1. Ũhoti witũ wa kũhũũra mbica maũndũ marĩa matonekaga ũtũgunaga atĩa? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

NGAI nĩ atũheete ũhoti wa kũhũũra mbica maũndũ marĩa matonekaga. Ũhoti ũcio nĩ ũtũteithagia kwĩhaarĩria na kwĩrĩgĩrĩra maũndũ mega marĩa marĩ mbere itũ. Jehova nĩ ahotaga kuona maũndũ marĩa marĩ mbere, na thĩinĩ wa Bibilia nĩ atwĩraga maũndũ mamwe marĩa tũngĩĩrĩgĩrĩra. No tũhote kũhũũra mbica ũrĩa maũndũ macio magekĩka. Ma nĩ atĩ, ũhoti wa kũhũũra mbica maũndũ marĩa matonekaga nĩ ũtũteithagia kũgĩa na wĩtĩkio.—2 Kor. 4:18.

2, 3. (a) Kũhũũra mbica maũndũ marĩa matonekaga kũngĩtũteithia atĩa? (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Mũndũ no ahũũre mbica maũndũ matangĩhaanĩka. Kwa ngerekano, kairĩtu kanini no kahũũre mbica gakuuĩtwo nĩ kĩhuruta, ĩndĩ icio nĩ iroto cia mũthenya. No rĩrĩa Hana aahũũraga mbica ũhoro wa mũthenya ũrĩa angĩatwarire mũrũ wake Samueli agatungatĩre hema-inĩ ya gũtũnganwo, icio itiarĩ iroto tondũ nĩ atuĩte itua rĩa gwĩka ũguo. Kwoguo kũhũũra mbica ũhoro wa mũthenya ũcio nĩ gwateithagia Hana kũiga meciria make harĩ kĩĩranĩro kĩrĩa eerĩire Jehova. (1 Sam. 1:22) Hatarĩ nganja, twahũũra mbica maũndũ marĩa Jehova eranĩire, tũkoragwo  tũgĩciria ũhoro wa maũndũ makaahanĩka.—2 Pet. 1:19-21.

³ Ndungata nyingĩ cia Jehova iria igwetetwo Bibilia-inĩ nĩ ciahũũraga mbica maũndũ marĩa eeranĩire. Gwĩka ũguo kwamateithagia atĩa? Na ithuĩ tũngĩgunĩka atĩa twahũũra mbica maũndũ mega marĩa Ngai erĩire andũ arĩa mamwathĩkagĩra?

4. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Habili kũhũũra mbica kĩĩranĩro kĩa Jehova?

⁴ Habili nĩwe warĩ mũndũ wa mbere gũkorũo na wĩtĩkio harĩ ciĩranĩro cia Jehova. Nĩ aamenyete ciugo ici iria Jehova eerĩte nyoka thutha wa Adamu na Hawa kwĩhia: “Nĩngũtũma inyuĩ na mũndũ mũka ũyũ mũgĩe ũthũ, o na mbeũ yaku na yake igĩe ũthũ; mbeũ yake nĩĩgakũgũtha mũtwe, nawe nĩũkamĩgũtha ndiira ya kũgũrũ.” (Kĩam. 3:14, 15) No kũhoteke Habili nĩ eecirĩtie mũno ũhoro wa kĩĩranĩro kĩu na agataũkĩrũo atĩ kũrĩ mũndũ ‘ũngĩkaagũthwo ndiira ya kũgũrũ’ nĩguo andũ othe makinyanĩre o ta ũrĩa Adamu na Hawa maatariĩ mbere ya kwĩhia. Habili aarĩ na wĩtĩkio atĩ maũndũ mothe marĩa Ngai eeranĩire no mũhaka mahinge, na nĩkĩo Jehova eetĩkĩrire igongona rĩake.—Thoma Kĩambĩrĩria 4:3-5; Ahibirania 11:4.

5. Kũhũũra mbica ciĩranĩro cia Jehova gwateithirie Enoku atĩa?

⁵ Enoku aarĩ mũthuri warĩ na wĩtĩkio o na gũtuĩka aaikaranagia na andũ maaragia maũndũ moru ma gũcambia Ngai. Aatongoririo nĩ roho kũratha atĩ Jehova agooka “me na arĩa ake atheru ngiri na ngiri, nĩguo ahingĩrie andũ othe ituĩro rĩao, na ahoote cira-inĩ arĩa othe matetigagĩra Ngai, nĩ ũndũ wa mawĩko mao mothe ma kũrema Ngai, o marĩa maaneka matekũmwĩtigĩra, o na nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mothe moru maanoiga magĩcambagia Ngai, makĩrĩ ehia maagĩte kũmwĩtigĩra.” (Jud. 14, 15) Nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake, Enoku nĩ aahotire kũhũũra mbica ya thĩ ĩtarĩ na waganu.—Thoma Ahibirania 11:5, 6.

6. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Nuhu angĩkorũo ahũũraga mbica thutha wa Mũiyũro?

⁶ Nuhu aahonokire kũniinwo hĩndĩ ya Mũiyũro nĩ ũndũ wa wĩtĩkio. (Ahib. 11:7) Ningĩ thutha wa Mũiyũro, wĩtĩkio nĩguo watũmire arute magongona ma nyamũ. (Kĩam. 8:20) O ta Habili, Nuhu aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu atĩ andũ nĩ mangĩkaahonokio kuuma ũkombo-inĩ wa mehia na gĩkuũ. Thutha wa Mũiyũro, andũ nĩ maatuĩkire aaganu rĩngĩ thĩinĩ wa thĩ. Nimirodi nĩ aambĩrĩirie gwathana na wendi wake warĩ andũ makararie Jehova, ĩndĩ Nuhu aikarire arũmĩtie wĩtĩkio wake. (Kĩam. 10:8-12) No kũhoteke wĩtĩkio wake nĩ wekĩragwo hinya mũno aahũũra mbica ũrĩa thĩ ĩkaahana ĩrĩ rungu rwa wathani ũtarĩ na ũhinyanĩrĩria, na andũ matarĩ rungu rwa mehia na gĩkuũ. O na ithuĩ no ‘tuone’ mahinda ta macio mega ũguo, na ma nĩ atĩ marĩ hakuhĩ mũno!—Rom. 6:23.

7. Nĩ mbica ĩrĩkũ Iburahimu, Isaaka, na Jakubu maahũũraga?

⁷ No kũhoteke Iburahimu, Isaaka, na Jakubu maahotaga kũhũũra mbica ciĩranĩro cia Ngai tondũ nĩ aamerĩte atĩ ndũrĩrĩ ciothe nĩ ingĩkarathimwo kũgerera njiarũa ciao. (Kĩam. 22:18; 26:4; 28:14) Njiarũa ciao nĩ cingĩaingĩhire mũno na icoke itũũre Bũrũri wa Kĩĩranĩro. (Kĩam. 15:5-7) Nĩ ũndũ wa wĩtĩkio, athuri acio nĩ maahotaga ‘kuona’ kana kũhũũra mbica njiarũa ciao igĩtũũra thĩinĩ wa bũrũri ũcio. Nĩ ũndũ ũcio, kuuma rĩrĩa Adamu na Hawa meehirie, Jehova nĩ akoretwo agĩteithia ndungata ciake  njĩhokeku itaũkĩrũo nĩ ũrĩa andũ magaatuĩka akinyanĩru rĩngĩ.

8. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Iburahimu kuonania wĩtĩkio mũrũmu?

⁸ No kũhoteke ũhoti wa Iburahimu wa kũhũũra mbica ciĩranĩro iria Ngai eeranĩire nĩ wamũhotithirie gwĩka ciĩko cia wĩtĩkio. Maandĩko monanagia atĩ o na gũtuĩka Iburahimu na ndungata ingĩ njĩhokeku cia Ngai ‘matiahingĩirio ciĩranĩro’ rĩrĩa maarĩ muoyo, “nĩmaacionaga irĩ kũraya magacikũngũĩra.” (Thoma Ahibirania 11:8-13.) Iburahimu nĩ aamenyete atĩ Jehova nĩ aakoretwo akĩhingia ciĩranĩro ciake, kwoguo aarĩ na ma biũ atĩ ciĩranĩro iria Jehova aamwĩrĩire nĩ ikaahinga.

9. Gũkorũo na wĩtĩkio harĩ ciĩranĩro cia Ngai gwateithirie Iburahimu atĩa?

⁹ Wĩtĩkio wa Iburahimu harĩ ciĩranĩro cia Ngai nĩ wekĩrire hinya itua rĩake rĩa gwĩka wendi wa Ngai. Nĩ ũndũ wa wĩtĩkio nĩ oimire itũũra rĩa Uru, na handũ ha kwĩyakĩra kũndũ gwa gũtũũra matũũra-inĩ ma Kanaani, aathire gũikaraga hema-inĩ. Nĩ aamenyete atĩ matũũra macio nĩ mangĩaniinirũo tondũ athamaki a kuo matiatungatagĩra Jehova. (Josh. 24:2) Iburahimu ‘aatanyĩte kuona itũũra rĩrĩa rĩakĩtwo gĩtina kĩrũmu, o rĩo mwaki warĩo na mũthondeki nĩ Ngai.’ (Ahib. 11:10) ‘Eeyonaga’ arĩ thĩinĩ wa itũũra rĩtarĩ rĩa gũthira rĩrĩa Jehova agaakorũo arĩ Mũthamaki wa rĩo. Habili, Enoku, Nuhu, Iburahimu, na andũ angĩ ta acio nĩ meetĩkĩtie ũhoro wa kũriũka na nĩ meeriragĩria gũtũũra thĩinĩ wa thĩ rungu rwa Ũthamaki wa Ngai, “itũũra rĩrĩa rĩakĩtwo gĩtina kĩrũmu.” Kũhũũra mbica irathimo ta icio cia Ũthamaki nĩ gwekĩraga hinya wĩtĩkio wao harĩ Jehova.—Thoma Ahibirania 11:15, 16.

10. Mawoni ma Sara megiĩ ciĩranĩro cia Jehova mangĩkorũo maamũteithirie atĩa?

¹⁰ Ta wĩcirie ũhoro wa Sara, mũtumia wa Iburahimu. Aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu harĩ ciĩranĩro cia Jehova. O na gũtuĩka arĩ na mĩaka 90 ndaaciarĩte mwana, aarĩ na mwĩhoko biũ atĩ nĩ akaagĩa mwana. O na nĩ aahũũraga mbica njiarũa ciake igĩkenera irathimo iria Jehova eeranĩire. (Ahib. 11:11, 12) Nĩ kĩĩ kĩamũteithĩtie kũgĩa na wĩtĩkio ta ũcio? Jehova eerĩte mũthuri wake ũũ: “Nĩngũmũrathima, na ningĩ nĩngatũma agũciarĩre kahĩĩ. Ĩĩ-ni, nĩngũmũrathima, na nĩagatuĩka nyina wa ndũrĩrĩ nyingĩ, na thĩinĩ wake nĩgũkoima athamaki a gũthamakĩra irĩndĩ.” (Kĩam. 17:16) O ta ũrĩa Jehova eeranĩire, Sara nĩ aaciarire kahĩĩ na agĩgatua Isaaka. Ũndũ ũcio nĩ watũmire etĩkie biũ atĩ ciĩranĩro icio ingĩ cia Jehova no mũhaka ikaahinga. O na ithuĩ no twĩkĩre wĩtĩkio witũ hinya na njĩra ya gwĩciria maũndũ mega marĩa mothe Jehova atwĩrĩire.

11, 12. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Musa akũrie wendo harĩ Jehova?

¹¹ O nake Musa nĩ onanirie wĩtĩkio harĩ Jehova na nĩ aakũrĩtie wendo mũnene kũmwerekera. Tondũ aarereirũo nyũmba-inĩ ya mũthamaki wa Misiri, ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ we kwenda ũtonga na ũnene. O na kũrĩ ũguo, aciari ake nĩ maamũrutĩte ũhoro wa Jehova na muoroto wake wa kũruta Ahibirania ũkombo-inĩ amatware Bũrũri wa Kĩĩranĩro. (Kĩam. 13:14, 15; Tham. 2:5-10) Angĩkorũo Musa nĩ eeciragia kaingĩ ũhoro wa irathimo iria cietereire andũ a Ngai-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩakũrire ngoro-inĩ yake—hihi nĩ kwenda ũnene kana nĩ kwenda Jehova?

¹² Maandĩko matwĩraga ũũ: “Nĩ ũndũ wa gwĩtĩkia-rĩ, Musa, aatuĩka mũndũ mũgima, akĩrega gũtuwo mũriũ wa mwarĩ wa Firauni; agĩgĩthura kaba kũnyariranĩrio na andũ a Ngai, gũkĩra gwĩkenia ihinda na mĩago ya wĩhia, tondũ nĩaatuĩte atĩ kũmenwo nĩ ũndũ wa Kristo nĩ ũtonga mũnene gũkĩra  indo iria ii bata cia Misiri; nĩ ũndũ nĩaatanyĩte kuona kĩheo kĩa ngatho kĩrĩa gĩkaheanwo.”—Ahib. 11:24-26.

13. Gwĩciria mũno ũhoro wa ciĩranĩro cia Ngai gwateithirie Musa atĩa?

¹³ O ũrĩa Musa eeciragia mũno ũhoro wa kĩĩranĩro kĩrĩa Ngai eerĩire Aisiraeli, noguo wĩtĩkio na wendo wake harĩ Jehova wongererekaga. O ta ndungata ingĩ cia Jehova, no kũhoteke nĩ aahũũraga mbica rĩrĩa Jehova agaakũũra andũ kuuma ũkombo-inĩ wa mehia na gĩkuũ. (Ayub. 14:14, 15; Ahib. 11:17-19) Nĩkĩo Musa aakũririe wendo harĩ Ngai ũrĩa waiguĩrĩire Ahibirania na kĩrĩndĩ gĩothe gĩa thĩ tha. Gũkorũo na wĩtĩkio na wendo nĩ gwateithirie Musa gũtungatĩra Jehova ũtũũro-inĩ wake wothe. (Gũcok. 6:4, 5) O na rĩrĩa Firauni eendaga kũmũũraga, wĩtĩkio na wendo wake harĩ Ngai, na hihi kũhũũra mbica irathimo cia Jehova cia mahinda marĩa maroka, nĩ kwamwĩkĩrire hinya akĩaria na Firauni arĩ na ũmĩrĩru.—Tham. 10:28, 29.

14. Andũ amwe mahũũraga mbica atĩa maũndũ matangĩhaanĩka?

¹⁴ Ũmũthĩ andũ aingĩ mahũũraga mbica maũndũ matarĩ hingo makaahanĩka. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka andũ amwe nĩ athĩni mũno, mahũũraga mbica matongete mũno na matarĩ na ũndũ ũramathumbũra. Ĩndĩ Bibilia yugaga atĩ ũtũũro thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani nĩ wa “mĩnoga na thĩna.” (Thab. 90:10) Mahũũraga mbica magĩtũũra matarĩ na mĩtangĩko rungu rwa wathani wa thirikari cia andũ, o rĩrĩa Bibilia yugaga atĩ Ũthamaki wa Ngai noguo tu mwĩhoko wa ma harĩ andũ. (Dan. 2:44) Mawoni ma andũ aingĩ nĩ atĩ Ngai ndakaanina mũtabarĩre ũyũ mũũru, ĩndĩ Bibilia yugaga ũndũ ngũrani biũ na ũcio. (Zef. 1:18; 1 Joh. 2:15-17) Ciĩrĩgĩrĩro ta icio cia arĩa mahũthagia muoroto wa Jehova wĩgiĩ ihinda rĩũkĩte nĩ cia maheeni.

15. (a) Akristiano magunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa kũhũũra mbica kĩĩrĩgĩrĩro kĩao? (b) Gweta ũndũ ũmwe wĩriragĩria gũkoona rĩrĩa Ngai akaahingia ciĩranĩro ciake.

¹⁵ Ngũrani na ũguo, ithuĩ Akristiano nĩ twĩkĩragwo ngoro twahũũra mbica kĩĩrĩgĩrĩro giitũ, kĩrĩ gĩa gũtũũra gũkũ thĩ kana igũrũ. Hihi we nĩ wĩyonaga ũgĩkenera irathimo iria Ngai eranĩire? Kũhũũra mbica maũndũ marĩa ũngĩenda gũgeeka rĩrĩa Ngai akaahingia ciĩranĩro ciake no mũhaka akorũo nĩ gũkũrehagĩra gĩkeno mũno. Ta wĩcirie ũgĩtũũra thĩinĩ wa thĩ tene na tene. Hũũra mbica ũkĩrutithania wĩra na andũ arĩa angĩ gũthondeka thĩ ĩtuĩke paradiso. Andũ othe arĩa mũraikarania nao nĩ mendete Jehova o tawe, ũrĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ, hinya mũingĩ, na ndũrĩ na ũndũ wa gũkũmakia. Ũtũũro ũrĩ na gĩkeno tondũ arĩa maratongoria wĩra wa gũthondeka thĩ ĩtuĩke paradiso nĩ marakũrũmbũyia na wendo. Ningĩ nĩ ũrakena ũkĩhũthĩra ũũgĩ ũrĩa ũrĩ naguo tondũ maũndũ mothe marĩa ũreka nĩ maraguna andũ arĩa angĩ na makagoocithia Jehova. Kwa ngerekano, nĩ ũrateithia andũ arĩa marariũkio mamenye Jehova. (Joh. 17:3; Atũm. 24:15) Icio ti iroto tondũ Maandĩko nĩ monanĩtie atĩ macio nĩ maũndũ makaahinga.—Isa. 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22.

16, 17. Tũgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa kwaria ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro giitũ?

¹⁶ Rĩrĩa tũraria na Akristiano arĩa angĩ ũhoro wa maũndũ marĩa tũngĩenda gũgeeka thĩinĩ wa thĩ njerũ, kĩĩrĩgĩrĩro giitũ nĩ kĩgĩaga na hinya. O na gũtuĩka gũtirĩ mũndũ ũĩ biũ maũndũ marĩa ageeka thĩinĩ wa thĩ njerũ, rĩrĩa tũraria maũndũ marĩa tũreciria gũgeeka, nĩ twĩkĩranaga ngoro na tũkonania  atĩ tũrĩ na wĩtĩkio atĩ ciĩranĩro cia Ngai nĩ cia ma. O ta ũrĩa Akristiano a Roma maakenire nĩ ‘kũũmanĩrĩria’ na mũtũmwo Paulo rĩrĩa aamacereire, noguo o na ithuĩ tũkenaga tũkĩũmanĩrĩria mahinda-inĩ maya maritũ.—Rom. 1:11, 12.

¹⁷ Ningĩ kũhũũra mbica kĩĩrĩgĩrĩro giitũ no gũtũteithie gwĩthema kũgĩa na meciria matagĩrĩire nĩ ũndũ wa mathĩna marĩa tũracemania namo mahinda-inĩ maya. No kũhoteke mũtũmwo Petero aarĩ na meciria ta macio rĩrĩa eerire Jesu ũũ: “Ta rora! Ithuĩ nĩtũtigĩte indo ciothe tũgakũrũmĩrĩra; nĩ ũndũ ũcio-rĩ, tũkaheo kĩ?” Nĩguo Jesu ateithie Petero na arĩa angĩ mahũũre mbica kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ihinda rĩrĩa rĩroka, aacokirie ũũ: “Ngũmwĩra na ma, atĩ inyuĩ arĩa mũnũmĩrĩire nĩmũgaikarĩra itĩ cia ũthamaki ikũmi na igĩrĩ, mũgĩtuĩra mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi na ĩĩrĩ ya Isiraeli cira, hĩndĩ ĩrĩa gũkagĩa na thĩ njerũ, o rĩrĩa Mũrũ wa mũndũ agaikarĩra gĩtĩ gĩake gĩa ũthamaki, kĩrĩa kĩĩ na riri. Na mũndũ o wothe ũrĩa ũgakorũo atigĩte nyũmba ciake, kana ariũ a nyina, kana aarĩ a nyina, kana ithe, kana nyina, kana ciana, kana ithaka, nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩakwa, nĩakaheo maita igana, na agaĩrũo muoyo ũrĩa ũtagathira.” (Mat. 19:27-29) Kwoguo, Petero na arutwo acio angĩ nĩ mangĩahotire kũhũũra mbica itemi rĩrĩa magaakorũo narĩo thĩinĩ wa thirikari ĩrĩa ĩgaathamaka igũrũ rĩa thĩ na ĩrehere andũ arĩa aathĩki irathimo cia magegania.

18. Gwĩciria ũhoro wa kũhinga gwa ciĩranĩro cia Ngai kũngĩtũguna atĩa ũmũthĩ?

¹⁸ Kuuma o tene ndungata cia Jehova nĩ ikoretwo ikĩgunĩka nĩ ũndũ wa gwĩciria ũhoro wa kũhinga gwa ciĩranĩro cia Ngai. Habili nĩ aahũũraga mbica kĩĩranĩro kĩa Jehova kĩgiĩ ihinda rĩega rĩrĩa rĩroka, na nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake harĩ kĩĩranĩro kĩu, nĩ aakenirie Jehova. Iburahimu nĩ aahũũrire mbica hĩndĩ ĩrĩa ciĩranĩro cia Jehova ciĩgiĩ “mbeũ” ikaahinga, na nĩ ũndũ ũcio agĩathĩkĩra Jehova o na rĩrĩa ũtaarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo. (Kĩam. 3:15) Musa “nĩaatanyĩte kuona kĩheo kĩa ngatho kĩrĩa gĩkaheanwo” na ũndũ ũcio ũkĩmũteithia kwenda Jehova na gũkorũo na wĩtĩkio. (Ahib. 11:26) O na ithuĩ tũngĩhũthagĩra ũhoti witũ wa kũhũũra mbica irathimo iria Jehova atwĩrĩire, wĩtĩkio na wendo witũ harĩ we no wongerereke. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkeeruta njĩra ĩngĩ ĩrĩa tũngĩhũthĩra ũhoti witũ wa kũhũũra mbica.