Ninive vandaka nto-mbanza ya Kintinu ya Asiria. Yo vandaka mbanza mosi ya ngolo ti banzo mpi batempelo ya nene mpi ya kitoko, babalabala ya nene mpi bibaka ya nda. Profete mosi ya Ebreo, Nahumi bingaka yo ‘bwala yina me fuluka ti menga.’​—Nahumi 3:1.

Zina yina fwanaka, sambu bifwanisu yina bo monaka na nzo ya Ntotila Senakeribi na Ninive ke monisa mambu ya nku yina bantu ya Asiria vandaka kusala. Mosi ya bifwanisu yango ke monisa muntu mosi ya nku me ladisa muntu ya boloko na ntoto mpi ke benda ludimi na yandi ngolo. Bisono yina vandaka na zulu ya kibaka ke monisa nde bo vandaka kukotisa bansinga na bandobo na kati ya bambombo to bikobo ya bantu ya boloko sambu na kutobula yo mpi kubenda bo na nsinga yango. Bo vandaka kuzenga ba-ntu ya bamfumu ya bansi yina bo vandaka kubedisa na bamvita mpi bo vandaka kukanga yo bonso shene na bankingu ya bantotila na bo.

Archibald Henry Sayce, muntu mosi yina ke longukaka mambu ya ntama ya Asiria, tubilaka mambu ya mbi yina vandaka kusalama na nima ya kubotula mbanza mosi: “Bisika yonso yina bo vandaka kuluta bo vandaka kuvukisa ba-ntu ya bantu yina bo me fwa; bo vandaka kuyoka bana-bankento mpi bana-babakala na tiya to kutula bo na lueka sambu na kusala bo mbi na nima; bo vandaka kukangisa babakala na banti, kukatula bo mpusu ya nitu ntangu bo kele na moyo, kutobula bo meso, mpi kuzenga bo maboko, makulu, makutu mpi bambombo.”

Nzambi pesaka Bayuda ntuma yai: “Kana nge tunga nzo ya mpa, nge fwete tunga mpi kibaka mosi ya nkufi sambu na ludi na nge, na mpila nde nge nata ve mfuka ya menga na nzo na nge sambu muntu mosi . . . lenda bwa katuka na ludi yina.” (Kulonga 22:8, NW) Bibaka yina vandaka ngidika ya mfunu ya lutaninu, sambu na ntangu ya ntama, Bayuda vandaka kusala baludi ya mbote.

Banzo mingi ya bantu ya Izraele vandaka ti baludi ya papala. Ludi ya nzo vandaka kisika mosi ya mbote sambu na kulutisa mwa ntangu sambu na kuzwa mwini, mupepe to kusala bisalu ya nkaka ya nzo. Yo vandaka kisika mosi ya mbote mpenza na kulala na nsungi ya mwini ya ngolo. (1 Samuele 9:26) Nsadi-bilanga vandaka kukausa bambuma na zulu ya ludi na ntwala ya kututa yo to kukausa bafige mpi bambuma ya raisin.​—Yozue 2:6.

Bo vandaka mpi kusadila ludi sambu na lusambu, yo vanda lusambu ya kieleka to ya luvunu. (Nehemia 8:16-18; Yeremia 19:13) Ntumwa Piere mataka na ludi na midi sambu na kusamba. (Bisalu 10:9-16) Kana bo tula banti ya vinu to mandala ya maba sambu yo pesa madidi, zulu ya ludi ya nzo vandaka kisika mosi ya kitoko sambu na kupema.

Mukanda mosi (The Land and the Book) ke tuba nde, banzo ya bantu ya Izraele vandaka ti kimatilu mosi sambu na kumata na zulu ya ludi ya nzo “na nganda ya nzo, kansi na kati ya lupangu.” Yo yina, munkwa nzo lendaka kutuluka na ludi kukonda kukota na nzo. Diambu yai lenda sadisa beto na kubakisa kikuma yina Yezu kebisaka balongoki na yandi na kutina mbanza yina zolaka kubebisama kukonda kusukinina; yandi tubaka nde: “Bika nde muntu yina kele na zulu ya nzo, kukulumuka ve sambu na kubaka bima yina kele na nzo na yandi.”​—Matayo 24:17.