1, 2. Nĩ kĩĩ gĩatũmaga andũ aingĩ arĩa maaiguaga ciugo cia Jesu mage gũtaũkĩrũo nĩcio?

RĨRĨA mũndũ aratwarĩria no tũigue nĩ araria, o na no tũkũũrane mwerekera ũrĩa arĩ naguo kũgerera mũgambo wake. No hihi no tũgunĩke angĩkorũo tũtirataũkĩrũo nĩ ciugo iria araria? (1 Kor. 14:9) O ũndũ ũmwe na ũguo, andũ aingĩ nĩ maaiguaga Jesu akĩmaarĩria. O na nĩ aamaragĩria na rũthiomi mangĩataũkĩirũo nĩruo. O na kũrĩ ũguo, ti othe maataũkagĩrũo nĩ ciugo ciake. Nĩkĩo Jesu eerire athikĩrĩria ake ũũ: “Thikĩrĩriai inyuothe, na mũigue, kana mũtaũkĩrũo.”​—Mar. 7:​14.

² Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmaga andũ aingĩ mage gũtaũkĩrũo nĩ ciugo cia Jesu? Amwe nĩ maanyitagĩrĩra mũno mawoni mao na magakorũo na mĩoroto mĩũru. Jesu eerire andũ acio ũũ: ‘Mũregaga rĩathani rĩa Ngai, nĩguo mũtũũrie kĩrĩra kĩanyu!’ (Mar. 7:9) Andũ acio matierutanagĩria gũtaũkĩrũo nĩ ciugo cia Jesu. Maatiendaga gũcenjia mĩthiĩre na mwĩcirĩrie wao. No kũhoteke nĩ maaiguaga ũrĩa Jesu oigaga, ĩndĩ makomia ngoro ciao. (Thoma Mathayo 13:​13-​15.) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, tũngĩhota atĩa gũtigĩrĩra atĩ ngoro citũ nĩ njega nĩguo tũgunĩkage nĩ ũrutani wa Jesu?

3. Nĩ kĩĩ gĩateithagia arutwo mataũkĩrũo nĩ ciugo cia Jesu?

³ Tũkũbatara kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa arutwo a Jesu tondũ maarĩ enyihia. Akĩaria ũhoro wao oigire ũũ: “Gũkena-rĩ, nĩ maitho  manyu, nĩ ũndũ nĩmonaga; o na matũ manyu, nĩ ũndũ nĩmaiguaga.” (Mat. 13:16) Nĩ kĩĩ kĩamateithagia gũtaũkĩrũo na andũ arĩa angĩ makaaga gũtaũkĩrũo? Ũndũ wa mbere nĩ atĩ, nĩ maakoragwo meharĩirie kũũria ciũria na gũtuĩria na kinyi ũrĩa Jesu eendaga kuuga. (Mat. 13:36; Mar. 7:​17) Ũndũ wa kerĩ nĩ atĩ, maakoragwo meharĩirie kwĩruta maũndũ merũ makongerera harĩ marĩa merutĩte. (Thoma Mathayo 13:​11, 12.) Na ũndũ wa gatatũ nĩ atĩ, maakoragwo meharĩirie kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa maaiguĩte na magataũkĩrũo nĩmo. Makĩria ma ũguo nĩ meendaga kũhũthĩra maũndũ macio gũteithia andũ arĩa angĩ.​—Mat. 13:​51, 52.

4. Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ngerekano iria Jesu aahũthĩrire-rĩ, nĩ makinya marĩkũ matatũ tũkũbatara kũrũmĩrĩra?

⁴ Angĩkorũo nĩ tũkwenda gũtaũkĩrũo nĩ ngerekano iria Jesu aahũthagĩra, tũkũbatara kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa arutwo ake ehokeku. Ũndũ-inĩ ũcio o naguo tũkũbatara kũrũmĩrĩra makinya matatũ. Rĩa mbere, tũkũbatara gũkorũo twĩharĩirie kwĩruta na kinyi na gwĩcũrania maũndũ marĩa Jesu aaririe, gwĩka ũthuthuria, na kwĩyũria ciũria iria ciagĩrĩire. Gwĩka ũguo kũrĩtũteithagia kũgĩa na ũmenyo. (Thim. 2:​4, 5) Ikinya rĩa kerĩ nĩ kuona ũrĩa ũmenyo ũcio ũratwarana na maũndũ marĩa tũrĩkĩtie kũmenya, na ũrĩa ũngĩtũguna tũrĩ mũndũ kĩũmbe. Tweka ũguo nĩ tũrĩgĩaga na ũtaũku. (Thim. 2:​2, 3) Rĩa gatatũ nĩ atĩ, twagĩrĩirũo nĩ kũrũmĩrĩra ũtũũro-inĩ witũ maũndũ marĩa tũreruta. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩonanagia atĩ tũrĩ na ũũgĩ.​—Thim. 2:​6, 7.

5. Taarĩria ngũrani ya ũmenyo, ũtaũku, na ũũgĩ.

⁵ Kũrĩ na ngũrani ĩrĩkũ gatagatĩ-inĩ ka ũmenyo, ũtaũku na ũũgĩ? Ngerekano ĩno no ĩtũteithie kuona ngũrani ĩrĩa ĩrĩ ho: Ta hũũra mbica ũrũgamĩte barabara gatagatĩ na harĩ na mbaathi ĩroka na kũrĩa ũrĩ. Ũndũ wa mbere, nĩ ũkũmenya atĩ ĩyo nĩ mbaathi​—ũcio nĩguo ũmenyo. Ũndũ wa kerĩ, nĩ ũkũmenya atĩ wathiĩ na mbere kũrũgama barabara gatagatĩ, nĩ ũkũringwo nĩ mbaathi ĩyo​—ũcio nĩguo ũtaũku! Nĩ ũndũ ũcio ũkeherera mbaathi ĩyo na ihenya​—ũcio nĩguo ũũgĩ! Nĩkĩo Bibilia ĩtĩtĩrithagia bata wa ‘gũikaraga tũrĩ na ũũgĩ ũrĩa mũkinyanĩru,’ tondũ no ũhonokie mĩoyo itũ.​—Thim. 3:​21, 22; 1 Tim. 4:​16.

6. Tũgĩthuthuria ngerekano mũgwanja iria Jesu aahũthĩrire-rĩ, nĩ ciũria irĩkũ inya tũkwĩyũria? (Rora  ithandũkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ.)

⁶ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũgũthuthuria ngerekano mũgwanja iria Jesu aahũthĩrire. Tũgĩcithuthuria nĩ tũkwĩyũria ciũria ici: Ngerekano ĩno ĩrenda kuuga atĩa? (Ũndũ ũcio ũtũteithagia kũgĩa na ũmenyo.) Jesu aatũheire ngerekano ĩno nĩkĩ? (Ũndũ ũcio ũtũteithagia kũgĩa na ũtaũku.) Tũngĩhũthĩra ũhoro ũyũ atĩa kwĩguna ithuĩ ene na gũteithia andũ arĩa angĩ? (Ũcio nĩ ũũgĩ.) Macũngĩrĩro-inĩ-rĩ, ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova na Jesu?

7. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya mbeũ ya karatarĩ?

⁷ Thoma Mathayo 13:​31, 32. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya mbeũ ya karatarĩ? Mbeũ ĩyo ĩrũgamĩrĩire ndũmĩrĩri ya Ũthamaki o hamwe na kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩrĩa kiumanaga na kũhunjia ndũmĩrĩri ĩyo. O ta ũrĩa mbeũ ĩyo ya karatarĩ ĩrĩ ‘nini mũno gũkĩra mbeũ ciothe,’ no taguo kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩambĩrĩirie kĩrĩ kĩnini mũno mwaka-inĩ wa 33. Ĩndĩ, thutha wa mĩaka ĩtarĩ mĩingĩ mũno kĩũngano nĩ gĩakũrire na gĩkĩro kĩnene. Gĩakũrire na ihenya gũkĩra ũrĩa andũ aingĩ mangĩegereirie. (Kol. 1:​23) Gũkũra kũu kwarĩ na ũguni mũnene tondũ Jesu oigĩte atĩ “nyoni cia rĩera-inĩ” nĩ ingĩagĩire na ‘kĩraaro honge-inĩ ciaguo.’ Nyoni icio cia mũhaano irũgamĩrĩire andũ arĩa makoragwo na ngoro njega. Acio nĩ arĩa magunĩkaga nĩ irio cia kĩĩroho, magacanjamũrũo, na makagitĩrũo thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano.​—Ringithania Ezekieli 17:23.

8. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu ahũthĩre ngerekano ya mbeũ ya karatarĩ?

 ⁸ Jesu aahũthĩrire ngerekano ĩyo nĩkĩ? Aaririe ũhoro wa ũrĩa mbeũ ĩyo ya karatarĩ ĩkũraga na njĩra ya magegania akĩenda kuonania ũrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkũraga, ũkagitĩra na ũgatooria mĩhĩnga yothe. Kuuma mwaka wa 1914, ithondeka rĩa Jehova gũkũ thĩ, nĩ rĩkũrĩte na gĩkĩro kĩnene mũno! (Isa. 60:22) Arĩa makoragwo thĩinĩ wa ithondeka rĩu nĩ maheagwo ũgitĩri mũnene mũno wa kĩĩroho. (Thim. 2:7; Isa. 32:​1, 2) Ningĩ, o na gũtuĩka nĩ gũkoretwo na ũkararia mũingĩ mũno, gũtirĩ mũndũ kana kĩndũ kĩhotete kũgiria maũndũ ma Ũthamaki mathiĩ na mbere.​—Isa. 54:17.

9. (a) Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ngerekano ya mbeũ ya karatarĩ? (b) Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova na Jesu?

⁹ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ngerekano ya mbeũ ya karatarĩ? Rĩngĩ na rĩngĩ no tũkorũo tũgĩtũũra kũndũ gũtarĩ na ahunjia aingĩ a Ũthamaki kana kũndũ gũtakoragwo na moimĩrĩro mega wĩra-inĩ witũ wa kũhunjia. Ĩndĩ, kũririkana atĩ gũtirĩ kĩndũ kĩngĩgirĩrĩria maũndũ ma Ũthamaki mathiĩ na mbere no gũtwĩkĩre hinya tũhote gũkirĩrĩria. Kwa ngerekano, rĩrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Edwin Skinner aathamĩire India mwaka-inĩ wa 1926, kwarĩ na ahunjia anini mũno bũrũri-inĩ ũcio. Kĩambĩrĩria-inĩ, gũtiarĩ na moimĩrĩro mega, na wĩra wa kũhunjia warĩ mũritũ mũno. O na kũrĩ ũguo, Mũrũ wa Ithe Witũ Skinner aathire o na mbere kũhunjia na akĩĩyonera ndũmĩrĩri ya Ũthamaki ĩgĩtooria mĩhĩnga mĩnene. Ũmũthĩ ũyũ thĩinĩ wa India kũrĩ na ahunjia 37,000, na mwaka wa 2013 kwarĩ na andũ makĩria ma 108,000 Kĩririkano-inĩ. Ningĩ o mwaka-inĩ o ũcio Mũrũ wa Ithe Witũ Skinner aathamĩire India, noguo wĩra wa kũhunjia wakoretwo wambĩrĩria Zambia. Ihinda-inĩ rĩrĩ Zambia, kũrĩ na ahunjia makĩria ma 170,000 na mwaka wa 2013 kwarĩ na andũ 763,915 kĩririkano-inĩ. Ũguo nĩ kuuga atĩ o harĩ andũ 18 bũrũri-inĩ ũcio 1 nĩ aathire Kĩririkano-inĩ. Na githĩ ũcio ti wongerereku mũnene mũno!

10. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya ndawa ya kũimbia?

¹⁰ Thoma Mathayo 13:33. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya ndawa ya kũimbia? Ngerekano ĩyo o nayo ĩkonainie  na ndũmĩrĩri ya Ũthamaki na moimĩrĩro mayo. “Mũtu ũcio wothe” ũrũgamĩrĩire ndũrĩrĩ ciothe, nakuo kũimba gũkarũgamĩrĩra gũtherema kwa ndũmĩrĩri ya Ũthamaki kũgerera wĩra wa kũhunjia. O na gũtuĩka gũkũra kwa mbeũ ya karatarĩ kuonekaga wega biũ kuuma o kĩambĩrĩria-inĩ, gũtherema kwa ndawa ya kũimbia gũcokaga kuoneka thutha-inĩ.

11. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu ahũthĩre ngerekano ya ndawa ya kũimbia?

¹¹ Jesu aahũthĩrire ngerekano ĩyo nĩkĩ? Eendaga kuonania atĩ ndũmĩrĩri ya Ũthamaki nĩ ĩrĩ ũhoti wa gũtherema mũno na kũrehe ũgarũrũku. Ndũmĩrĩri ĩyo rĩu nĩ ĩkinyĩire andũ ‘ituri-inĩ ciothe cia thĩ.’ (Atũm. 1:8) Kĩambĩrĩria-inĩ, ũgarũrũku ũrĩa ũrehagwo nĩ ndũmĩrĩri ĩyo no wage kuoneka. O na kũrĩ ũguo, nĩ gũkoragwo na ũgarũrũku wĩgiĩ wongerereku, na ningĩ arĩa metĩkĩra ndũmĩrĩri ĩyo makagarũrĩra ũmũndũ wao.​—Rom. 12:2; Ef. 4:​22, 23.

12, 13. Heana mĩhaano ya kuonania ũrĩa wĩra wa kũhunjia ũtheremete o ta ũrĩa Jesu aataarĩirie ngerekano-inĩ ya ndawa ya kũimbia.

¹² Kaingĩ moimĩrĩro ma wĩra wa kũhunjia monekaga mĩaka mĩingĩ thutha wa andũ kũhunjĩrio riita rĩa mbere. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ Franz na mũtumia wake Margit arĩa rĩu matungataga wabici-inĩ ĩngĩ ya rũhonge, mwaka-inĩ wa 1982 maatungataga wabici-inĩ ya rũhonge ya Brazil. Nĩ kũrĩ hĩndĩ maahunjagia gataũni-inĩ kamwe ga gĩcagi-inĩ. Nĩ maambĩrĩirie kwĩruta Bibilia na mũtumia ũmwe hamwe na ciana ciake inya. Hĩndĩ ĩyo kamwana gake karĩa gakũrũ kaarĩ na mĩaka 12. Kamwana kau kaarĩ thoni mũno na maita maingĩ nĩ keehithaga rĩrĩa moka kũrutwo Bibilia. Tondũ Franz na Margit nĩ maacokire makiuma kũu, matiahotire gũthiĩ na mbere kũruta mũtumia ũcio na ciana ciake. O na kũrĩ ũguo, mĩaka 25 thutha ũcio nĩ maacokire gataũni-inĩ kau gũceera. Hihi maakorire maũndũ matariĩ atĩa? Kwarĩ na kĩũngano kĩarĩ na ahunjia 69, na 13 thĩinĩ wao maarĩ mapainia na nĩ maakĩte Nyũmba ya Ũthamaki. Ĩ nako kamwana karĩa matigĩte karĩ thoni? Maakorire nĩko mũtabarĩri wa kĩama kĩa athuri! Mũthuri ũcio na mũtumia wake nĩ maakenire mũno, tondũ o ta ndawa ya kũimbia ĩrĩa ĩgwetetwo ngerekano-inĩ ya Jesu, ndũmĩrĩri ya Ũthamaki nĩ yatheremete na ĩkagarũra mĩtũũrĩre ya andũ aingĩ!

¹³ O na mabũrũri-inĩ marĩa thirikari igirĩtie wĩra witũ wa kũhunjia, ndũmĩrĩri ya Ũthamaki no ĩrateithia andũ gwĩka mogarũrũku. Ti ũndũ mũhũthũ kũmenya ũhoro mwega ũtheremete na gĩkĩro kĩrĩkũ mabũrũri-inĩ ta macio, ĩndĩ kaingĩ nĩ tũgegaga mũno tuona moimĩrĩro. Kwa ngerekano-rĩ, ta wĩcirie ũhoro wa bũrũri wa Cuba. Ndũmĩrĩri ya Ũthamaki yakinyire kũu mwaka 1910, nake Mũrũ wa Ithe Witũ Russell agĩthiĩ gũceerera bũrũri ũcio 1913. Kĩambĩrĩria-inĩ gũtiarĩ na wongerereku mũnene. Ĩ rĩu maũndũ matariĩ atĩa Cuba? Kũrĩ na makĩria ma ahunjia 96,000, na mwaka-inĩ wa 2013 kwarĩ na andũ 229,726 Kĩririkano-inĩ. Ũguo nĩ kuuga atĩ mũndũ 1 harĩ aikari 48 gĩcigĩrĩra-inĩ kĩu nĩ maathire Kĩririkano. Ningĩ o na mabũrũri-inĩ marĩa wĩra witũ wĩtĩkĩrĩtio nĩ thirikari, ũhoro wa Ũthamaki no ũkorũo ũkinyĩire andũ nginya icigo-inĩ iria ahunjia mabũrũri-inĩ macio matangĩegereirie atĩ no ũkinye.​—Koh. 8:7; 11:5.

14, 15. (a) Tũngĩgunĩka atĩa nĩ ũrutani ũrĩa ũrĩ ngerekano-inĩ ya ndawa ya kũimbia? (b) Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova na Jesu?

¹⁴ Tũngĩgunĩka atĩa nĩ ũrutani ũrĩa ũrĩ ngerekano-inĩ ya Jesu ĩgiĩ ndawa ya kũimbia? Tũngĩĩcũrania ũrĩa Jesu eendaga kuuga rĩrĩa aaheanaga ngerekano ĩyo, no tuone atĩ hatirĩ bata wa gũtangĩkĩra mũno ũrĩa ndũmĩrĩri ya Ũthamaki ĩgũkinyĩra andũ milioni nyingĩ arĩa matamĩiguĩte. Twagĩrĩirũo nĩ kũririkana atĩ Jehova nĩwe ũratongoria wĩra ũcio. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ,  itemi ritũ nĩ rĩrĩkũ? Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga ũũ: “Rũcinĩ roka kũhanda mbeũ ciaku, o na ningĩ hwaĩ-inĩ ndũkahurũkie guoko gwaku; nĩ gũkorũo ndũũĩ ĩrĩa ĩkaagĩra, hihi nĩ ĩo, kana nĩ ĩrĩa ĩngĩ, o na kana hihi o cierĩ nĩikaagĩra.” (Koh. 11:6) O na kũrĩ ũguo, nĩ wega hingo ciothe kũririkana kũhoya Jehova arathime wĩra witũ wa kũhunjia, makĩria mabũrũri-inĩ marĩa thirikari igirĩtie wĩra ũcio.​—Ef. 6:​18-​20.

¹⁵ Makĩria ma ũguo, tũtiagĩrĩirũo nĩ gũkua ngoro rĩrĩa twaga kũgĩa na moimĩrĩro mega kĩambĩrĩria-inĩ. Tũtiagĩrĩirũo o na hanini kũhũthia ‘mũthĩ wa wĩra ũrĩa mũnyinyi.’ (Zek. 4:​10) Thutha-inĩ moimĩrĩro no makorũo marĩ mega mũno gũkĩra ũrĩa tũngĩegereirie!​—Thab. 40:5; Zek. 4:7.

16. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya muonjorithania na ya mũthithũ wa indo ũrĩa wahithĩtwo?

¹⁶ Thoma Mathayo 13:​44-​46. Jesu eendaga kuuga atĩa akĩheana ngerekano ya muonjorithania na ya mũthithũ wa indo ũrĩa wahithĩtwo? Matukũ-inĩ ma Jesu, ahũũri biacara amwe nĩ mangĩathire kũndũ kũraya mũno ta Iria-inĩ rĩa Ũhĩndĩ, gũcaria ruru iria njega mũno. Muonjorithania ũrĩa ũgwetetwo ngerekano-inĩ ĩyo arũgamĩrĩire andũ arĩa makoragwo na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire na makerutanĩria mũno gũcaria ũhoro wa ma. ‘Ruru ĩmwe ya goro mũno’ ĩrũgamagĩrĩra ma cia goro ciĩgiĩ Ũthamaki. Nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ ruru ĩyo nĩ ya goro mũno, muonjorithania ũcio nĩ eeharĩirie kwendia indo ciake ciothe na ihenya nĩguo akamĩgũre. Ningĩ Jesu nĩ aaririe ũhoro wa mũndũ warutaga wĩra mũgũnda-inĩ, na akĩona mũthithũ wa indo ũrĩa “wahithĩtwo.” Ngũrani na muonjorithania ũcio, mũndũ ũyũ ti mũthithũ aacaragia. Ĩndĩ, ota muonjorithania, mũndũ ũcio nĩ eeharĩirie kwendia “indo ciake ciothe” nĩguo egĩĩre na mũthithũ ũcio.

17. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu aheane ngerekano ya muonjorithania na ya mũthithũ wa indo ũrĩa wahithĩtwo?

¹⁷ Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu aheane ngerekano icio igĩrĩ? Eendaga kuonania atĩ andũ mamenyaga ũhoro wa ma na njĩra itiganĩte. Amwe nĩ kũũcaria maũcaragia na makerutanĩria mũno nĩguo mawone. Angĩ nao mamenyaga ũhoro wa ma hihi kũgerera kũhunjĩrio no ti kũũcaria makoragwo makĩũcaria. Andũ acio magwetetwo ngerekano-inĩ icio, gũtirĩ ũtonire bata wa mũthithũ ũrĩa onete, na o erĩ nĩ meeharĩirie kwĩima mũno nĩguo matigĩrĩre nĩ magĩa naguo.

18. (a) Tũngĩgunĩka atĩa kuumana na ngerekano icio igĩrĩ? (b) Ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova na Jesu?

¹⁸ Tũngĩgunĩka atĩa kuumana na ngerekano icio igĩrĩ? (Mat. 6:​19-21) Wĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ngoragwo na mwerekera ta ũrĩa andũ acio maarĩ naguo? Hihi nĩ nyonaga ũhoro wa ma ũrĩ wa goro o ta ũrĩa moonire mũthithũ ũcio? Hihi nĩ ndĩharĩirie kwĩima nĩguo menye ũhoro wa ma, kana nĩ ndekagĩrĩria maũndũ mangĩ, ta mĩhang’o ya mũtũũrĩre ĩtũme ndĩũhutatĩre?’ (Mat. 6:​22-​24, 33; Luk. 5:​27, 28; Afil. 3:8) O ũrĩa tũgũkorũo na gĩkeno kĩnene nĩ ũndũ wa kũmenya ũhoro wa ma, noguo itua ritũ rĩa kũiga ũhoro ũcio mbere ũtũũro-inĩ witũ rĩgũkorũo rĩrĩ irũmu.

19. Tũkaarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁹ Rekei tuonanie atĩ nĩ twaigua na twataũkĩrũo biũ nĩ ũrĩa ngerekano icio ciĩgiĩ Ũthamaki ciugĩte. Nĩ wega kũririkana atĩ, tũgwĩka ũguo na njĩra ya kũhũthĩra maũndũ marĩa tweruta thĩinĩ wa cio, no ti ũndũ wa kũmenya tu ũrĩa ciugĩte. Gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkaarĩrĩria ngerekano ingĩ ithatũ na tuone nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana nacio.