mutindu “batiyo kenataka masa.” Dititi kevandaka ti “baposhi” (bonso bavalve ya bo kebingaka stomata) mingi ya fyoti-fyoti yina kevandaka na nsi na yo mpi yina kekangukaka mpi kekangamaka sambu na kubenda dioxyde de carbone. Nsemo kepesaka ngolo sambu masa kuvukana ti dioxyde de carbone sambu yo basisa hydrate de carbone. Ntangu yai nti lenda dya madya yina yo mosi mebasisa. Kansi, “kisalu” yai kesalamaka kukonda kutula makelele mpi na mutindu mosi ya kitoko. Na kisika ya kubebisa mupepe, yo kebasisaka mupepe ya mbote bonso kima yina yo mosi mesala!

22, 23. (a) Inki mayele ya kuyituka bandeke yankaka mpi bambisi ya kezingaka na ntoto kevandaka na yo? (b) Inki bangyufula beto fwete tadila dyaka?

²² Nkunga 148:10 ketuba nde: “Bambisi yonso ya bwala ti ya mfinda, banioka ti bandeke.” Bambisi mingi ya kezingaka na ntoto mpi bigangwa yina kepumbukaka kevandaka ti mayele ya keyitukisaka mingi. Ndeke yai Albatros ya Laysan lenda tambula na kitamina ya nda kibeni ya kiteso ya bakilometre 40 000 na bilumbu 90 mpamba. Ndeke mosi ya fyoti yina kevandaka ti mikubu mingi (fauvette) kesalaka nzyetelo banda na Nordi tii na Sudi ya Amerika na bangunga kuluta 80 kukonda kubwa ata kisika mosi na nzila. Shamo kebumbaka ve masa na nkuki yina kevandaka na zulu ya mukongo na yo mutindu bantu mingi keyindulaka, kansi yo kebumbaka yo na divumu. Masa yai kesadisaka yandi na kutambula na bansungi ya nda kukonda kuzanga masa na nitu. Yo yina, beto lenda yituka ve na kumona nde bantu ya mayele ketalaka bambisi na dikebi yonso ntangu bo kesalaka bamashine ti bima ya mpa. Nsoniki Gail Cleere ketuba nde: “Kana nge kezola kutunga kima mosi yina tasalaka mbote . . . mpi yo bebisa ve kisika ya nge metula yo, ntembe kele ve nde lugangu tapesa nge mbandu mosi ya mbote ya kulanda.”

²³ Ee, lugangu kesongaka mpenza lukumu ya Nzambi! Banda na bambwetete ya zulu tii na banti mpi bambisi, konso kima kepesaka Ngangi lukumu na mutindu na yo. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na beto bantu? Inki mutindu beto lenda kembila Nzambi kaka mutindu lugangu kesalaka?

Keti Nge Keyibuka?

• Sambu na nki Nzambi lenda lolula ve bantu yina kekwikalaka ve nde yandi kele?

• Inki mutindu bambwetete mpi baplanete kepesaka Nzambi lukumu?

• Inki mutindu bambisi yina kezingaka na banzadi ti na ntoto kemonisaka nde Ngangi mosi ya zola kele?

• Inki mutindu bangolo ya lugangu ya kukonda luzingu kelungisaka luzolo ya Yehowa?

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 24]

Bantu ya siansi ketubaka nde bambwetete yina kemonanaka kele kiteso ya 70 yika bazero 21!

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

Frank Zullo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 27]

Ditadi ya neze

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto]

snowcrystals.net

[Kifwanisu ya kele na lutiti 27]

Albatros ya Laysan ya mwana