KŨRĨ Septemba 7, 1950, nĩ ndaaingĩrire ũtungata-inĩ wa Betheli wabici-inĩ ya Brooklyn. Hĩndĩ ĩyo, Betheli kwarĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ 355, a mabũrũri matiganĩte. Maarĩ a kuuma mĩaka 19 nginya 80, na aingĩ ao maarĩ Akristiano aitĩrĩrie maguta.

Ndeerutire ũhoro wa Ngai witũ ũrĩ gĩkeno kuuma kũrĩ mami. Aambĩrĩirie gũtungatĩra Jehova ndĩ o kahĩĩ kanini. Ndabatithirio Julaĩ 1, 1939, ndĩ na mĩaka ikũmi. Kwarĩ hĩndĩ ya kĩgomano kĩrĩa ũmũthĩ gĩtagwo kĩa mũthiũrũrũko, kĩrĩa gĩekĩirũo Columbus, Nebraska, U.S.A. Twacemanĩtie nyũmba ya gũkombora tũrĩ andũ ta igana rĩmwe nĩguo tũthikĩrĩrie mĩario ya Joseph Rutherford ĩrĩa yarĩ na kĩongo “Fascism or Freedom.” Mĩario ĩyo ĩrĩ gatagatĩ, nĩ guokire gĩkundi kĩa andũ hau nja ya nyũmba ĩrĩa twacemanĩtie. Makĩingĩra thĩinĩ kĩa hinya, makĩharagania mũcemanio witũ na magĩtwĩra tuume taũni-inĩ ĩyo. Tũgĩthiĩ tũgĩcemania kwa mũrũ wa Ithe witũ hakuhĩ na taũni ĩyo, tũkĩrĩkĩrĩria tabarĩra ĩyo ya kĩgomano. Nĩ ũndũ ũcio, ndirĩ ndariganĩrũo nĩ mũthenya ũcio ndabatithirio!

Mami nĩ eerutanĩirie mũno kũndeithia menye ũhoro wa ma kuuma ndĩ o mũnini. O na gũtuĩka baba aarĩ mũndũ mwega na mũciari mwega, ndaakoragwo na ũhoro na maũndũ ma ndini kana maũndũ makwa ma kĩĩroho. Mami o hamwe na Akristiano angĩ thĩinĩ wa Kĩũngano kĩa Omaha, nĩ maanjĩkagĩra ngoro, ũndũ ũrĩa ndaabataraga mũno.

Tondũ ndaarĩ hakuhĩ kũrĩkia sekondarĩ, nĩ ndaabataraga gũtua itua rĩa ũrĩa ngũhũthĩra ũtũũro wakwa. Hingo ciothe hĩndĩ ya rũtha ndaatungatagĩra ndĩ painia wa hĩndĩ ya rũtha (ũrĩa ũmũthĩ wĩtagwo painia wa gũteithĩrĩria), tũrĩ hamwe na andũ angĩ a riika rĩakwa.

Ariũ a Ithe witũ erĩ, John Chimiklis, na Ted Jaracz, arĩa maakoretwo marĩkia kĩrathi kĩa mũgwanja gĩa Cukuru ya Gileadi, nĩ maaheirũo wĩra wa gũceerera ciũngano gĩcigo-inĩ gitũ. Nĩ ndaamakire mũno rĩrĩa ndaamenyire atĩ o na matiakinyĩtie mĩaka 25. Hĩndĩ ĩyo ndaarĩ na mĩaka 18, na ndeerekeire kũrĩkia sekondarĩ. Nĩ ndirikanaga Mũrũ wa Ithe Witũ Chimiklis akĩnjũria ũrĩa bangĩte gwĩka ndarĩkia cukuru. Rĩrĩa ndaamwĩrire, akĩnjĩkĩra  ngoro: “Ĩni, ndũkarĩe marĩĩgu, ingĩra ũtungata-inĩ wa hĩndĩ-ciothe. Ndũngĩmenya irathimo iria igwetereire.” Ũtaaro ũcio hamwe na ngerekano cia ariũ acio a Ithe witũ, nĩ ciahutirie mũno. Nĩ ũndũ ũcio, thutha wa kũrĩkia sekondarĩ, ngĩambĩrĩria ũpainia mwaka-inĩ wa 1948.

Mweri wa Julaĩ 1950, tũrĩ na aciari akwa nĩ twathire kĩrũrũngano gĩa kĩmabũrũri Kĩhaaro kĩa Yankee, thĩinĩ wa New York City. Hĩndĩ ya kĩrũrũngano kĩu, nĩ ndaathire mũcemanio wa arĩa mangĩenda gũtungatĩra Betheli. Ngĩcoka ngĩtũma marũa, ma kuga atĩ no nyende gũtungatĩra Betheli.

O na gũtuĩka baba ndoonaga arĩ ũũru ngĩtungatĩra ndĩ painia na ngĩikara mũciĩ, nĩ onaga arĩ wega ndutage tũbeca tũnini nĩ ũndũ wa irio na nyũmba. Nĩ ũndũ ũcio, mũthenya ũmwe kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mweri wa Agosti, ngĩthiĩ gũcaria wĩra. Ndagerera ithandũkũ-inĩ riitũ rĩa marũa, ngĩkora marũa makwa mooimĩte Brooklyn. Maarĩ na thaĩri ya Nathan H. Knorr. Oigĩte ũũ: “Nĩ tũranyitire bomu yaku ya kũhoya ũke Betheli. Nĩ mwĩhoko wakwa atĩ nĩ ũgwĩtĩkĩra gũikara Betheli ũtũũro waku wothe. Nĩ ũndũ ũcio, no nyende ũgoka Betheli, 124 Columbia Heights, Brooklyn, New York, Septemba 7, 1950.”

Mũthenya ũcio baba oka kuuma wĩra-inĩ, ngĩmwĩra atĩ nĩ nyonire wĩra. Akĩnjĩra, “Ũcio nĩ ũhoro mwega, ũrĩrutagĩra kũ?” Ngĩmwĩra ndĩrutaga wĩra Betheli ya Brooklyn na ndĩheagwo dola 10 o mweri. Ũndũ ũcio nĩ wamũgegirie hanini, ĩndĩ akĩnjĩra atĩ akorũo rĩu nĩrĩo itua rĩakwa, ndĩrutanĩrie nĩguo ngaacĩre ũndũ-inĩ ũcio. Thutha wa ihinda inini, nĩ aabatithirio kĩrũrũngano-inĩ kĩmwe thĩinĩ wa Kĩhaaro kĩa Yankee 1953!

Nĩ ndakenire mũno tondũ Alfred Nussrallah, painia ũrĩa twatungataga nake, twetirũo Betheli ihinda rĩmwe na tũgĩtwarana. Nĩ aacokire akĩhikania, na marĩ na mũtumia wake Joan magĩthiĩ Cukuru ya Gileadi, na magĩtũmwo Lebanon marĩ amishonarĩ. Thutha ũcio nĩ maathire wĩra wa gũceerera ciũngano thĩinĩ wa United States.

Wĩra wakwa wa mbere thĩinĩ wa Betheli warĩ wa kũnyitithania mabuku. Ibuku rĩa mbere rĩrĩa ndaarutĩire wĩra nĩ What Has Religion Done for Mankind? Thutha wa kũruta wĩra wa kũnyitithania mabuku mĩeri ĩnana, ngĩtwarũo Rũhonge rwa Ũtungata, na ndaarutaga wĩra rungu rwa Mũrũ wa Ithe Witũ Thomas J. Sullivan. Warĩ ũndũ wa gĩkeno mũno kũrutithania wĩra nake, na kũgunĩka nĩ ũũgĩ na ũtaũku wake wa kĩĩroho ũrĩa aagĩte naguo mĩaka mĩingĩ ĩrĩa aatungatĩire ithondeka-inĩ.

Thutha wa kũruta wĩra Rũhonge-inĩ rwa Ũtungata hakuhĩ mĩaka ĩtatũ, Max Larson, ũrĩa warĩ mũrori wa kĩganda kĩa mabuku, akĩnjĩra atĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr nĩ arenda kũnyona. Ngĩambĩrĩria kwĩyũria kaĩ ndeekĩte ũndũ ũtagĩrĩire. Nĩ ndaaiguire wega mũno rĩrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr aanjĩrire atĩ eendaga kũmenya kana ndaarĩ na mũbango wa kuuma Betheli ica ikuhĩ. Nĩ aabataraga mũndũ wa kũruta wĩra wabici yake kwa ihinda, na nĩ eendaga kũmenya kana no ndute wĩra ũcio. Ngĩmwĩra atĩ ndiarĩ na mĩbango ya kuuma Betheli. Nĩ ndaagĩire na mweke wa gũtungata wabici-inĩ yake mĩaka 20 ĩrĩa yarũmĩrĩire.

Nĩ njugaga kaingĩ atĩ ndingĩahotire kwĩrĩhĩra gĩthomo kĩrĩa ndaagĩire nakĩo nĩ ũndũ wa kũrutithania wĩra Betheli na Mũrũ wa Ithe Witũ Sullivan na Knorr, o hamwe na angĩ, ta Mũrũ wa Ithe Witũ Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer, na Grant Suiter. *

 Ariũ a Ithe witũ arĩa twarutithanirie wĩra nao, maarĩ andũ a mĩbango mũno wĩra-inĩ wa ithondeka. Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr aarĩ mũruti wĩra na kĩyo. Eendaga kuona wĩra wa Ũthamaki ũgĩthiĩ na mbere na ihenya o ũrĩa kũngĩhoteka. Arĩa maarutaga wĩra thĩinĩ wa wabici yake, maationaga ũrĩ ũndũ mũritũ kwaria nake. O na tũngĩakorirũo na mawoni ngũrani megiĩ ũndũ mũna, nĩ twahotaga kwĩyaria tũtarĩ na guoya tũkĩmenyaga nĩ egũtũthikĩrĩria.

Mũthenya ũmwe Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr, nĩ aanyonirie bata wa kũruta wega tũmawĩra tũrĩa andũ monaga ta tũrĩ tũnini. Aanjĩrire atĩ hĩndĩ ĩrĩa arĩ mũrori wa kĩganda kĩa mabuku, Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford nĩ angĩamũhũrĩire thimũ amwĩre ũũ: “Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr, ũgĩũka ranji ndehera maraba maigana ũna ma gũtharia. Nĩ ngũmabatara metha-inĩ yakwa.” Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr aanjĩrire atĩ ũndũ wa mbere ũrĩa eekaga erũo ũguo, nĩ gũthiĩ nyũmba ĩrĩa indo ta icio ciaigagwo akoya maraba, akamaiga mũhuko, gwakinya thaa cia ranji agatwarĩra Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford wabici-inĩ yake. Nĩ ũngĩonekire ũrĩ ũndũ mũnini, no warĩ wa bata mũno harĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford. Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr agĩcoka akĩnjĩra ũũ: “Nĩ nyendaga gũkorũo na tũramu tũicũhie metha-inĩ yakwa. Nĩ ũndũ ũcio, tigagĩrĩra atĩ tũrĩ ho rũcinĩ o rũcinĩ.” Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, nĩ ndatigagĩrĩra atĩ tũramu twake nĩ tũicũhie.

Kaingĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr nĩ oigaga atĩ nĩ harĩ bata mũndũ gũthikĩrĩria wega rĩrĩa arerũo arute wĩra mũna. Mũthenya ũmwe nĩ aandarĩirie wega ũrĩa ngũruta wĩra mũna, ĩndĩ ndĩathikĩrĩirie wega. Nĩ ũndũ ũcio, ngĩmũconorithia mũno. Nĩ ndaiguire hĩtĩtie mũno, na nĩ ũndũ ũcio ngĩmwandĩkĩra tũmarũa twa kũhoya mũhera, na ngĩmwĩra atĩ no ũkorũo arĩ ũndũ mwega ingĩrutwo wabici yake ndwarũo wĩra-inĩ ũngĩ. O rũcinĩ rũu, nĩ aacokire agĩũka metha-inĩ yakwa akĩnjĩra ũũ: “Robert, nĩ nyitire tũmarũa twaku. Nĩ ma nĩ ũrahĩtirie, na nĩ tũrarĩrĩirie ũhoro ũcio nawe. Ndĩ na ma atĩ hĩndĩ ĩyo ĩngĩ ndũgeka ũguo. Rĩu reke tũthiĩ na mbere na wĩra.” Nĩ ndakenire mũno nĩ ũndũ wa ũrĩa aanũmbũirie na wendo.

Thutha wa gũtungatĩra Betheli mĩaka ĩnana, muoroto wakwa warĩ o gũthiĩ na mbere na ũtungata ũcio. Ĩndĩ, ũndũ ũcio nĩ wacokire ũgĩcenjia. Mwaka-inĩ wa 1958, hĩndĩ ya kĩrũrũngano gĩa kĩĩmabũrũri kĩrĩa gĩekĩirũo Kĩhaaro kĩa Yankee na Kĩhaaro kĩa Polo, nĩ twacemanirie na mwarĩ wa Ithe witũ Lorraine Brookes. Nĩ ndacemanĩtie nake rĩngĩ 1955, rĩrĩa atungataga arĩ painia taũni-inĩ ya Montreal, Canada. Nĩ ndakenirio mũno nĩwe nĩ ũndũ wa gũkorũo na mwerekera mwega wĩgiĩ ũtungata wa hĩndĩ-ciothe, na ningĩ gũkorũo ehaarĩirie gũthiĩ kũrĩa guothe ithondeka rĩa Jehova rĩngĩmũtũma. Lorraine nĩ aakoretwo arĩ na muoroto wa gũthiĩ Cukuru ya Gileadi. Mwaka wa 1956, arĩ na mĩaka 22, nĩ eetirũo kĩrathi kĩa 27 kĩa Gileadi. Aarĩkia cukuru ĩyo, agĩtũmwo Brazil arĩ mishonarĩ. Mwaka wa 1958 tũkĩmenyana makĩria na Lorraine na ndamũũria tũhikanie, agĩtĩkĩra. Tũkĩbanga gwĩka ũhiki mwaka ũrĩa warũmĩrĩire tũrĩ na mwĩhoko wa gũtungatĩra tũrĩ amishonarĩ.

Rĩrĩa nderire Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr mĩbango yakwa, akĩnjĩra kũngĩhoteka no tweterere mĩaka  ĩtatũ, nĩguo twahikania tũtungatĩre Betheli ya Brooklyn. Hingo ĩyo, nĩguo andũ mathiĩ na mbere gũtungatĩra Betheli mahikania, no mũhaka ũmwe wao angĩakorirũo atungatĩire Betheli mĩaka ikũmi kana makĩria, na ũcio ũngĩ mĩaka ĩtanyihĩire ĩtatũ. Nĩ ũndũ ũcio, mbere ya tũhikanĩtie, Lorraine agĩtĩkĩra gũtungata mĩaka ĩĩrĩ Betheli ya Brazil, na mwaka ũmwe Betheli ya Brooklyn.

Mĩaka ya mbere ĩĩrĩ twaranagĩria na marũa tu. Thimũ ciarĩ na goro mũno na hĩndĩ ĩyo gũtiarĩ imĩrũ! Twahikanirie Septemba 16, 1961. Kĩarĩ gĩtĩo kĩnene mũno kuona Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr akĩruta mĩario ya ũhiki witũ. Ma nĩ atĩ, mĩaka ĩyo mĩnini twetereire tuonire ĩrĩ mĩingĩ mũno. Ĩndĩ rĩu twaikia maitho na thutha mĩaka 50 ya gĩkeno na kũiganĩra ĩrĩa tũkoreretwo kĩhiko-inĩ, nĩ tuonaga atĩ gweterera kũu kwarĩ kwega!

Mwaka wa 1964, nĩ ndaheirũo mweke wa mwanya wa gũceerera mabũrũri mangĩ ndĩ mũrori wa rũere rwa bũrũri. Hĩndĩ ĩyo, atumia maatiathiaga na athuri ao thabarĩ-inĩ icio. Mwaka wa 1977 ũndũ ũcio nĩ wacenjirio, na atumia makĩambĩrĩria gũthiaga na athuri ao thabarĩ icio cia gũceerera mabũrũri. Mwaka ũcio tũrĩ na Lorraine nĩ twathire hamwe na Grant na Edith Suiter gũceerera wabici cia honge cia Njĩrĩmani, Austria, Ngiriki, Cyprus, Turkey, na Isiraeli. Mabũrũri mothe marĩa njereire thĩinĩ wa thĩ nĩ 70.

Hĩndĩ ĩmwe o tũrĩ wĩra-inĩ ũcio wa gũceerera mabũrũri mwaka-inĩ wa 1980, nĩ twathire taũni-inĩ ya Belém, bũrũrĩ-inĩ wa Brazil, kũrĩa Lorraine aatungatĩire arĩ mishonarĩ. Ningĩ nĩ twagereire Manaus gũceerera aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Tũthiĩte gũthikĩrĩria mĩario ĩrĩa yarutagĩrũo kĩhaaro-inĩ kĩmwe nĩ tuoonire andũ maaikarĩte handũ hamwe marĩ oiki. Andũ acio matiarũmagĩrĩra mũtugo wa andũ a Brazil wa kũgeithania, atumia kũmumunya arĩa angĩ makai na ariũ a Ithe witũ kũgeithania na moko. Hihi maagaga gwĩka ũguo nĩkĩ?

Andũ acio maarĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ maarĩ na mangũ kuuma maatũũra-inĩ ma mũtitũ wa Amazon. Meethemaga kũhutia andũ arĩa angĩ nĩguo matikamagwatie mangũ. O na kũrĩ ũguo, nĩ maahutirie ngoro citũ mũno, na tũtikariganĩrũo nĩ ũrĩa moonekaga marĩ na gĩkeno. Hatarĩ nganja, ciugo ici cia Isaia nĩ cia ma: “Ndungata ciakwa nĩ kũina ikainaga nyĩmbo icanjamũkĩte ngoro.”—Isa. 65:14.

Maita maingĩ tũrĩ na Lorraine, nĩ twaragĩrĩria ũhoro wa mĩaka makĩria ma 60 ĩrĩa tũkoretwo ũtungata-inĩ wa Jehova. Nĩ tũkenaga mũno nĩ ũrĩa tũrathimĩtwo nĩ ũndũ wa gwĩtĩkĩra Jehova atũtongorie kũgerera ithondeka. O na gũtuĩka rĩu ndingĩhota gũceerera mabũrũri mangĩ ta ũrĩa ndeekaga tene, nĩ hotaga kũruta wĩra wakwa wa o mũthenya ndĩ ta mũteithĩrĩria thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia, ngĩrutithania wĩra na Kamĩtĩ ya Atabarĩri na Kamĩtĩ ya Ũtungata. Nĩ ngenaga mũno nĩ gũkorũo na itemi rĩu inini harĩ kũnyita mbaru ũrũmwe wa thĩ yothe wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Nĩ tũgegaga mũno tuona ũrĩa kũrĩ na andũ aingĩ ethĩ arĩa maingĩrĩte ũtungata-inĩ wa hĩndĩ-ciothe marĩ na mwerekera ta wa Isaia, ũrĩa woigire ũũ: “Niĩ ũyũ haha; ta ndekia arĩ niĩ.” (Isa. 6:8) Andũ acio othe moonanagia ũma wa ciugo iria ndeerirũo hĩndĩ ĩmwe tene nĩ mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko: “Ĩni, ndũkarĩe marĩĩgu, ingĩra ũtungata-inĩ wa hĩndĩ-ciothe. Ndũngĩmenya irathimo iria igwetereire.”