1, 2. (a) Nĩkĩ no tũgĩe na ũmĩrĩru nĩ ũndũ wa cionereria cia Nuhu, Danieli, na Ayubu? (b) Kwahanaga atĩa rĩrĩa Ezekieli aandĩkire ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Ezekieli 14:14?

HIHI nĩ ũrahiũrania na magerio ta, mathĩna ma mbeca, kũnyarirũo, kana mũrimũ? Hihi rĩmwe nĩ wonaga arĩ ũritũ gũtũũria gĩkeno gĩaku ũtungata-inĩ wa Jehova? Angĩkorũo nĩguo, no ũũmĩrĩrie nĩ ũndũ wa cionereria cia Nuhu, Danieli, na Ayubu. Matiarĩ akinyanĩru, na nĩ maacemanagia na magerio maingĩ ta marĩa tũcemanagia namo, nginya mamwe maingĩragia mĩoyo yao ũgwati-inĩ. O na kũrĩ ũguo, nĩ maatũũririe wĩhokeku wao, na magĩtuĩka cionereria njega cia wĩtĩkio na wathĩki harĩ Ngai.—Thoma Ezekieli 14:12-14.

² Ezekieli aandĩkire ciugo cia rĩandĩko rĩa mũthingi rĩa gĩcunjĩ gĩkĩ arĩ Babuloni mwaka wa 612 mbere ya Kristo. * (Ezek. 1:1; 8:1)  Jerusalemu ĩrĩa yaregenyũkĩte nĩ yakuhĩrĩirie kwanangwo kũrĩa kwarathĩtwo, na gwekĩkire mwaka wa 607 M.K. No andũ anini arĩa marĩ na ngumo ta cia Nuhu, Danieli, na Ayubu maangĩahonokire. (Ezek. 9:1-5) Amwe ao maarĩ Jeremia, Baruku, Ebedi-meleku, na Arekabu.

3. Nĩ kĩĩ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

³ O na matukũ-inĩ maya, no andũ arĩa Jehova onaga marĩ na ngumo ta cia Nuhu, Danieli, na Ayubu makaahonoka mũthia wa mũtabarĩre ũyũ. (Kũg. 7:9, 14) Kwoguo rekei tuone nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova one andũ acio marĩ cionereria njega cia ũthingu. Tũkĩmaarĩrĩria, nĩ tũkuona (1) moritũ marĩa o mũndũ aagereire na (2) ũrĩa tũngĩĩgerekania na wĩtĩkio na wathĩki wao.

4, 5. Nĩ moritũ marĩkũ Nuhu aacemanirie namo, na nĩkĩ ũkirĩrĩria wake nĩ kĩonereria kĩega?

⁴ Moritũ marĩa Nuhu aacemanirie namo. Gũkinyĩria matukũ-inĩ ma guka wa Nuhu wetagwo Enoku, andũ aingĩ nĩ meekaga maũndũ mataakenagia Ngai. O na nĩ moigaga “maũndũ moru” kwerekera Jehova. (Jud. 14, 15) Ũhinya wathiaga ũkĩongererekaga. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, matukũ-inĩ ma Nuhu, ‘thĩ yaiyũrĩtwo nĩ maũndũ ma ũhinya.’ (Kĩam. 6:2-4, 11, 12) Araika oru nĩ meetuire andũ, makĩhikia atumia, na makĩgĩa ciana ciarĩ njũru mũno. (Kĩam. 6:2-4, 11, 12) No Nuhu aarĩ ngũrani nao. “Nuhu nĩ gwĩtĩkĩrĩka etĩkĩrĩkĩte nĩ Jehova. . . . aarĩ mũkinyanĩru mariika-inĩ ma ihinda rĩu rĩake; na rĩrĩ, Nuhu ũcio nĩaatũire e mũthiritũ [mũrata] wa Ngai.”—Kĩam. 6:8, 9.

⁵ Ta wĩcirie ũrĩa ciugo icio iroiga igũrũ rĩgiĩ mũthuri ũcio waarĩ mũthingu. Ndaatwaranire na Ngai o ihinda-inĩ rĩu rĩa mbere ya kĩguũ hihi mĩaka 70 kana 80 ĩrĩa andũ aingĩ matũũraga mahinda maya. No aatũũrire thĩ ya hĩndĩ ĩyo hakuhĩ mĩaka 600! (Kĩam. 7:11) Ngũrani na ithuĩ, gũtiarĩ na kĩũngano kana athathaiya angĩ, o na kana andũ a famĩlĩ yao arĩa mangĩamwĩkĩrire ngoro. *

6. Nĩ na njĩra irĩkũ Nuhu onanirie ũcamba?

⁶ Nuhu ndaiganĩire o na gũtũũra ũtũũro mwega tu. Aarĩ na ũcamba arĩ “mũhunjia wa ũthingu” akĩmenyithagia andũ igũrũ rĩgiĩ wĩtĩkio wake harĩ Jehova. (2 Pet. 2:5) Mũtũmwo Paulo oigire ũũ igũrũ rĩgiĩ Nuhu: “Kũgerera wĩtĩkio ũcio agĩtuĩra thĩ.” (Ahib. 11:7) Kwoguo, no kũhoteke Nuhu nĩ aanyũrũririo na agĩkarario, na hihi akĩenda gwĩkwo ũũru. No ‘ndetigagĩra andũ.’ (Thim. 29:25) Handũ ha ũguo, nĩ aarĩ na ũcamba ũrĩa Jehova aheaga ndungata ciake njĩhokeku.

7. Nĩ mathĩna marĩkũ Nuhu aacemanirie namo rĩrĩa aakaga thabina?

⁷ Thutha wa Nuhu gũtwarana na Ngai kwa ihinda rĩa mĩaka makĩria ma magana matano, Jehova aamwĩrire aake thabina nĩguo ahonokie mĩoyo ya andũ na ya nyamũ. (Kĩam. 5:32; 6:14) No mũhaka akorũo wĩra ũcio nĩ wonekaga ũrĩ mũritũ harĩ Nuhu. Nĩ aamenyaga atĩ, o na wĩra ũcio nĩ ũngĩatũmire anyũrũrio makĩria na akarario. O na kũrĩ ũguo, no aathĩkire arĩ na wĩtĩkio harĩ Jehova. “Ũguo noguo Nuhu ekire.”—Kĩam. 6:22.

8. Nĩ na njĩra irĩkũ Nuhu eehokete Jehova amũhingĩrie mabataro make?

⁸ Wĩra ũngĩ warĩ mũritũ harĩ Nuhu nĩ kũhingĩria famĩlĩ yake mabataro mayo ma kĩĩmwĩrĩ. Mbere ya Mũiyũro, Nuhu nĩ aabataraga gwĩkĩra kĩyo na arĩme o ta andũ arĩa angĩ nĩguo one irio. (Kĩam. 5:28, 29) O na kũrĩ ũguo, maũndũ marĩa eekĩrĩire mũno makoniĩ Ngai, no ti indo cia kĩĩmwĩrĩ. O na rĩrĩa aakaga thabina ĩrĩa hihi yaakirũo mĩaka 40 kana 50, Nuhu aatũũririe muonere  ũrĩa wagĩrĩire harĩ maũndũ ma kĩĩroho. Na nĩ aathire na mbere gwĩka ũguo ihinda rĩa mĩaka ĩngĩ 350 thutha wa Mũiyũro. (Kĩam. 9:28) Githĩ ndaarĩ kĩonereria kĩega kĩa wĩtĩkio na wathĩki!

9, 10. (a) Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩtĩkio na wathĩki wa Nuhu? (b) Ngai onaga atĩa arĩa othe marũmagĩrĩra ithimi ciake?

⁹ Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩtĩkio na wathĩki wa Nuhu? Twĩkaga ũguo na njĩra ya gũtũũria ũthingu, gũkorũo tũtarĩ gĩcunjĩ gĩa thĩ ĩno ya Shaitani, na rĩrĩa twaiga Ũthamaki mbere ũtũũro-inĩ. (Mat. 6:33; Joh. 15:19) Nĩ ũndũ wa maũndũ macio, andũ a gũkũ thĩ matitwendete. Hatarĩ nganja o na rĩu, nĩ tũcambagio mabũrũri-inĩ mamwe nĩ ũndũ wa kũrũmĩrĩra mawatho ma Ngai ta marĩa megiĩ kĩhiko na ngomanio itagĩrĩire. (Thoma Malaki 3:17, 18.) No o ta Nuhu, twĩtigĩrĩte Jehova, no ti andũ. Nĩ tũĩ atĩ nowe wiki ũgatũhe muoyo wa tene na tene.—Luk. 12:4, 5.

¹⁰ No rĩrĩ, ĩ tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe? Hihi nĩ ũgũthiĩ na mbere ‘gũtwarana na Ngai,’ nginya rĩrĩa wanyũrũrio kana wagĩa na mathĩna ma mbeca marĩa mangĩgeria wĩtĩkio waku harĩ Jehova? Ũngĩĩgerekania na wĩtĩkio na wathĩki wa Nuhu, no ũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ arĩkũrũmbũyagia.—Afil. 4:6, 7. 

11. Nĩ mathĩna marĩkũ Danieli na arata ake maahiũranagia namo marĩ Babuloni? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹¹ Moritũ marĩa Danieli aacemanirie namo. Danieli aatũũraga Babuloni, itũũra rĩahoyagwo mĩhianano na rĩarĩ na maũndũ ma ũgo na ũragũri arĩ ũmwe wa arĩa maatahĩtwo. O na kũrĩ ũguo, Ababuloni nĩ maamenete Ayahudi, na nĩ mamanyũrũragia o hamwe na Ngai wao, Jehova. (Thab. 137:1, 3) Na githĩ to mũhaka akorũo ũndũ ũcio nĩ watuurithagia Ayahudi ehokeku ta Danieli! Ningĩ arata ake ta Hanania, Mishaeli, na Azaria nĩ maanĩkirũo wega tondũ nĩ maarĩ mamenyerio gũtungata nyũmba-inĩ ya mũthamaki. O na nginya irio ciao ciarĩ ngũrani. Hatarĩ nganja, Danieli nĩ aaregire irio iria maarĩaga na indo iria manyuaga tondũ ndeendaga “gwĩthahia na irio icio cia mũthamaki.”—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Danieli onanirie ngumo irĩkũ njega? (b) Jehova onaga Danieli atĩa?

¹² Thĩna ũngĩ Danieli aangĩagĩire naguo nĩ atĩ, aarĩ na ũhoti wa gwĩka maũndũ ũrĩa waatũmire aheo mĩeke ya mwanya. (Dan. 1:19, 20) No handũ ha ũguo, Danieli ndaarĩ mwĩtĩo na ndoonaga mawoni make arĩ mo magĩrĩru hĩndĩ ciothe, no aatũũrire arĩ mwĩnyihia na arĩ na ũigananĩru, na hĩndĩ ciothe aagoocithagia Jehova. (Dan. 2:30) Hatarĩ nganja, rĩrĩa aarĩ mũndũ mwĩthĩ nĩrĩo Jehova oigire aarĩ kĩonereria kĩega kĩa ũthingu, hamwe na Nuhu na Ayubu. Jehova nĩ eehokete Danieli biũ. Aatũũrire arĩ mwĩhokeku na mwathĩki nginya mũthia wa ũtũũro wake. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, arĩ na mĩaka mĩrongo kenda na kĩndũ nĩrĩo mũraika aamwĩrire ũũ: ‘Wee Danieli, ũrĩ mũndũ mwendeku makĩria.’—Dan. 10:11.

13. Danieli aatuĩkire kĩrathimo atĩa kũrĩ Ayahudi arĩa angĩ?

¹³ Tondũ Jehova nĩ aatongoririe maũndũ, Danieli nĩ aaheirũo ũnene thĩinĩ wa wathani wa Ababuloni na wa Media na Perisia. (Dan. 1:21; 6:1, 2) No kũhoteke Jehova aingĩrĩire maũndũ na njĩra ĩyo nĩguo Danieli atuĩke kĩrathimo harĩ andũ ao, ta rĩrĩa Jusufu aarĩ Misiri kana ta rĩrĩa Esiteri na Moridekai maarĩ Perisia. * (Dan. 2:48) Ta hũũra mbica ũrĩa Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio o hamwe na Ezekieli meekĩrirũo ngoro, mona Jehova agĩtongoria maũndũ na njĩra ĩyo!

14, 15. (a) Nĩ na njĩra irĩkũ maũndũ maitũ mahaana ta marĩa Danieli aacemanagia namo? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ aciari mangĩĩruta kuumana na aciari a Danieli?

 ¹⁴ Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩtĩkio na wathĩki wa Danieli? O na ithuĩ tũtũũraga ta tũrĩ ageni thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩthũkĩtio kĩĩmĩtugo na kĩĩroho nĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene, ndini ciothe cia maheeni iria nĩ “gĩikaro kĩa ndaimono.” (Kũg. 18:2) Nĩ ũndũ ũcio, o na ithuĩ tũkoragwo tũrĩ ngũrani, ũndũ ũrĩa ũtũmaga tũnyũrũrio. (Mar. 13:13) O ta Danieli, rekei tũkuhĩrĩrie Jehova, Ngai witũ. Rĩrĩa tuonania wĩtĩkio harĩ Jehova twĩnyihĩtie na tũrĩ na wathĩki o na ithuĩ nĩ tũgũtuĩka a bata maitho-inĩ ma Ngai.—Hag. 2:7.

¹⁵ Aciari no merute kuumana na kĩonereria kĩa aciari a Danieli. Na njĩra ĩrĩkũ? O na gũtuĩka nĩ kwarĩ na waganu mũingĩ thĩinĩ wa Juda rĩrĩa Danieli aarĩ mũnini, no aakũrire akĩendaga Jehova. Ũndũ ũcio ti kwĩrehe werehire o ũguo. Wonanagia ũrĩa aciari ake marĩ na kĩyo gĩa kũmũruta. (Thim. 22:6) O na rĩĩtwa Danieli riugĩte “Mũtuanĩri Ciira Wakwa nĩ Ngai.” Ũndũ ũrĩa ũronania atĩ aciari ake nĩ metigĩrĩte Ngai. (Dan. 1:6) Kwoguo, aciari mũtigakue ngoro mũkĩruta ciana cianyu, no cirutei mũrĩ na wetereri. (Ef. 6:4) Hoyagai hamwe nacio. Rĩrĩa mwerutanĩria gũteithia ciana cianyu ciende maũndũ marĩa Jehova endete, nĩ mũrĩtũmaga igĩe na irathimo ciake.—Thab. 37:5.

16, 17. Nĩ mogarũrũku marĩkũ Ayubu aagereire ũtũũro-inĩ wake?

¹⁶ Moritũ marĩa Ayubu aacemanirie namo. Ayubu nĩ aagereire mogarũrũku manene ũtũũro-inĩ wake. Mbere ya akoretwo nĩ magerio nĩwe waarĩ ‘na igweta mũno kũrĩ andũ othe a mwena wa irathĩro.’ (Ayub. 1:3) Aarĩ na ũtonga mũingĩ mũno, nĩ aarĩ igweta, na nĩ aheetwo gĩtĩo. (Ayub. 29:7-16) O na arĩ na maũndũ macio mothe, Ayubu ndeetũgĩririe kana akĩona ta atabataraga Ngai ũtũũro-inĩ wake. Jehova aamwĩtire “ndungata yakwa” na akĩongerera ũũ: “Nĩ mũndũ ũtarĩ ũcuke na kũrũngĩrĩra nĩ mũrũngĩrĩru, mũndũ wĩtigĩrĩte Ngai na agathemaga maũndũ marĩa moru.”—Ayub. 1:8.

¹⁷ Thutha wa ihinda inini, ũtũũro wa Ayubu nĩ wacenjirie o rĩmwe. Nĩ orirũo nĩ indo ciake ciothe na agĩkua ngoro. Nĩ tũĩ mathĩna make moimaga kũrĩ Shaitani, ũrĩa waahenanirie atĩ Ayubu aatungatagĩra Ngai nĩ ũndũ wa indo iria arĩ nacio. (Thoma Ayubu 1:9, 10.) O na Shaitani nĩ aaigĩrĩire Jehova kĩgenyo kĩu, na Jehova nĩ oire ũndũ ũcio na ũritũ mũno. Handũ ha ũguo, nĩ aaheire  Ayubu mweke wa kuonania wĩkindĩru wake, nĩguo onanie atĩ ũthathaiya wake ndwarĩ wa kwĩyenda na woimaga ngoro.

18. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũkenagia wĩgiĩ wĩhokeku wa Ayubu? (b) Twĩrutaga atĩa kuumana na ũrĩa Jehova eekĩire Ayubu?

¹⁸ Shaitani nĩ aabangire tharĩkĩro ciarũmanĩrĩire kwerekera Ayubu, ũndũ ũrĩa watũmire Ayubu eecirie atĩ aageragio nĩ Ngai. (Ayub. 1:13-21) Thutha ũcio, arata atatũ a maheeni nĩ mokire kũmũmĩrĩria na makĩmwĩra ciugo njũru mũno. Maamwĩrire aarĩ mwaganu na nĩ Ngai wamũherithagia. (Ayub. 2:11; 22:1, 5-10) O na kũrĩ ũguo, Ayubu no aatũũririe wĩhokeku wake. Rĩmwe nĩ aaririe maũndũ mataagĩrĩire, no Jehova nĩ aataũkagĩrũo nĩ ruo rũrĩa arĩ naruo. (Ayub. 6:1-3) Jehova nĩ onire atĩ Ayubu ndamũtiganĩirie o na gũtuĩka Shaitani nĩ aamũtharĩkĩire na njĩra nene, na akĩmũnyũrũria maita maingĩ. Rĩrĩa magerio maathirire Jehova nĩ aaheire Ayubu kĩndũ na kĩngĩ, na akĩmuongerera mĩaka 140. (Jak. 5:11) Ihinda-inĩ rĩu, nĩ aathire na mbere gũtungatĩra Jehova na ngoro yake yothe. Tũmenyaga ũguo atĩa? Tondũ Ayubu aakuĩte mĩaka magana maingĩ mbere ya rĩrĩa Ezekieli aandĩkire ciugo cia rĩandĩko rĩa mũthingi rĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.

19, 20. (a) Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩtĩkio na wathĩki wa Ayubu? (b) Tũngĩonania tha atĩa ta Ngai rĩrĩa tũrahiũrania na andũ arĩa angĩ?

¹⁹ Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩtĩkio na wathĩki wa Ayubu? O na maũndũ maitũ mangĩkorũo mahaana atĩa, rekei tũigage Jehova mbere ũtũũro-inĩ witũ, tũmwĩhokage biũ, na tũmwathĩkagĩre na ngoro yothe. Githĩ tũtirĩ na itũmi nyingĩ cia gwĩka ũguo o na gũkĩra Ayubu! Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Nĩ tũĩ maũndũ maingĩ megiĩ Shaitani na mĩtego yake. (2 Kor. 2:11) Nĩ tũkenaga nĩ ibuku rĩa Ayubu tondũ nĩ rĩtũteithagia kũmenya nĩkĩ gĩtũmaga Ngai etĩkĩrie mĩnyamaro. Kũringana na ũrathi wa Danieli, nĩ tũtaũkĩirũo atĩ Ũthamaki wa Ngai nĩ thirikari ĩrathana na ĩratongorio nĩ Jesu Kristo. (Dan. 7:13, 14) Na nĩ tũĩ atĩ Ũthamaki ũcio nĩ ũkũniina mĩnyamaro yothe ica ikuhĩ.

²⁰ Ningĩ, magerio ma Ayubu nĩ monanagia twagĩrĩirũo kuonania tha nĩkĩ harĩ Akristiano arĩa angĩ marakirĩrĩria mathĩna. O ta Ayubu, amwe o na no moige maũndũ matarĩ mega rĩmwe. (Koh. 7:7) No handũ ha kũmatuĩra, reke tuonanagie ũtaũku na tha. Tweka ũguo nĩ tũkwĩgerekania na Jehova tondũ nĩ arĩ wendo na tha.—Thab. 103:8.

21. Ciugo iria irĩ thĩinĩ wa 1 Petero 5:10 ironania atĩa maũndũ marĩa meekĩkire ũtũũro-inĩ wa Nuhu, Danieli, na Ayubu?

²¹ O na gũtuĩka Nuhu, Danieli, na Ayubu matũũraga mahinda matiganĩte na magĩcemania na maũndũ matiganĩte, nĩ maakirĩrĩirie moritũ marĩa maacemanirie namo. Ng’ano ciao cia ũtũũro iratũririkania ciugo ciandĩkirũo nĩ mũtũmwo Petero, iria ciugĩte ũũ: “No thutha wa kũnyarirĩka kahinda kanini, Ngai mwene ũtugi wothe mũnene . . . we mwene nĩ ekũmũmenyeria biũ. Nĩ ekũmũũmĩrĩria, nĩ ekũmwĩkĩra hinya, na nĩ egũtũma mwĩhande wega.”—1 Pet. 5:10.

22. Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²² Kũgerera ciugo cia Petero iria itongoretio nĩ roho, Jehova nĩ atwĩraga atĩ nĩ arĩtũmaga ndungata ciake igĩe na hinya na ciĩhande wega. Ningĩ ciugo ici nĩ ihutĩtie ndungata cia Ngai cia mahinda maya. Ithuothe nĩ twĩriragĩria gwĩkĩrũo hinya nĩ Jehova na gũtũũra twĩhandĩte ũthathaiya-inĩ wake. Kwoguo, no twende kwĩgerekania na wĩtĩkio na wathĩki wa Nuhu, Danieli, na Ayubu. O ta ũrĩa tũkuona gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, kũmenya Jehova biũ nĩkuo gwatũmire matũũrie wĩhokeku. Hatarĩ nganja, ‘nĩ maataũkagĩrũo nĩ maũndũ mothe’ marĩa Ngai eendaga meke. (Thim. 28:5) O na ithuĩ no tũhote gwĩka o tao.