1. Nĩ maũndũ marĩkũ moru andũ macemanagia namo?

NDWARĨ mũbango wa Jehova andũ manyamarĩkage nĩ ũndũ wa mathĩna ma ũkũrũ. Ngũrani na ũguo, muoroto wake warĩ andũ makenagĩre ũgima mwega wa mwĩrĩ thĩinĩ wa Paradiso. Ĩndĩ, ‘ciũmbe ciothe itũire icayaga o hamwe, ikĩiguaga ruo.’ (Rom. 8:22) Ũkuona Ngai ta aiguaga atĩa rĩrĩa ona andũ makĩnyamarĩka nĩ ũndũ wa moimĩrĩro moru ma mehia? Gũthũkia mũno, andũ aingĩ akũrũ nĩ matiganagĩrio ihinda-inĩ rĩrĩa marabatara ũteithio makĩria.—Thab. 39:5; 2 Tim. 3:3.

2. Nĩkĩ Akristiano nĩ makenaga mũno gũkorũo na andũ akũrũ thĩinĩ wa ciũngano?

² Andũ a Jehova nĩ makenaga mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo na andũ akũrũ thĩinĩ wa ciũngano. Nĩ tũgunĩkaga nĩ ũũgĩ wao na tũgekĩrũo ngoro nĩ kĩonereria kĩao kĩega kĩa wĩtĩkio. Amwe a aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio akũrũ nĩ a famĩlĩ ciitũ. Ĩndĩ, o na angĩkorũo nĩ a famĩlĩ ciitũ kana ti a famĩlĩ ciitũ nĩ tũmarũmbũyagia. (Gal. 6:10; 1 Pet. 1:22) Ithuothe nĩ tũkũgunĩka twathuthuria mawoni ma Ngai kwerekera andũ arĩa akũrũ. Ningĩ nĩ tũkwarĩrĩria itemi rĩa andũ a famĩlĩ na rĩa kĩũngano harĩ gũteithia andũ arĩa akũrũ.

3, 4. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ mwandĩki wa Thaburi ya 71 aahoire Jehova? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano arĩa akũrũ mangĩhoya Jehova?

³ Thaburi 71:9 yugaga ũũ: “Ndũkae kũnde hingo ya ũkũrũ; menya gũkandiganĩria hinya wakwa watua kũnyihĩrĩra.” No kũhoteke nĩ Daudi waandĩkire ciugo icio. Nĩ aatungatĩire Ngai kuuma ũnyinyi-nĩ wake nginya arĩ mũndũ mũkũrũ, na Jehova nĩ aamũhũthĩrire gwĩka maũndũ manene. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Ath. 2:1-3, 10) O na kũrĩ ũguo, Daudi no aahoire Jehova athiĩ na mbere kũmũrũmbũiyia.—Thoma Thaburi 71:17, 18.

⁴ Andũ aingĩ ũmũthĩ mahaana o ta Daudi. O na gũtuĩka no marakũra na marĩ ‘matukũ-inĩ ma ũũru,’ no marathiĩ na mbere gwĩka ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo magoocithie Jehova. (Koh. 12:1-7) Aingĩ ao no maremwo nĩ gwĩka maũndũ marĩa meekaga tene, o na nginya thĩinĩ wa ũtungata. Ĩndĩ, o nao no mathaithe Jehova athiĩ na mbere kũmarathima na kũmarũmbũiya. Akristiano acio akũrũ na ehokeku no makorũo na ma atĩ Jehova nĩ arĩcokagia mahoya mao. Tũrĩ na ma na ũndũ ũcio tondũ mahoya mao mahanaine na marĩa Daudi aahoire atongoretio nĩ roho.

5. Jehova onaga atĩa andũ akũrũ arĩa makoretwo marĩ ehokeku?

⁵ Maandĩko monanagia wega atĩ Jehova nĩ onaga andũ akũrũ arĩa makoretwo marĩ ehokeku marĩ a bata, na erĩgagĩrĩra ndungata ciake imatĩage. (Thab. 22:24-26; Thim. 16:31; 20:29) Rĩandĩko rĩa Maũndũ ma Alawii 19:32 riugaga ũũ: “Ũkagĩrĩra mũthuri ũragĩa mbuĩ, na ũtĩage gĩthiithi kĩa mũndũ ũrakũra, ũgĩĩtigagĩre Ngai waku; niĩ nĩ niĩ Jehova.” Hatarĩ nganja, gũtĩa andũ arĩa akũrũ thĩinĩ wa kĩũngano nĩ ũndũ wooyagwo na ũritũ rĩrĩa ciugo icio ciaandĩkirũo, na noguo o na ũmũthĩ. O na kũrĩ ũguo-rĩ, kũmarũmbũiya nĩ wĩra wa ũ?

6. Jesu aatũigĩire kĩonereria kĩrĩkũ harĩ gũtungata aciari?

⁶ Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga ũũ: “Tĩa thoguo na nyũkwa.” (Tham. 20:12; Ef. 6:2) Jesu nĩ onanirie atĩ rĩathani rĩu nĩ rĩa bata mũno rĩrĩa aamenereirie Afarisai na Andĩki-Watho arĩa maaregaga kũrũmbũiya aciari ao. (Mar. 7:5, 10-13) Jesu we mwene nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega. Kwa ngerekano aarĩ hakuhĩ gũkua, nĩ aaheire Johana, mũtũmwo ũrĩa eendete mũno wĩra wa gũtungata nyina, ũrĩa hingo ĩyo no kũhoteke aarĩ mũtumia wa ndigwa.—Joh. 19:26, 27.

7. (a) Mũtũmwo Paulo aaheanire ũtaaro ũrĩkũ wĩgiĩ kũrũmbũiya andũ a famĩlĩ? (b) Paulo aaragĩrĩria maũndũ marĩkũ akĩheana ũtaaro ũcio?

⁷ Mũtũmwo Paulo aandĩkire atĩ Akristiano nĩ magĩrĩirũo kũrũmbũiya famĩlĩ ciao. (Thoma 1 Timotheo 5:4, 8, 16.) Paulo aaragĩrĩria maũndũ marĩkũ akĩandĩkĩra Timotheo ciugo icio? Aaragia ũhoro wa arĩa maagĩrĩire na arĩa mataagĩrĩire kũheo ũteithio wa kĩĩmwĩrĩ thĩinĩ wa kĩũngano. Onanirie wega atĩ, arĩa magĩrĩire gũkorũo mũhari-inĩ wa mbere kũrũmbũiya atumia a ndigwa arĩa akũrũ, nĩ ciana ciao, tũcũcũ twao, na andũ angĩ a famĩlĩ ciao. Nĩ ũndũ ũcio, kĩũngano gĩtingĩakorirũo na mũrigo mũritũ wa kũrũmbũiya mabataro mao ma o mũhaka. O ũndũ ũmwe na ũcio, o na ithuĩ tuonanagia nĩ twendete Ngai na njĩra ya gũtigĩrĩra atĩ andũ a famĩlĩ citũ matiraga mabataro mao.

8. Nĩkĩ Bibilia ndĩigĩte watho wa ĩmwe kwa ĩmwe ũhoro-inĩ wa kũrũmbũiya aciari akũrũ?

⁸ Ciana iria ng’ima, irĩ na itemi rĩa kũrũmbũiya mabataro ma kĩĩmwĩrĩ ma aciari ao. O na gũtuĩka Paulo aaragia ũhoro wa andũ a famĩlĩ arĩa ‘metĩkĩtie,’ aciari arĩa matarĩ Aira a Jehova o nao nĩ magĩrĩire kũrũmbũiyo. Gũtirĩ famĩlĩ ĩhanaine na ĩrĩa ĩngĩ, kwoguo o famĩlĩ nĩyo yagĩrĩirũo gũtua ũrĩa ĩkũrũmbũiya aciari akũrũ. Andũ makoragwo  marĩ ngũrani harĩ ũgima wa mwĩrĩ, mabataro, na ũmũndũ wao. Andũ amwe akũrũ marĩ ciana nyingĩ nao angĩ o mwana ũmwe. Amwe nĩ maheagwo ũteithio nĩ thirikari, angĩ nao matiheagwo. Ningĩ arĩa maratungatwo o mũndũ nĩ arĩ wendi wake. Nĩ ũndũ ũcio, ndũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ kana wa wendo kũruta mahĩtia ũrĩa andũ maratungata mũndũ wao mũkũrũ. Jehova no arathime itua o rĩothe rĩrĩ na mũthingi wa Bibilia. No ateithie matua maitũ magaacĩre o ta ũrĩa akoretwo agĩka kuuma hĩndĩ ya tene.—Ndar. 11:23.

9-11. (a) Nĩ moritũ marĩkũ andũ amwe mangĩcemania namo? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Nĩkĩ ciana itiagĩrĩirũo gũteng’erera gũtiga ũtungata wa mahinda mothe? Taarĩria ũndũ wonetwo.

⁹ Rĩrĩa aciari na ciana maraikara kũndũ maraihanĩrĩirie, no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ gũteithia aciari akũrũ. Kũrĩ hĩndĩ ciana ingĩbatara gũceerera aciari na ihenya, kũngĩoneka ũgwati ta wa kũgwa, kuunĩka, kana thĩna ũngĩ mũnene. Thutha ũcio, aciari no mabatare gũthiĩ na mbere gũteithĩrĩrio gwa kahinda kanini kana ihinda inene. *

¹⁰ Arĩa marĩ ũtungata-inĩ wa mahinda mothe na matungataga kũraihu na mũciĩ, no mabatare gũtua matua maritũ. Arĩa matungataga Betheli, amishonarĩ, na arori arĩa magendaga, monaga ũtungata wao ũrĩ kĩrathimo kĩa goro kuuma kũrĩ Jehova. O na kũrĩ ũguo, aciari ao mangĩrwara, rĩciria rĩao rĩa mbere no rĩkorũo rĩrĩ gũtiga ũtungata ũcio nĩguo makamatumberie. Ĩndĩ, nĩ wega kwamba kũhoya igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio na gwĩciria kana hihi ũguo nĩguo aciari marabatara. Mũndũ ndagĩrĩirũo gũtua itua rĩa na ihenya rĩa gũtiga ũtungata wa Jehova, na rĩngĩ tiguo ũndũ ũrĩa ũrabatarania. Thĩna wa mwĩrĩ wa mũciari wahota gũkorũo nĩ wa kahinda kanini, na rĩngĩ andũ a kĩũngano kĩao no mende kũmũteithia.—Thim. 21:5.

¹¹ Ta wĩcirie ũhoro wa anake erĩ a nyina ũmwe, arĩa maatungataga kũndũ kũraihu na kwao. Ũmwe aarĩ mũmishonarĩ Amerika ya Mũhuro, nake ũcio ũngĩ aatungataga wabici-inĩ nene ya Aira a Jehova, Brooklyn, New York. Rĩrĩa aciari ao arĩa maaikaraga Japan maabatarire ũteithio, ariũ a Ithe witũ acio na atumia ao, nĩ maamacereire nĩguo mone ũrĩa mangĩamateithirie. Thutha wa kahinda, mũrũ wa Ithe witũ ũrĩa watungataga Amerika ya Mũhuro marĩ na mũtumia wake, nĩ maambĩrĩirie gwĩciria ũrĩa mangĩtiga ũtungata wao nĩguo macoke mũciĩ. O ihinda-inĩ rĩu makĩhũrĩrũo thimũ nĩ mũtabarĩri wa kĩama gĩa athuri a kĩũngano kĩrĩa aciari ao maarĩ. Athuri acio a kĩũngano nĩ maarĩrĩirie igũrũ rĩa thĩna ũcio na nĩ meendaga amishonarĩ acio mathiĩ na mbere na ũtungata wao, o ũrĩa kũngĩhoteka. Athuri acio nĩ maakenagio nĩ ũtungata ũrĩa mũrũ wa Ithe witũ ũcio na mũtumia wake maarutaga na makĩĩrutĩra gũtumberia aciari ao. Andũ othe thĩinĩ wa famĩlĩ ĩyo nĩ maakenire nĩ ũndũ wa ũteithio ũcio wa athuri.

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ famĩlĩ ya Gĩkristiano yagĩrĩirũo gũtigĩrĩra rĩrĩa ĩroya ikinya rĩa gũtumberia aciari ao akũrũ?

¹² Famĩlĩ ya Gĩkristiano yagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ ikinya o rĩothe ĩroya rĩa kũrũmbũiya aciari ao akũrũ nĩ rĩrĩtĩithagia Ngai. Tũtingĩenda kũhaana ta atongoria a ndini a hĩndĩ ya Jesu. (Mat. 15:3-6) Tũngĩenda matua maitũ matĩithagie Ngai, na kĩũngano.—2 Kor. 6:3.

13, 14. Maandĩko monanagia atĩa atĩ ciũngano irĩ na itemi harĩ gũteithia arĩa akũrũ?

¹³ Ti andũ othe mangĩhota gũteithĩrĩria ndungata cia mahinda mothe na njĩra ta  ĩyo ĩkũgwetetwo. O na kũrĩ ũguo, harĩ ũndũ wekĩkire hĩndĩ ya karine ya mbere ũrĩa wonanagia wega atĩ ciũngano irĩ na itemi harĩ kũrũmbũiya mabataro ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ akũrũ arĩa maigĩte kĩonereria kĩega. Ĩkĩaria ũhoro wa kĩũngano thĩinĩ wa Jerusalemu, Bibilia yugaga atĩ “gũtiarĩ mũndũ wagĩte kĩndũ.” Ũguo ti kuga atĩ andũ othe maarĩ itonga. Ma nĩ atĩ amwe maarĩ athĩni, ĩndĩ o ‘mũndũ aagayagĩrũo o ta ũrĩa mabata make maatariĩ.’ (Atũm. 4:34, 35) Thutha ũcio, nĩ kwagĩire na thĩna mũnene thĩinĩ wa kĩũngano, tondũ ‘atumia amwe a ndigwa matiagayagĩrũo wega ũteithio wa irio ũrĩa waheanagwo o mũthenya.’ Nĩ ũndũ ũcio, atũmwo magĩthuura arũme agĩrĩru nĩguo matigagĩrĩre atĩ mabataro ma atumia acio a ndigwa nĩ marũmbũiyo biũ hatarĩ mũthutũkanio. (Atũm. 6:1-5) Mũbango ũcio wa kũheana irio warĩ o wa kahinda kanini. Muoroto waguo warĩ kũhingia mabataro ma arĩa maatuĩkĩte Akristiano hĩndĩ ya Pentekoste mwaka wa 33, tondũ nĩ maaikarangire Jerusalemu nĩguo makũre kĩĩroho. Nĩ ũndũ ũcio, ũrĩa atũmwo meekire hĩndĩ ĩyo wonanagia atĩ kĩũngano no gĩteithie aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩrĩa marĩ na mathĩna.

¹⁴ O ta ũrĩa tũkuonete hau kabere Paulo nĩ eerire Timotheo nĩ atumia arĩkũ a ndigwa magĩrĩirũo nĩ kũheo ũteithio nĩ kĩũngano. (1 Tim. 5:3-16) Ningĩ mũtũmwo Jakubu nĩ onanirie atĩ Akristiano nĩ magĩrĩirũo nĩ gũteithagia ciana cia ngoriai, atumia a ndigwa, o na andũ angĩ rĩrĩa mathĩnĩkĩte. (Jak. 1:27; 2:15-17) Nake mũtũmwo Johana oigire ũũ: “Mũndũ wĩ na indo cia gũkũ thĩ, na akona mũrũ wa ithe athĩnĩte, akarega kũmũiguĩra tha, ũcio-rĩ, agĩtũire endete Ngai na njĩra ĩrĩkũ?” (1 Joh. 3:17) Nĩ ũndũ ũcio, angĩkorũo Mũkristiano ũmwe ũmwe arĩ na itemi rĩa gũteithia arĩa marĩ na thĩna-rĩ, githĩ ona kĩũngano gĩtikĩagĩrĩirũo nĩ gwĩka ũguo?

15. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩbatarania harĩ gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ?

¹⁵ Mabũrũri-inĩ mamwe, thirikari nĩ iheaga andũ arĩa akũrũ mbeca mũico wa mweri, igakorũo na mĩbango ya kũmateithia, o na mĩciĩ ya kũmatumberia. (Rom. 13:6) Nĩ kũrĩ kũndũ kũngĩ gũtakoragwo na mĩbango ta ĩyo. Nĩ ũndũ ũcio, ũteithio wa kĩĩmwĩrĩ ũrĩa andũ a famĩlĩ na kĩũngano mekũhe aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ ũkũringana na ũrĩa maũndũ matariĩ. Angĩkorũo ciana cikaraga kũraihu na aciari, nĩ kũrĩ maũndũ citangĩhota kũmekĩra. Nĩ wega ciana ta icio kwaranĩria na athuri a kĩũngano kĩrĩa aciari ao makoragwo, nĩguo othe matigĩrĩre nĩ mataũkĩrũo ũrĩa maũndũ matariĩ. Kwa ngerekano, athuri a  kĩũngano mahota gũteithĩrĩria aciari acio mamenye ũrĩa mangĩgunĩka nĩ ũteithio wa thirikari kana wa mũingĩ, ũrĩa ũheanagwo kwao. Ningĩ athuri no makorũo moĩ atĩ kũrĩ marũa ma kũrĩha indo aciari acio matatumũraga, kana ndawa matanyuaga ũrĩa kwagĩrĩire. No mabatare kũmenyithia ciana icio maũndũ macio. Ciana na athuri a kĩũngano mangĩaranĩria na njĩra ta ĩyo, no mahote kuona kĩhonia kĩrĩa kĩagĩrĩire. Kũngĩkorũo na mũndũ hakuhĩ wa gũteithagia kana kũmenyithia andũ a famĩlĩ maũndũ, ũndũ ũcio no ũgitĩre maũndũ matigathũke, na andũ thĩinĩ wa famĩlĩ no mage kũmaka mũno.

16. Akristiano amwe mateithagia arĩa akũrũ thĩinĩ wa kĩũngano atĩa?

¹⁶ Nĩ ũndũ wa wendo kwerekera andũ arĩa akũrũ, Akristiano amwe nĩ mahũthagĩra mahinda na hinya wao kũmahingĩria mabataro marĩa mangĩhota. Nĩ merutanagĩria gũtungata andũ arĩa akũrũ thĩinĩ wa kĩũngano. Amwe thĩinĩ wa kĩũngano nĩ mabangaga ũrĩa marĩcenjanagia gũtungata andũ arĩa akũrũ. Tondũ maũndũ mao matingĩmetĩkĩria kũingĩra ũtungata-inĩ wa hĩndĩ ciothe, nĩ makenaga magĩteithia ciana cia andũ acio akũrũ ithiĩ na mbere na ũtungata wa hĩndĩ ciothe ihinda iraya o ũrĩa kũngĩhoteka. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio, nĩ mekaga wega mũno! O na kũrĩ ũguo, ũtaana wao ndwagĩrĩirũo nĩ gũtũma ciana cia andũ acio akũrũ ciage gwĩka o ũrĩa wothe cingĩhota gũteithia aciari a cio.

17, 18. Nĩ mwerekera ũrĩkũ ũngĩtũma wĩra wa gũtumberia andũ arĩa akũrũ ũhũthahũthe?

¹⁷ Nĩguo wĩra wa kũrũmbũiya arĩa akũrũ ũkorũo ũrĩ mũhũthũ, andũ acio akũrũ na arĩa mamarũmbũyagia nĩ mekũbatara gũkorũo na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire. Rĩmwe na rĩmwe, ũkũrũ nĩ ũtũmaga mũndũ age gĩkeno na akue ngoro. Nĩ ũndũ ũcio, no ũbatare gwĩkĩra kĩyo gũtĩa na gwĩkĩra ngoro aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ, na njĩra ya kũhũthĩra ciugo cia gwaka rĩrĩa ũraria nao. Nĩ wega kũgathĩrĩria andũ akũrũ arĩa makoretwo magĩtungatĩra Jehova ihinda iraya. Jehova ndangĩriganĩrũo nĩ maũndũ marĩa mekĩte ũtungata-inĩ wake, na Akristiano arĩa angĩ o nao matiagĩrĩirũo nĩ kũriganĩrũo.—Thoma Malaki 3:16; Ahibirania 6:10.

¹⁸ Makĩria ma ũguo, maũndũ no mahũthahũthe angĩkorũo andũ arĩa akũrũ na arĩa mamatumberagia nĩ marĩkoragwo na mahinda ma gũkena. (Koh. 3:1, 4) Andũ aingĩ akũrũ nĩ mageragia mũno kwaga kũritũhĩra arĩa maramatumberia. Nĩ mamenyaga atĩ o ũrĩa marĩ na mwerekera mwega, noguo marĩroragwo na magaceererũo maita maingĩ. Nĩ maita maingĩ twanaigua andũ makiuga ũũ: “Ndĩraathiĩte gũceerera mũndũ mũkũrũ ngĩciria nĩ niĩ ngũmwĩkĩra ngoro, no ndĩrainũkire anjĩkĩrĩte ngoro mũno.”—Thim. 15:13; 17:22.

19. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia arĩa ethĩ na arĩa akũrũ gũkorũo marĩ na hinya hĩndĩ ya mĩnyamaro?

¹⁹ Nĩ twĩriragĩria mũno mũthenya ũrĩa mĩnyamaro na maũndũ mangĩ marĩa marehagwo nĩ kwaga gũkinyanĩra magaathira. Mbere ya hĩndĩ ĩyo, ndungata cia Jehova ciagĩrĩirũo nĩ kũiga meciria harĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo wa tene na tene. Ma nĩ atĩ, gũkorũo na wĩtĩkio harĩ ciĩranĩro cia Ngai nĩ gũtũtiragĩrĩra hĩndĩ ya mĩnyamaro. Nĩ tũkenagĩra wĩtĩkio ũcio mũno na nĩkĩo ‘gũtirĩ hingo tũũragwo nĩ hinya ngoro. O na gũtuĩka mũndũ witũ ũrĩa wa na igũrũ athiaga o akĩbuthaga-rĩ, mũndũ witũ wa na thĩinĩ athiaga akĩerũhagio o mũthenya.’ (2 Kor. 4:16-18; Ahib. 6:18, 19) Makĩria ma gũkorũo na wĩtĩkio mũrũmu harĩ ciĩranĩro cia Ngai-rĩ, nĩ kĩĩ kĩngĩ kĩngĩgũteithia kũhingia wega wĩra wa kũrũmbũiya andũ arĩa akũrũ? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie maũndũ mangĩgũteithia.