1, 2. Andũ aingĩ monaga atĩa wĩra ũrĩa marutaga?

MAITA maingĩ andũ memenyithanagia na wĩra ũrĩa marutaga. Andũ aingĩ meheaga gĩtĩo nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa marutaga kana gaturũa karĩa marĩ nako. Mabũrũri-inĩ mangĩ, mũndũ akĩenda kũmenya ũrĩa ũngĩ, kĩũria kĩmwe kĩũragio nĩ, “Ũrutaga wĩra ũrĩkũ?”

² Rĩmwe Bibilia nĩ ĩtaaragĩria andũ kũringana na wĩra ũrĩa maarutaga. Nĩ ĩgwetaga “Mathayo ũrĩa warĩ mwĩtia wa mbeca cia igooti”; ‘mũtanduki njũa wetagwo Simoni’; na ‘Luka ũrĩa ndagĩtarĩ o ũcio wendetwo.’ (Mat. 10:3; Atũm. 10:6; Kol. 4:14) Andũ ningĩ nĩ mamenyekaga kũgerera mawĩra kana mĩeke ya kĩĩroho ĩrĩa mehokeirũo. Nĩ tũthomaga ũhoro wa Mũthamaki Daudi, mũnabii Elija, na mũtũmwo Paulo. Arũme acio nĩ maatĩĩte mawĩra marĩa maahetwo nĩ Ngai. O na ithuĩ nĩ tũbatiĩ gũtĩa mĩeke ya ũtungata ĩrĩa tũngĩkorũo nayo.

3. Andũ arĩa akũrũ magĩrĩirũo kũmenyeria arĩa ethĩ kũmakĩra mawĩra nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Aingĩ aitũ nĩ twendete wĩra ũrĩa tũrutaga na no twende gũtũũra tũũrutaga tene na tene. O na kũrĩ ũguo, ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ kuuma hĩndĩ ya Adamu, rũciaro rũmwe rũthiraga na rũngĩ  rũgoka. (Koh. 1:4) Matukũ-inĩ ma ica ikuhĩ, ũndũ ũcio nĩ ũtũmĩte Akristiano a ma makorũo na moritũ. Wĩra wa andũ a Jehova nĩ ũingĩhĩte na ũgakũra na gĩkĩro kĩnene. O ũrĩa tũragĩa na mawĩra merũ ma kũruta, noguo tũragĩa njĩra njerũ cia gwĩka maũndũ, na makĩria njĩra ihutanĩtie na kũhũthĩra tekinolonjĩ ĩrĩa ĩthiaga ĩkĩgarũrũkaga. Andũ amwe akũrũ no maritũhĩrũo nĩ gũtwarana na mogarũrũku macio. (Luk. 5:39) O na arĩa akũrũ mangĩaga kũritũhĩrũo, andũ arĩa ethĩ nĩ makoragwo na hinya kũmakĩra. (Thim. 20:29) Kwoguo, nĩ ũndũ mwagĩrĩru na wa wendo harĩ arĩa akũrũ kũhaarĩrĩria arĩa ethĩ kũmakĩra nĩ getha mehokerũo mawĩra manene.—Thoma Thaburi 71:18.

4. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ amwe mage kwĩhokera arĩa angĩ mawĩra? (Rora gathandũkũ karĩ na kĩongo “ Kĩrĩa Gĩtũmaga Andũ Amwe Mage Kwĩhokera Arĩa Angĩ Mawĩra.”)

⁴ Arĩa maratongoria no mone arĩ ũndũ mũritũ kwĩhokera arĩa ethĩ kũmakĩra mawĩra. Amwe metigĩraga kũũrũo nĩ wĩra mendete. Angĩ nao nĩ metigĩraga gũkorũo atarĩ o maratongoria tondũ meciragia atĩ arĩa ethĩ kũmakĩra matingĩruta wĩra wega tao. Angĩ no moige atĩ matirĩ na mahinda ma kũmenyeria mũndũ ũngĩ. O na kũrĩ ũguo, arĩa matarĩ akũrũ nĩ magĩrĩire kwĩmenyerera matikage wetereri mangĩaga kwĩhokerũo mawĩra maingĩ.

5. Gĩcunjĩ gĩkĩ gĩkwarĩrĩria ciũria irĩkũ?

⁵ Rekei twarĩrĩrie maũndũ merĩ megiĩ kwĩhokera arĩa angĩ mawĩra. Ũndũ wa mbere, arĩa akũrũ mangĩteithia atĩa arĩa ethĩ kũmakĩra mehokerũo mawĩra makĩria, na ũndũ ũcio nĩ wa bata nĩkĩ? (2 Tim. 2:2) Wa kerĩ, andũ arĩa ethĩ magĩrĩirũo gũkorũo na mwerekera mwega nĩkĩ magĩteithia arĩa marĩ na ũmenyeru na makĩĩruta kuuma kũrĩ o? Rekei twambĩrĩrie na kuona ũrĩa Mũthamaki Daudi aahaarĩrĩirie mũrũwe kũruta wĩra warĩ wa bata mũno.

6. Mũthamaki Daudi eendaga gwĩka atĩa, no Jehova oigire atĩa?

⁶ Thutha wa gũtũũra mĩaka mĩingĩ eetharaga, Daudi nĩ aatuĩkire mũthamaki na aatũũraga  nyũmba njega mũno. Nĩ aakuĩte ngoro nĩ kuona atĩ gũtiarĩ na “nyũmba” kana hekarũ yaamũrĩirũo Jehova, na kwoguo akĩenda gwakĩra Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, akĩra Nathani ũrĩa warĩ mũnabii ũũ: “Rĩũ-rĩ, niĩ ndĩgĩtũũraga nyũmba yakĩtwo na mĩtarakwa, no ithandũkũ rĩa Jehova rĩa kĩrĩkanĩro rĩtũire rĩhumbĩirũo na matama.” Nake Nathani akĩmũcokeria: “Ĩka ũndũ o wothe ũrĩa wĩ ngoro-inĩ yaku, nĩ gũkorũo Ngai e hamwe nawe.” No Jehova akĩheana ũtongoria ngũrani. Eerire Nathani ere Daudi ũũ: “Wee tiwe ũkũnjakĩra nyũmba atĩ nĩguo ndĩmĩtũũre.” O na gũtuĩka Jehova nĩ eerĩte Daudi atĩ nĩ angĩathire na mbere kũmũrathima, oigire atĩ Suleimani mũrũ wa Daudi nĩwe ũngĩakire hekarũ. Daudi eekire atĩa erũo ũguo?—1 Maũ. 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1.

7. Daudi eekire atĩa aheo ũtongoria wa Jehova?

⁷ Daudi ndaiguire ũũru kana akĩaga gũteithĩrĩria atĩ tondũ tiwe ũngĩagĩire na igweta rĩa gwaka hekarũ. Nyũmba ĩyo yetirũo hekarũ ya Suleimani no ti ya Daudi. O na gũtuĩka no gũkorũo Daudi nĩ aakuire ngoro nĩ ũndũ wa kwaga kũhingia merirĩria ma ngoro yake, nĩ aanyitire mbaru biũ mwako ũcio. Arĩ na wendi mũnene aabangire ikundi cia wĩra na agĩcokanĩrĩria igera, betha, thahabu, gĩcango, na mbaũ cia mĩtarakwa. O na makĩria eekĩrire Suleimani ngoro akĩmwĩra ũũ: “Tondũ ũcio, rĩu, mũrũ wakwa, Jehova aroikara hamwe nawe, na ũtũũre ũgaacĩire, na wake nyũmba ya Jehova Ngai waku, o ta ũrĩa aarĩtie ndeto igũkoniĩ.”—1 Maũ. 22:11, 14-16.

8. Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Daudi ecirie atĩ Suleimani ndangĩahotire gwaka nyũmba ya Jehova, no eekire atĩa?

⁸ Thoma 1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 22:5. Daudi nĩ angĩoigire atĩ Suleimani ndangĩahotire kũrũgamĩrĩra wĩra ũcio wa bata ũguo. Hekarũ ĩyo yagĩrĩire gũkorũo ĩrĩ “thaka mũno” na hĩndĩ ĩyo Suleimani aarĩ “mwĩthĩ na ndarĩ na ũũgĩ wa kũigana.” (Holy Bible in Gĩkũyũ.) O a kũrĩ ũguo, Daudi nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩ angĩaheire Suleimani kĩrĩa gĩothe angĩabatarire nĩ getha ahote kũruta wĩra ũcio aamũheete. Kwoguo Daudi eeciririe ũrĩa angĩekire nĩguo ateithĩrĩrie, akĩhaarĩrĩria indo nyingĩ cia gwaka.

9. Arĩa akũrũ mangĩka atĩa nĩguo makenere rĩrĩa matigĩra arĩa ethĩ kũmakĩra mawĩra? Heana ngerekano.

⁹ Ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ matiagĩrĩirũo kũigua ũũru hĩndĩ ĩrĩa mabatara gũtigĩra andũ arĩa ethĩ kũmakĩra mawĩra marĩa mararutaga. Handũ ha ũguo, wĩra nĩ ũthiaga wega hĩndĩ ĩrĩa arĩa ethĩ mamenyerio kũruta mawĩra. Athuri arĩa mamũrĩtwo magĩrĩirũo gũkena hĩndĩ ĩrĩa arĩa ethĩ maagĩrĩra kũruta mawĩra. Ta wĩcirie ũhoro wa mũthuri ũraruta mwana wake gũtwarithia ngari. Mwana ũcio arĩ mũnini, eroragĩra ũrĩa ithe areka. Mwana ũcio akũrakũra, ithe nĩ amũtaaragĩria ũrĩa areka. Rĩrĩa mwana ũcio akinyia mĩaka ya gũtwarithia ngari, agatwarithia akĩrũmagĩrĩra  ũrĩa ithe aramwĩra. Rĩmwe no matwarithie magĩcenjanagia no thutha-inĩ mwana ũcio no atwarithagie maita maingĩ o ũrĩa ithe arathiĩ akũrĩte. Mũthuri ũcio nĩ akenaga ona mũrũwe agĩtwarithia ngari na ndaiguaga ũũru gũkorũo atĩ tiwe ũratwarithia. Ũndũ ũmwe na ũcio, arĩa akũrũ nĩ makenaga rĩrĩa mamenyeria arĩa ethĩ kũmakĩra kũruta mawĩra ma gĩtheokrasi.

10. Musa aaiguaga atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũnene na igweta?

¹⁰ Tũrĩ akũrũ, no mũhaka twĩmenyerere tũtigakũrie ũiru. Ta rora wone ũrĩa Musa eekire hĩndĩ ĩrĩa andũ amwe hema-inĩ ya Aisiraeli maambĩrĩirie kũratha mohoro. (Thoma Ndari 11:24-29.) Joshua, ũrĩa watungatagĩra Musa, eendaga kũmagiria. Eeciragia atĩ nĩ moyaga igweta rĩrĩa rĩarĩ rĩa Musa na ũnene wake. No Musa amwĩrire ũũ: “Kaĩ ũkũmaiguĩra ũiru nĩ ũndũ wakwa? Niĩ-rĩ, ndenda makĩria korũo andũ othe a Jehova nĩ anabii na amahe hinya wa roho wake!” Musa nĩ onire atĩ Jehova nĩwe watongoretie maũndũ. Musa nĩ onanirie wendi wake wa iheo cia kĩĩroho kũheo ndungata ciothe cia Jehova, handũ ha kwĩyethera igweta. Na githĩ o na ithuĩ tũtikenaga, o ta Musa, rĩrĩa arĩa angĩ maheo mĩeke ĩrĩa hihi tũngĩraheirũo?

11. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe oigire atĩa ũhoro wĩgiĩ gũtigĩra andũ angĩ wĩra ũrĩa aarutaga?

¹¹ Ũmũthĩ nĩ kũrĩ na ngerekano nyingĩ cia ariũ a Ithe witũ arĩa marutĩte wĩra na hinya mũno mĩaka mĩingĩ na nĩ mahaarĩrĩirie angĩ kwĩhokerũo mawĩra makĩria. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Peter atungatĩire makĩria ma mĩaka 74 ũtungata-inĩ wa mahinda mothe na harĩ mĩaka ĩyo, ahũthĩrĩte mĩaka 35 wabici-inĩ ya rũhonge ya Rũraya. Peter aratungataga arĩ mũrũgamĩrĩri wa Rũhonge rwa Ũtungata. Rĩu mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ wĩtagwo Paul, ũrĩa ũrutĩte wĩra na Peter mĩaka mĩingĩ, nĩwe ũrũgamĩrĩire rũhonge rũu. Rĩrĩa Peter oririo ũrĩa aiguaga nĩ ũndũ wa gũcenjerio wĩra ũrĩa aarutaga, oigire ũũ: “Nĩ ndĩrakena mũno tondũ kũrĩ na ariũ a Ithe witũ mamenyeretio kũruta mawĩra manene na maramaruta na njĩra njega mũno.”

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na rũgano rwa Rehoboamu?

¹² Thutha wa Suleimani gũkua, mũrũwe Rehoboamu nĩwe watuĩkire mũthamaki. Rĩrĩa Rehoboamu eethaga ũtaaro wa ũrĩa angĩahiũranirie na wĩra ũcio ehokeirũo, aambire kũũria athuri arĩa akũrũ. No nĩ aaregire ũtaaro wao. Aarũmĩrĩire ũtaaro wa anake a rika rĩake arĩa maareretwo hamwe nao, na arĩa rĩu maarĩ ndungata ciake. Moimĩrĩro maarĩ moru mũno. (2 Maũ. 10:6-11, 19) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na Rehoboamu? Nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũcaria ũtaaro wa andũ akũrũ arĩa marĩ na ũmenyeru na kũwĩcũrania. O na gũtuĩka andũ arĩa ethĩ matibatiĩ kũigua ta arĩ o mũhaka marũmĩrĩre njĩra cia tene cia gwĩka maũndũ, matiagĩrĩirũo kũhiũha gũteanĩria ũtaaro wa arĩa akũrũ.

13. Arĩa matarĩ akũrũ magĩrĩirũo kũnyitanĩra atĩa na arĩa akũrũ?

¹³ Andũ amwe matarĩ akũrũ no makorũo nĩo rĩu maratabania maũndũ makoniĩ nginya ariũ a Ithe witũ akũrũ. O na gũtuĩka acio matarĩ akũrũ nĩo mararuta wĩra ũcio, no magunĩke nĩ ũũgĩ na ũmenyeru wa arĩa akũrũ mangĩcaria ũtaaro wao mbere ya gũtua matua. Paul, ũrĩa ũkũgwetetwo hau rũgongo, ũrĩa wehokeirũo wĩra ũrĩa warutagwo nĩ Peter wa kũrũgamĩrĩra Rũhonge rwa Ũtungata thĩinĩ wa Betheli ya Rũraya, oigire ũũ: “Nĩ ndethire mahinda ma gwetha ũtaaro wa Peter, na o na arĩa angĩ tũrutaga wĩra nao nĩ ndĩmekĩraga ngoro gwĩka o taguo.”

14. Tũreruta atĩa kuumana na ũnyitanĩri ũrĩa mũtũmwo Paulo na Timotheo maarĩ naguo?

¹⁴ Timotheo, ũrĩa warĩ mwanake mwĩthĩ, aarutithanirie wĩra na mũtũmwo Paulo kwa  ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ. (Thoma Afilipi 2:20-22.) Paulo aandĩkĩire andũ a Korintho ũũ: “Ndĩratũma Timotheo kũrĩ inyuĩ, tondũ nĩ mwana wakwa nyendete na nĩ akoragwo arĩ mwĩhokeku thĩinĩ wa Mwathani. Ũcio nĩ akaamũririkania njĩra ciakwa cia gwĩka maũndũ ũhoro-inĩ wa Kristo Jesu, o ta ũrĩa ndĩrarutana kũndũ guothe ciũngano-inĩ ciothe.” (1 Kor. 4:17) Ciugo icio nĩ cionanagia ũnyitanĩri ũrĩa Paulo na Timotheo maakoragwo naguo. Paulo nĩ aahũthĩrĩte mahinda make kũruta Timotheo “njĩra [ciake] cia gwĩka maũndũ ũhoro-inĩ wa Kristo.” Timotheo nĩ eerutĩte wega na akendwo nĩ Paulo. Paulo aarĩ na ma atĩ Timotheo nĩ angĩarũmbũyirie mabataro ma kĩĩroho ma andũ a Korintho. Na githĩ Paulo ti kĩonereria kĩega harĩ athuri ũmũthĩ makĩmenyeria arĩa angĩ gũtongoria maũndũ kĩũngano-inĩ!

15. Ũtaaro ũrĩa Paulo aaheire Akristiano a Roma ũngĩtũteithia atĩa rĩrĩa twahutio nĩ mogarũrũku?

¹⁵ Tũratũũra mahinda marĩ na mogarũrũku maingĩ. Gĩcunjĩ gĩa gũkũ thĩ gĩa ithondeka rĩa Jehova nĩ kĩrakũra na njĩra nyingĩ na ũndũ ũcio ũkarehe mogarũrũku maingĩ. O ũrĩa tũrahutio nĩ mogarũrũku macio tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe, rekei twĩnyihie na tũrũmagĩrĩre mũno wendi wa Jehova no ti witũ. Gwĩka ũguo nĩ gũtũmaga tũkorũo na ũrũmwe. Mũtũmwo Paulo aandĩkĩire Akristiano a Roma ũũ: “Ngwĩra mũndũ o wothe gatagatĩ-inĩ kanyu ndageciragie ũhoro wake mwene makĩria ma ũrĩa kwagĩrĩire, no eciragie nĩguo agĩe na meciria mega, o ta ũrĩa Ngai aheete o mũndũ wĩtĩkio. Nĩ gũkorũo o ta ũrĩa mwĩrĩ ũmwe ũkoragwo na ciĩga nyingĩ, no ciĩga icio itirutaga wĩra ũhaanaine-rĩ, no taguo harĩ ithuĩ, o na gũtuĩka tũrĩ aingĩ, tũrĩ mwĩrĩ ũmwe thĩinĩ wa Kristo.”—Rom. 12:3-5.

16. Arĩa akũrũ na arĩa matarĩ akũrũ, o hamwe na atumia ao, mangĩka atĩa nĩguo matũũrie thayũ na ũrũmwe wa ithondeka rĩa Jehova?

¹⁶ O na maũndũ maitũ mangĩkorũo mahaana atĩa-rĩ, rekei ithuothe tũnyitanĩre gũtwarithia na mbere maũndũ ma Ũthamaki wa Ngai. Inyuĩ akũrũ, menyeriai arĩa ethĩ kũmũkĩra kũruta mawĩra marĩa mũrutaga. Inyuĩ ariũ a Ithe witũ mũtarĩ akũrũ, ĩtĩkĩrai kwĩhokerũo mawĩra, mwĩnyihie, na mũtũũrie gĩtĩo harĩ arĩa akũrũ. Na inyuĩ atumia, mwĩgerekaniei na Pirisila, mũtumia wa Akila, ũrĩa warũmanagĩrĩra na mũthuri wake na akamũnyita mbaru o na kwagĩa na mogarũrũku.—Atũm. 18:2.

17. Jesu aarĩ na ũũma ũrĩkũ harĩ arutwo ake, na aamamenyeririe kũruta wĩra ũrĩkũ?

¹⁷ Jesu nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega mũno harĩ kũmenyeria andũ arĩa angĩ kwĩhokerũo mawĩra. Nĩ aamenyaga atĩ nĩ angĩarĩkirie ũtungata wake gũkũ thĩ na atĩ andũ angĩ nĩo mangĩatwarithirie wĩra ũcio na mbere. O na gũtuĩka arutwo ake matiarĩ akinyanĩru, nĩ aarĩ na ma atĩ nĩ mangĩahingirie wĩra ũcio na akĩmeera atĩ nĩ mangĩarutire mawĩra manene gũkĩra marĩa we aarutire. (Joh. 14:12) Aamamenyeririe biũ na maahunjirie ũhoro mwega thĩ yothe ya hĩndĩ ĩyo.—Kol. 1:23.

18. Nĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ kĩrĩ mbere itũ, na tũngĩka atĩa mahinda-inĩ maya?

¹⁸ Thutha wa Jesu kũruta muoyo wake ũrĩ igongona, nĩ aariũkirio na agĩthiĩ igũrũ kũrĩa aaheirũo wĩra makĩria wa kũruta arĩ mũnene “gũkĩra thirikari ciothe na wathani na hinya na ũnene na rĩĩtwa o rĩothe.” (Ef. 1:19-21) Tũngĩkua tũrĩ ehokeku mbere ya Hari–Magedoni, nĩ tũkariũkio thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩ na ũthingu, kũrĩa tũgakorũo na wĩra mũingĩ wa kũruta tũkenete. O na kũrĩ ũguo, ihinda-inĩ rĩrĩ tũrĩ na wĩra wa bata mũno tũngĩruta, wa kũhunjia ũhoro mwega na gũtua andũ arutwo. Rekei ithuothe, ethĩ na akũrũ, tũthiĩ na mbere gũkoragwo “na maũndũ maingĩ ma gwĩka wĩra-inĩ wa Mwathani.”—1 Kor. 15:58.