RĨRĨA mũriũ kana mwarĩ waku aarĩ kaana-rĩ, hihi nĩ wamũriĩraga mũno? No kũhoteke nĩ wakunĩkagĩria indo cia thitima, ũkahitha indo iria cingĩmũtema, na ũkahinga njĩra iria irĩ na ngathĩ—o ũkĩgeria kũmũgitĩra.

No kũriĩra andũ ethĩ ti ũndũ mũhũthũ ũguo! Rĩu ũkoragwo na guoya mũingĩ wĩgiĩ maũndũ ta: ‘Hihi mũriũ wakwa nĩ eroragĩra mbica cia ũũra-thoni?’ ‘Hihi mũirĩtu wakwa nĩ ahũthagĩra thimũ gũtũma mbica cia ũũra-thoni cia mwĩrĩ wake?’ No ũndũ ũrĩa ũthumbũraga aciari makĩria nĩ, ‘Hihi mwana wakwa nĩ ambĩrĩirie maũndũ ma ngomanio?’

Aciari amwe mageragia kũriĩra ciana ciao mũthenya na ũtukũ na njĩra ya gũikara hakuhĩ nacio na gũtigĩrĩra nĩ mamenya ũrĩa wothe cireka. Thutha-inĩ aingĩ macokaga kũmenya atĩ ‘gũciriĩra na njĩra ĩyo’ gũtũmaga ikĩrĩrĩrie kũhitha maũndũ marĩa ireka. Mũirĩtu kana mwanake wao akagĩa na waara mũingĩ wa kũhitha mĩtugo ĩrĩa aciari ake marageria kũgirĩrĩria.

Ma nĩ atĩ, kũriĩra ciana ti kĩhonia. Jehova Ngai we mwene ndahũthagĩra njĩra ĩyo atĩ nĩguo ciũmbe ciake cimũathĩkagĩre, kwoguo o nawe ũrĩ mũciari ndwagĩrĩirũo kũmĩhũthĩra. (Gũcokerithia Maathani 30:19) Kwoguo-rĩ, ũngĩteithia atĩa ciana ciaku gũtua matua ma ũũgĩ megiĩ mĩtugo?—Thimo 27:11.

Ũndũ ũmwe wa bata nĩ kwaragĩria ciana ciaku kaingĩ na waambĩrĩrie kuuma irĩ o nyinyi. * (Thimo 22:6) Ningĩ ciakinya mĩaka-inĩ yacio ya wĩthĩ, thiĩ o na mbere gũciarĩria. Wĩ mũciari nĩwe wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ kĩhumo kĩa ũhoro wa kwĩhokeka harĩ mwana waku. Kairĩtu geta gwo Alicia kuuma Ngeretha kooigire ũũ: “Andũ aingĩ meciragia atĩ twendaga kwaria na arata aitũ maũndũ megiĩ ngomanio, no ũcio ti ũhoro wa ma. Tũkenaga rĩrĩa tũraheo ũhoro ũcio nĩ aciari aitũ. Nĩ twĩtĩkagia ũrĩa matwĩraga.”

O ũrĩa ciana irakũra nĩ ibataraga kũmenya ũhoro makĩria wĩgiĩ ngomanio ũrĩ wa gũcitongoria. Ningĩ nĩ magĩrĩirũo nĩ, ‘gũkũũrana wega na ũũru, nĩ ũndũ wa ũrĩa memenyeretie gwĩka ũguo.’ (Ahibirania 5:14) Kwoguo-rĩ, mabataire kũmenya biũ maũndũ megiĩ ngomanio iria ciagĩrĩire na iria itagĩrĩire na nĩ marabatara gũtũũra kũringana na ũmenyo ũcio. Ũngĩhota atĩa kũruta mwana waku mĩtugo mĩega?

Nĩ wega kwamba gwĩciria ũhoro wa mĩthiĩre yaku we mwene. Kwa ngerekano, no ũkorũo wĩtĩkĩtie biũ atĩ ngomanio gatagatĩ ka andũ matahikanĩtie nĩ njũru. (1 Athesalonike 4:3) O na no kũhoteke ciana ciaku nĩ ciũĩ atĩ ũguo nĩguo wĩtĩkĩtie; na rĩngĩ no ihote kũgweta maandĩko thĩinĩ wa Bibilia marĩa marĩrĩirie ũndũ ũcio. Cingĩũrio no icokie atĩ ngomanio ya andũ matahikanĩtie nĩ njũru.

No nĩ harĩ maũndũ mangĩ marabatarania. Ibuku rĩĩtagwo Sex Smart riugaga atĩ andũ amwe ethĩ mahota kuuga atĩ nĩ metĩkanĩtie na wĩtĩkio wa aciari ao wĩgiĩ ngomanio. Ibuku rĩu riugaga ũũ: “Matiũĩ wega ũrĩa magĩrĩirũo nĩ gwĩka. Kwoguo rĩrĩa mekora ũndũ-inĩ matekwĩrĩgĩrĩire o rĩmwe nĩ marigagwo nĩ ũrĩa magĩrĩirũo nĩ gwĩka, makahĩngĩcĩka mũno na magakorũo ũgwati-inĩ.” Na njĩra nguhĩ-rĩ nĩkĩo marabatara mĩtugo mĩega. Ũngĩteithia atĩa ciana ciaku kũgĩa nayo?

Reke mamenye wega ithimi ciaku.

Hihi nĩ wĩtĩkĩtie atĩ gũkomania no kwa andũ arĩa mahikanĩtie? Kĩĩrage mwana waku ũndũ ũcio kaingĩ na ũtekũhithĩrĩra. Kũringana na ibuku rĩĩtagwo Beyond the Big Talk, ũthuthuria wonanĩtie atĩ: “thĩinĩ wa mĩciĩ ĩrĩa aciari meraga ciana ciao matekũhithĩrĩra atĩ nĩ ũũru andũ ethĩ gũkomania, ciana ciao itingĩraga maũndũ-inĩ ma ngomanio tene.”

Hatarĩ nganja, o ta ũrĩa hekũgwetetwo hau kabere kũmenyithia mwana waku ithimi ciaku ti kuuga atĩ no mũhaka atũũre kũringana na cio. O na kũrĩ ũguo-rĩ, kwaria cara rũkũ ũhoro wa ithimi iria ũngĩenda famĩlĩ yaku ĩrũmĩrĩre nĩ mũthingi mũrũmu wa ciana ciaku kũgĩa na mĩtugo mĩega. Naguo ũthuthuria wonanĩtie atĩ andũ aingĩ ethĩ nĩ macokaga kũrũmĩrĩra ithimi cia aciari ao, o na gũtuĩka no moneke ta mataracirũmĩrĩra mĩaka-inĩ ya ũnyinyi.

Cirute ma ĩgiĩ ngomanio.

Gũcikaania nĩ kwa bata. (1 Akorintho 6:18; Jakubu 1:14, 15) O na kũrĩ ũguo-rĩ, Bibilia yonanagia ngomanio nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai no ti mũtego wa Shaitani. (Thimo 5:18, 19; Rũĩmbo rũa Suleimani 1:2) Kwĩra ciana ciaku o mogwati tu no gũtũme cigĩe na mawoni matarĩ ma kĩĩmandĩko megiĩ ngomanio. Mũirĩtu wĩtagwo Corrina thĩinĩ wa Faranja oigire: “Aciari akwa kaingĩ maatĩtĩrithagia o ũhoro wa ngomanio itagĩrĩire, na ũndũ ũcio nĩ watũmire ngĩe na mawoni mooru kwerekera ngomanio.”

Tigĩrĩra atĩ ciana ciaku nĩ ciamenya ma ĩgiĩ ngomanio. Mũtumia wĩtagwo Nadia bũrũri-inĩ wa Mexico oigire ũũ: “Hĩndĩ ciothe nĩ ngeragia kuonia ciana ciakwa atĩ, ngomanio ti njũru na nĩ yagĩrĩire na atĩ Jehova Ngai aamĩheanire nĩguo andũ mamĩkenagĩre. No yagĩrĩire o harĩ andũ arĩa mahikanĩtie. No ĩtũrehere gĩkeno kana ruo kũringana na ũrĩa tũngĩmĩhũthĩra”

 Teithia mwana waku ahote kuona moimĩrĩro.

Nĩguo andũ ethĩ matue matua mega ũtũũro-inĩ wao, marabatara gũkũũrana na kũmenya moimĩrĩro mega na mooru ma ũndũ o wothe. Ndũgecirie atĩ gũkorũo moĩ wega na ũũru nĩ kũiganu. Mũtumia ũmwe Mũkristiano thĩinĩ wa Australia wĩtagwo Emma, oigire ũũ: “Ngĩririkana mahĩtia marĩa ndekire ndĩ mwĩthĩ-rĩ, no njuge atĩ kũmenya tu ithimi cia Ngai ti kuuga atĩ nĩ wĩtĩkanĩtie nacio. Gũtaũkĩrũo nĩ ũguni wa ithimi icio—na moimĩrĩro ma kwaga gũcirũmĩrĩra nĩ kwa bata mũno.”

Bibilia no ĩtũteithie, amu maathani maingĩ mayo nĩ makoragwo na ciugo cionanagia moimĩrĩro ma mehia. Kwa ngerekano-rĩ, Thimo 5:8, 9 ĩraga andũ ethĩ metheme na ũmaraya ‘Matikanae kũhe andũ angĩ riri wao.’ O ta ũrĩa mĩhari ĩyo ĩronania-rĩ, arĩa meingĩragia maũndũ-inĩ ma ngomanio matahikanĩtie mathũkagia mĩtugo yao, wĩkindĩru wao, na makeyagĩra gĩtĩo. Nĩ ũndũ ũcio matingĩgucĩrĩria mũndũ o wothe ũngĩenda kũhika kana kũhikania ũrĩ na mĩtugo mĩega. Gwĩciria ũhoro wa mogwati ma kĩĩmwĩrĩ, kĩĩmeciria, na kĩĩroho ma kuuna watho wa Ngai no gũteithie mwana waku atue itua rĩa gũtũũra kũringana naguo. *

Mwanake ũmwe wĩtagwo Takao wa mĩaka 18 kuuma Japan, oigire ũũ: “Nĩ njũĩ ũrĩa njagĩrĩirũo nĩ gwĩka, no ngoragwo ngĩrũa hingo ciothe na merirĩria ma mwĩrĩ.” Andũ ethĩ arĩa maiguaga ũguo no mekĩrũo hinya nĩ kũmenya atĩ matirĩ oiki. O na mũtũmwo Paulo na aarĩ Mũkristiano mwĩkindĩru oigire ũũ: “Ngĩendaga gwĩka wega-rĩ, ũũru nĩũkoragwo ũnjikairie.”—Aroma 7:21.

Harĩ bata andũ ethĩ mamenye atĩ mbaara ta ĩyo ti njũru. No ĩtũme mecũranie mangĩenda gũtuĩka andũ a mũthemba ũrĩkũ. No ĩmateithie mecirie ũndũ ũyũ: ‘Hihi ingĩenda gũtongoria mũtũũrĩre wakwa na gũkorũo na ngumo njega na wĩkindĩru-ĩ, kana ingĩenda o kũrũmagĩrĩra maũndũ marĩa mekagwo nĩ andũ, ngaathĩkagĩra merirĩria makwa? Gũkorũo na ithimi njega nĩ gũgũteithia mwana waku gũcokia kĩũria kĩu na njĩra ya ũũgĩ.