Biblia Kesobaka Luzingu ya Bantu

Sambu na nki nkento mosi yina vandaka kundima dyaka ve mambu ya lusambu kelutisaka lere yai ntangu na yandi mingi na kusadisa bankaka na kulonguka mambu ya metala Nzambi? Inki kupusaka bakala mosi yina vandaka kuzola bansaka ya nku na kukuma muntu yina kezolaka ngemba? Inki mutindu bakala mosi ya vandaka kusadila bima yina kelausaka, kunwa malafu mingi, mpi kunwana na balabala kusobaka luzingu na yandi? Beto kelomba nge na kutanga mambu yina bo ketuba.

BANSANGU YA LUZINGU YA MUNTU

ZINA: PENELOPE TOPLICESCU

MVULA: 40

INSI YA KISINA: AUSTRALIE

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: KULEMBAKA NITU NA MAMBU YA LUSAMBU

MUTINDU MU VANDAKA: Mu butukaka na Sydney, na Australie, kansi dibuta na beto kwendaka kuzinga na Nouvelle-Guinée ntangu mu vandaka ti bamvula zole mpamba. Beto zingaka bamvula kiteso ya zole na Rabaul mpi na nima beto lutisaka bamvula nana na Bougainville. Na bilumbu yina, televizio kuvandaka ve na Nouvelle-Guinée, yo yina munu ti leke na mu ya bakala vandaka kulutisa ntangu mingi na nganda​—na kukasa, kunwa mususu mpi kutambula na mfinda to na nseke.

Ntangu mu kumaka ti bamvula kiteso ya kumi, mu yantikaka kuzola mambu ya lusambu. Mama na munu vandaka muntu ya Katolika, yo yina yandi longisilaka mu na kukota nzo-nkanda ya Biblia yina masere mosi ya bwala yina vandaka kutwadisa. Mu kumaka muntu ya Katolika mpi mu bakaka mbotika ntangu mu vandaka na bamvula kumi.

Kansi, ntangu beto vutukaka na Australie mpi mu vandaka na luyantiku ya kileke, mu yantikaka kutula ntembe na balukwikilu ya dibundu na munu. Ntangu mu vandaka na secondaire, mu longukaka istware ya ntama; mpi munu ti tata na munu, beto vandaka kusolula mingi na yina metala luyantiku ya mabundu mpi masolo ya kele na Biblia yina beto vandaka kuyindula nde yo vandaka luvunu mpi masapu. Nsukansuka, mu katukaka na dibundu ya Katolika.

Bibuti na munu kukabwanaka ntangu mu vandaka na bamvula 16. Mama vandaka kunyokwama ngolo mpi nsukansuka mu kwendaka kuzinga ti tata na munu mpi fianse na yandi. Leke na munu ya bakala kubikalaka ti Mama, mpi bo kwendaka na ndambu yankaka ya Australie. Mu kumaka kudiwa munu mosi mpenza na ntangu yina. Mu kumaka dyaka na bangwisana ya mbote ti mama na nima ya bamvula zole. Mu yantikaka kunwa malafu, kusadila bima ya kelausaka, mpi kukwenda na bafeti. Mu yambulaka kukwenda na nzo-nkanda, mu  zwaka kisalu, mpi mu bebisaka luzingu na munu na kuzingaka luzingu ya mansoni ntangu mu katukaka kulungisa bamvula 20.

Ntangu mu kumaka ti bamvula 25, mu yantikaka dyaka kuyindula Biblia. Mu yantikaka kisalu ya mpa mpi mu kutanaka ti Liene, mwana-nkento mosi ya kitoko yina vandaka kuzitisa mfumu na yandi ya kisalu, ata mfumu yango vandaka kusadila yandi mambu na nku yonso. Ntangu mu yulaka yandi sambu na nki yandi kekondaka ve mfumu na yandi luzitu, yandi tendudilaka mu nde yandi vandaka kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa mpi yandi vandaka kusala ngolo sambu na kusadila minsiku ya Biblia na luzingu na yandi. Liene kulombaka munu na kulonguka Biblia ti yandi. Sambu mu bakisaka ve mbote nki yandi zolaka kutuba, mu yindulaka nde mu zolaka kulonguka na ngunga mosi mpamba mambu yonso ya Biblia ya yandi zabaka. Na mpimpa yina, Liene kulutisaka bangunga tatu sambu na kupesa bamvutu na bangyufula na munu ya metala Biblia. Mu yitukaka na kumona nde bamvutu na yandi yonso kusimbamaka na baverse ya Biblia.

Mu keyindula ntangu mu vandaka kuvutuka na nzo na mpimpa yina na kaminio na munu na nima ya kusolula ti Liene, mu wilaka Nzambi makasi sambu yandi pesaka mu ve nzila ya kulonguka kyeleka ya metala yandi banda ntama. Mu zabaka nde Bambangi kezingaka luzingu mosi ya bunkete mpi mu yindulaka nde ntangu kulutaka dezia sambu mu kuka kusoba bikalulu na munu. Mu yindulaka mpi nde mu takuka ve kukwenda kusamuna nzo na nzo mutindu Bambangi kesalaka. Mu landaka kulonguka Biblia ti Bambangi, kansi lukanu na mu vandaka ya kuzwa kifu na malongi na bo sambu mu yambula kusolula ti bo na kansansa ya mbote. Kilumbu mosi mu bakisaka nde mu tazwa ve ata kifu mosi na malongi na bo.

MUTINDU BIBLIA KUSOBAKA LUZINGU NA MUNU: Ntangu mu vandaka kulanda kulonguka minsiku ya bikalulu ya mbote ya Biblia, kansansa na munu vandaka kuyangisa mu mingi. Sambu na kulembika kansansa na mu, mu yambulaka kusadila bima yina kelausaka. Kansi na nima mu kwendaka kuzinga na insi yankaka mpi mu yantikaka kukwenda na bafeti mpi kunwa dyaka malafu. Yo vandaka kumonana bonso nde konso ntangu ya mu vandaka kumeka kusala bansoba sambu na kuzinga na kuwakana ti minsiku ya Biblia, mu vandaka kubwa dyaka. Ti nsoni nyonso, mu vandaka kusamba Yehowa, kansi mu vandaka kaka kuwa mpasi na ntima.

Ntangu mu longukaka mambu yina Ntotila Davidi kusalaka ti Batsheba mpi mutindu Yehowa kumonisilaka bo mawa, yo sadisaka munu. Davidi vandaka mpenza ti kikesa sambu na kundima disumu na yandi ntangu bo longisilaka yandi, kansi yandi sosaka ve kunungisa mambi na yandi. Mpi yandi ndimaka na kudikulumusa yonso ndola yina bo pesaka yandi. (2 Samuele 12:1-13) Konso ntangu ya mu vandaka kubwa, mu vandaka kuyindula disolo yai mpi yo vandaka kukuma pete na kulomba Yehowa ndolula. Na nima, mu bakaka lukanu ya kusamba na ntwala ya kubwa na mpukumuna na kisika ya kusamba na nima ya kubwa, mpi yo sadisaka mu mingi mpenza.

MAMBOTE YA MU MEBAKAKA: Mu vandaka ti kikalulu ya kuwa makasi ntangu yonso. Kansi, Efezo 4:29-31 kusadisaka mu na kumona nde mu fwete “vanda na ntima ya bululu ve, kudasuka ve, kuwa makasi mpi ve.” Ntangu mu vandaka kulonguka na kuyala makasi na munu, mu longukaka mpi na kuyala ludimi na munu. Dyaka, ndongisila ya Yezu ya kubika nde “ngogo na beno Ee kutendula kaka Ee” kusadisaka munu na kukuma muntu yina mezaba mpenza kubaka badesizio.​—⁠Matayo 5:​37, NW.

Mama na munu yina vandaka ntete kuzola ve nde mu vukana ti Bambangi, kuzabisaka munu na nima nde yandi vandaka kusepela na munu mingi. Yandi tubaka nkutu nde: “Mu kezaba nde kana nge mekuma mutindu yai, yo kele ve sambu na mutindu beto sansaka nge kansi sambu na mambu yina nge melonguka na yina metala Yehowa.” Yo pesaka mu kyese mingi na kuwa yandi ketuba mutindu yina.

Ntangu yai, mu keyindula nde luzingu na munu kele ti lukanu mpi ntendula. Na bamvula uvwa ya meluta, munu ti bakala na munu mesalaka kisalu ya ntangu yonso bonso balongi ya Biblia. Ya kyeleka, mu kesamunaka nzo na nzo, mpi ntangu yai mu keyindula nde kisalu yai meluta bisalu yonso ya mu mesalaka.

 BANSANGU YA LUZINGU YA MUNTU

ZINA: DENIS BUSIGIN

MVULA: 30

INSI YA KISINA: RUSSIE

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: YANDI VANDAKA KUZOLA KARATE

MUTINDU MU VANDAKA: Mu butukaka na mbanza ya Perm’ mpi mu yelaka na Furmanov, mbanza mosi ya kele ti bantu kiteso ya 40 000 na provense ya Ivanovo, na Russie. Furmanov kele mbanza mosi ya kitoko mpenza ya kele ti banti ya kitoko yina kekumaka zioni mpi mbwaki na automne. Na nsungi ya bamvu 1980 mpi 1990, bantu kumaka kusala mubulu mingi na banza yina. Dibuta na beto vandaka kuzinga luzingu mosi ya kukonda mindondo sambu beto vandaka ti mbongo fyoti. Mu vandaka kuzinga ti bibuti na munu mpi leke na munu ya bakala na kanzo mosi ya vandaka ti suku mosi mpamba, ebuna yo vandaka nkaka.

Ntangu mu kumaka ti bamvula nsambwadi, mu yantikaka kulonguka karate. Mu vandaka kuzola bansaka mingi; karate vandaka kubaka kisika ya ntete na luzingu na munu. Mu vandaka kulutisa ntangu na munu yonso na kusala bangalasisi, ebuna banduku na mu yonso kuvandaka bantu ya kesalaka bansaka. Ntangu mu kumaka na bamvula 15, mu bakaka mukaba ya mbwaki na karate, mpi na nima mukaba ya marron. Mu vandaka na kati ya kimvuka mosi ya ba karateka yina vandaka kusala bansaka ya kunwana na Russie mpi ya Eropa ti Asia sambu na kusosa kimvuka yina tanunga. Makwisa vandaka kumonana ya mbote mpenza, kansi ntangu mu vandaka ti bamvula 17, luzingu na mu ya mvimba kusobaka.

Munu ti mwa banduku na munu kusalaka dyambu mosi ya nku mpi bo kangaka beto. Bo zengilaka munu nkanu ya bamvula zole na boloko. Luzingu na kati ya boloko kuvandaka mpasi. Kansi, mu monaka Biblia sambu na mbala ya ntete ntangu mu vandaka na boloko. Mu tangaka mukanda ya Kuyantika, ya Bankunga, mpi Kuwakana ya Mpa. Nkutu mu kangaka na ntu kisambu ya Tateto mpi mu vandaka kuvutukila yo konso mpimpa na ntwala ya kulala, sambu mu vandaka kuyindula nde yo lenda sadisa mu na mutindu mosi buna.

Mu basikaka na boloko na mvu 2000, kansi luzingu na munu kukondaka lutwadisu mpi lukanu. Mu yantikaka kusadila dyaka bima yina kelausaka. Mama na munu kufwaka na nsungi yai. Mu vandaka kuzola yandi mingi mpenza, mpi lufwa na yandi kupesaka munu mpasi mingi kibeni. Kansi, mu bakaka lukanu ya kuyambula kusadila bima yina kelausaka mpi mu yantikaka dyaka kukwenda kusala bangalasisi. Mu kwendaka dyaka na mbanza Ivanovo. Kuna mu zwaka kisalu na magazini mosi ya bo ketekaka madya. Kilandi ya mfumu ya magazini yango kuvandaka Mbangi ya Yehowa. Yandi tendudilaka munu mwa bakyeleka ya mfunu ya Biblia mpi kubakaka bangidika sambu Mbangi yankaka kulonguka Biblia mbala na mbala ti munu.

MUTINDU BIBLIA KUSOBAKA LUZINGU NA MUNU: Na ntangu mu vandaka kulonguka Biblia, ntangu mu longukaka lukanu ya Nzambi ya kukumisa ntoto paladisu, yo simbaka mpenza ntima na munu, mpi mu vandaka na mpusa ya kusala mambu yina bo kelombaka sambu na kukota na paladisu yango. Ntama ve mu bakisaka nde Yehowa Nzambi kele ti minsiku ya kuzanguka yina yandi kezolaka nde bantu kuzitisa. Mu lutisaka kitini ya mingi ya luzingu na munu na kuyindulaka kaka sambu na munu mosi. Kansi mu longukaka nde Yehowa vandaka kuzola nde mu yindula sambu na bankaka mpi mu yedisa bikalulu yina mu vandaka na yo ve na ntangu yina​—bikalulu bonso ntima ya mbote mpi kuzola ngemba.

Ntangu mu yantikaka kuyindula na mudindu mambu yonso ya Yehowa mesalaka sambu na munu​—mu mbandu kupesa Mwana na yandi bonso nkudulu sambu na masumu na munu—​ntonda sambu na zola ya Nzambi kupusaka munu na kusala bansoba na luzingu na munu. Mu mbandu, mu longukaka  na Nkunga 11:5 nde Yehowa keyinaka nku. Yo yina, mu yambulaka kutala baprograme ya televisio yina kesongisaka mubulu mpi kimbeni. Mpi mu yambulaka bansaka ya mubulu ata yo vandaka mpasi mingi. Munsiku yina kele na 1 Korinto 15:33 kusadisaka mu na kumona nde bantu yina mu ponaka na kuvanda banduku na munu kuvandaka na bupusi ya mbi na zulu na munu. Mutindu mu kotaka na boloko kele nzikisa ya kendimisa bukyeleka ya munsiku yina. Yo yina, mu bakaka lukanu ya kuyambula kuvukana ti bantu yina vandaka kudipesa luzingu na bo ya mvimba na bansaka ya nku.

MAMBOTE YA MU MEBAKAKA: Kuvukana ti Bambangi ya Yehowa mpi kulonguka Biblia mesadisaka munu na kukuma muntu ya masonga. Mu mbandu, na Baebreo 13:5, mu longukaka mfunu ya kusepela na bima yina mu kele na yo mpi na kunwana ti zola ya mbongo. Kusadila ndongisila yai mesadisaka mu na kubuya luvunu mpi muyibi.

Mu kezolaka ntangu yonso kuvanda ti banduku. Na bilumbu meluta, mu memonaka mutindu bantu mebebisaka kinduku sambu na bwimi to boma. Bambangi ya Yehowa kele ve bantu ya kukuka, kansi mu melongukaka nde bo kezitisaka minsiku ya Nzambi mpi kesalaka ngolo sambu na kusadila bandongisila na yandi na mutindu bo kesadilaka bankaka mambu. Mu kele ntangu yai ti banduku ya kyeleka na kati na bo.

Mu kekudiyula mutindu luzingu na mu zolaka kuvanda kana mu longukaka ve kuzinga na kuwakana ti minsiku ya Biblia. Mbala yankaka mu lendaka kukota dyaka na boloko to kumonisa bantu yankaka mpasi. Kansi, ntangu yai mu kele ti nkento mosi yina kezolaka mu mingi mpi bana zole ya babakala, mpi beto yonso na dibuta ya mvimba, beto kevandaka mpenza na kyese na kusadisa bankaka na kulonguka kyeleka ya metala Nzambi.

BANSANGU YA LUZINGU YA MUNTU

ZINA: JOSÉ CARLOS PEREIRA DA SILVA

MVULA: 31

INSI YA KISINA: BRÉSIL

LUZINGU NA YANDI YA NTAMA: KUNWANA BITUMBA NA BALABALA

MUTINDU MU VANDAKA: Mu yelaka na Americana, kitini mosi ya mvindu ya São Paulo. Beto vandaka ve na masa ya bunkete ya kunwa to bakabine ya mbote. Kisika yina kuzabanaka bonso kisika ya nku mpi ya mubulu mingi.

Ntangu mu vandaka kuyela, mu vandaka muntu ya mubulu mpi ya nku. Mu vandaka ntangu yonso na kati ya bantu yina vandaka kunwana na balabala, yo yina bantu ya kisika yina vandaka kuwa mu boma. Mutindu na munu ya kulwata ti ya kuyidika nitu, mpi kimuntu na munu vandaka kumonisa nde mu vandaka muntu ya mbi. Mu vandaka kunwa malafu mingi mpenza, mpi mbala mingi tii kuna mu vandaka kuzaba dyaka ve mambu. Bonso bayaya na munu ya babakala, mu vandaka kusadila bima yina kelausaka. Nkutu, mosi na kati na bo kufwaka sambu yandi lutisaka ndilu na kusadila bima yina.

MUTINDU BIBLIA KUSOBAKA LUZINGU NA MUNU: Ntangu mu kutanaka ti Bambangi ya Yehowa, bo songaka mu na Biblia nde Nzambi takumisa ntoto ya mvimba paladisu. (Luka 23:42, 43; Kusonga 21:3, 4) Mu longukaka mpi nde bafwa kezabaka ata kima mosi ve, yo yina Nzambi kepesaka ve bantu ya mbi ndola na bilungi ya tiya. (Longi 9:5, 6) Dilongi yai kupesaka mu kikesa ya mingi mpenza. Mambu ya mu longukaka na yina metala Nzambi kupesaka mu mpusa ya ngolo ya kusoba luzingu na munu. Kansi yo vandaka ve pete na kusala bansoba​—kuyambula kusadila bima ya kelausaka, kunwa malafu, kunwana, mpi kikalulu na mu ya kutuba ya mbi.

 Ata mpidina, mu bakaka kikesa ya ngolo na bangogo ya ntumwa Polo ya kele na 1 Korinto 6:9-11. Baverse yina kemonisa nde na ntangu mosi buna, Bakristu yankaka ya mvu-nkama ya ntete kuvandaka ti bikalulu yankaka ya mbi yina mu vandaka na yo. Kansi verse yina ketuba dyaka nde: “Beno ya nkaka vandaka mutindu yina. Kansi beno me sukulaka ntima na beno, Nzambi na beto me kitulaka beno bantu na yandi, yandi me ndimaka beno mpi na zina ya Mfumu Yesu Kristo ti na mpeve-santu.” Bangogo yai kupesaka munu kivuvu nde munu mpi takuka kusala bansoba ya mefwana na luzingu na munu sambu na kusepedisa Nzambi.

Ntangu mu yantikaka kuvukana ti Bambangi ya Yehowa, mu ndimaka mpenza nde bo kezingaka mutindu Bakristu ya kyeleka fwete zinga. Bo zabaka luzingu na mu ya ntama ya mubulu, bikalululu na mu ya nku, kansi ata mpidina bo yambaka munu na kyese mpi na zola yonso.

MAMBOTE YA MU MEBAKAKA: Kana mu longukaka ve Biblia mpi kusobaka ve luzingu na munu, ziku mu zolaka kuvanda ya kufwa ntangu yai. Kansi, mu mebakaka kyese ya kusadisa mpangi na mu mosi ya bakala na kulonguka Biblia mpi kuyambula kilalulu na yandi ya kusadila bima yina kelausaka. Mpi mu mesyamisaka mpi bampangi na mu yankaka ya kinsuni na kuyantika kulonguka Biblia. Mu kele na kyese mingi sambu mu mekukaka kupesa luzingu na munu sambu na kusadila Nzambi, yina kekudibanzaka mingi sambu na beto!

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 23]

“Mu bakaka lukanu ya kusamba na ntwala ya kubwa na mpukumuna na kisika ya kusamba na nima ya kubwa, mpi yo sadisaka mu mingi mpenza”