Mĩaka ĩigana ũna mĩthiru, no kũhoteke aciari nĩo maakoragwo ma a mbere kwaria na ciana ciao ũhoro wĩgiĩ ngomanio. Na nĩ mangĩahotire gũcitaarĩria maũndũ o kahora kũringana na mĩaka ya mwana na maũndũ marĩa ciabataraga kũmenya.

Rĩu maũndũ nĩ macenjetie. Ibuku rĩa The Lolita Effect riugaga, “Rĩu nginya ciana nini nĩ irona na ikaigua maũndũ megiĩ ngomanio, na ũndũ ũcio nĩ wongererekete nginya mabuku-inĩ, thenema-inĩ, na tabarĩra-inĩ cia ciana.” Hihi ũndũ ũcio nĩ mwega kana nĩ mũũru harĩ ciana?

Maũndũ megiĩ ngomanio marĩ kũndũ guothe. Ibuku-inĩ rĩake rĩa Talk to Me First, Deborah Roffman aandĩkire atĩ “andũ nĩ maragia maũndũ megiĩ ngomanio, na no ũmone na ũmaigue maũndũ-inĩ ma kũgaathĩrĩria indo cia biacara, thenema-inĩ, mabuku-inĩ, nyĩmbo-inĩ, TV-inĩ, ndũmĩrĩri-inĩ, mĩthako-inĩ ya kompiuta, ibandĩko-inĩ, thimũ-inĩ, na kompiuta-inĩ yaku. Nĩ ũndũ ũcio, andũ ethĩ, na nginya ciana meciragia atĩ ngomanio nĩguo ũndũ ũrĩa wa bata makĩria ũtũũro-inĩ.”

Ũndũ ũcio ũhaanĩkaga nĩkĩ? Ahũũri biacara magaathagĩrĩria na makenderia ciana nguo irarahũra merirĩria ma ngomanio, ũndũ ũrĩa ũtũmaga ciana ciĩcirie atĩ ũndũ ũrĩa wa bata nĩ mwĩhumbĩre wao. Ibuku rĩa So Sexy So Soon riugaga atĩ “ahũũri biacara nĩ moĩ atĩ ciana nĩ ciendete kwendwo nĩ arata a cio, na ningĩ nĩ ciendaga kwĩgerekania na arata acio, na kwoguo makahũthĩra ũndũ ũcio kwendia indo ciao. Magaathagĩrĩria indo ciao na njĩra ĩyo no getha ciana igũrĩrũo indo icio.”

Kũmenya ũhoro wa ngomanio ti kũiganu. O ta ũrĩa harĩ ngũrani ya kũmenya ũrĩa ngaari ĩrutaga wĩra na gũkorũo ũrĩ ndereba mwega, noguo harĩ ngũrani ya kũmenya ũhoro wĩgiĩ ngomanio na kũhũthĩra ũmenyo ũcio gũtua matua ma ũũgĩ.

Ririkana: Gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe, nĩ ũrabatara gũteithia ciana ciaku ihinda-inĩ rĩrĩ ‘kũmenyeria ũhoti wacio wa gũtaũkĩrũo’ nĩguo ikahota “gũkũũrana wega na ũũru.”—Ahibirania 5:14.

Aragia na ciana ciaku. Nĩ ũrabatara gwĩtĩkĩra atĩ nĩ itemi rĩaku kwaria na ciana ciaku ũhoro wĩgiĩ ngomanio, o na angĩkorũo ũrona ũndũ ũcio ũrĩ wa thoni.—Ũtaaro wa Bibilia: Thimo 22:6.

Koragwoi na ndeereti nguhĩ. Handũ ha gũkorũo na ndeereti ĩmwe ndaihu ĩgiĩ maũndũ ma ngomanio, aragiai maũndũ macio na mwana waku rĩrĩa mũreka maũndũ mangĩ, ta hĩndĩ ĩrĩa mũrĩ rũgendo-inĩ kana rĩrĩa mũraruta mawĩra ma mũciĩ. Nĩguo ũteithie mwana waku kwĩyaria, mũũrie ciũria cia mawoni. Kwa ngerekano, handũ ha kũũria, “Hihi wee nĩ ũkenagio nĩ imenyithia cia biacara cia mũthemba ũyũ?” no ũũrie, “Ũgwĩciria nĩ kĩĩ gĩtũmaga ahũũri biacara mahũthĩre mbica cia mũthemba ũyũ kũgaathĩrĩria indo iria mendagia?” Thutha wa mwana waku gũgũcokeria no ũmũũrie, “Hihi wee ũkuona atĩa ũndũ ũcio?”—Ũtaaro wa Bibilia: Gũcokerithia Maathani 6:6, 7.

Ruta mwana waku maũndũ ma ngomanio kũringana na mĩaka yake. Ciana iria itakinyĩtie mĩaka ya gũthiĩ cukuru no irutwo marĩĩtwa ma ciĩga cia thiri o hamwe na ũrĩa ingĩĩgitĩra kuumana na andũ arĩa mangĩenda gũciĩka maũndũ moru. O ũrĩa ciana irakũra, aciari nĩ magĩrĩirũo gũciruta na njĩra hũthũ maũndũ megiĩ ngomanio. Igĩkinyĩria mĩaka ya ũtinĩnja, nĩ ciagĩrĩirũo gũkorũo ikĩmenya ngomanio nĩ kĩĩ na mawoni ma Ngai megiĩ ngomanio.

Ruta mwana waku ithimi cia mĩtugo. Kuuma mwana waku arĩ o mũnini, mũrute kwaragia ma, gwĩkaga ũndũ ũrĩa wagĩrĩire, na kuonagia andũ arĩa angĩ gĩtĩo. Ũndũ ũcio nĩ ũgũgũteithia ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kwaragia nake igũrũ rĩgiĩ ngomanio. Ningĩ mũtaarĩrie wega ithimi ciaku cia mĩtugo. Kwa ngerekano, angĩkorũo wonaga ngomanio gatagatĩ ka andũ matahikanĩtie itarĩ njega, mwĩre. Na ũmũtaarĩrie nĩ njũru nĩkĩ. Ibuku rĩa Beyond the Big Talk riugaga atĩ “Matinĩnja kaingĩ nĩ magaga kwĩingĩria ngomanio-inĩ rĩrĩa mamenya atĩ aciari ao matingĩenda meke ũguo.”

Korũo ũrĩ kĩonereria kĩega. Tũũra kũringana na ithimi iria ũrutaga mwana waku. Kwa ngerekano, hihi nĩ ũthekaga rĩrĩa andũ maria na itherũ maũndũ megiĩ ngomanio? Nĩ wĩkagĩra na njĩra ĩrarahũra merirĩria ma ngomanio? Hihi nĩ ũthaakanagĩra na maũndũ megiĩ ngomanio? Ciĩko ta icio no itũme ciana ciaku ciage gwathĩkĩra ithimi iria ũcirutĩte ciĩgiĩ mĩtugo.—Ũtaaro wa Bibilia: Aroma 2:21.

Korũo na mawoni mega megiĩ ngomanio. Ngomanio nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai, na no ĩrehere mũthuri na mũtumia, arĩa mahikanĩtie, gĩkeno kĩnene. (Thimo 5:18, 19) Menyithia mwana waku atĩ hĩndĩ ĩrĩa akaaingĩra kĩhiko-inĩ nĩ agaakenera kĩheo kĩu, atarĩ na mathĩna marĩa moimanaga na mũndũ kwĩingĩria ngomanio-inĩ atarĩ kĩhiko-inĩ.—1 Timotheo 1:18, 19.