Ngeenge ou li omudali oo e na okaana komido omulongo nasha, okuhaudafana otaku dulu okukala eyeleko linene kwoove notashi pula elididimiko. Maria, wokoBrasilia oo e na okaana komido 14, okwa ti: “Ngeenge okamonakadona kange inaka hala okudulika keenghonopangelo dange, ohandi kala nda fula onya. Ohatu kala twa lyalyakana nokutanguna mokule.” Carmela, wokoItalia naye okwa li a taalela eshongo la faafana. Okwa ti: “Alushe ohatu tanguna nokamonamati kange twa handuka, nohatu mwena ashike ngeenge ke ke lipatela monduda yako.”

Omolwashike ovanyasha vamwe ve na ekuni? Mbela omolwoomakula vavo? Otashi dulika osho. Ombibeli oya ti ovanhu ovo ho endafana navo otava dulu oku ku nwefa mo neenghono, kutya nee onawa ile onai. (Omayeletumbulo 13:20; 1 Ovakorinto 15:33) Kunena ovanyasha vahapu ove hole omalihafifo oo taa ulike kutya ounashibofa wovanyasha vahapu nokuhe na efimaneko oya tambulwa ko.

Ashike ope na oinima yonhumba oyo tu na okutala kuyo, oyo ihe fi idjuu unene okuungaunga nayo ngeenge owa udu ko nghee ya kuma okaana koye. Natu ka tale koihopaenenwa imwe.

Omuyapostoli Paulus okwa shanga a ti: “Ame eshi nda li okaana, onda tonga ngaashi okaana, nda shipununa ngaashi okaana, nonda diladila ngaashi okaana; ndelenee eshi nda ninga omukulunhu, onda efa ei yopakanona.”  (1 Ovakorinto 13:11) Ngaashi eendjovo daPaulus de shi ulika, ounona nosho yo ovakulunhu ohava diladila monghedi ya yoolokafana. Mbela omomukalo ulipi?

Ounona ohava diladila ashike kutya oshinima oshi li mondjila ile osha puka. Ashike ovakulunhu ohava tomhafana kombinga yoinima oyo vehe udite nawa nokudiladila moule opo va fike pexulifodiladilo ile va ninge omatokolo. Pashihopaenenwa, ovakulunhu ove hole unene okudiladila koyeetifi yoshinima nonghee eenghatu davo tadi ka kuma vamwe. Otashi dulika va ikilila ashike okudiladila monghedi ya tya ngaho. Ndele mepingafano novakulunhu, ovanyasha vomido omulongo nasha opo tave lihongo okuninga ngaho.

Ombibeli oya ladipika ovanyasha opo va kulike “oukwatya wokudiladila.” (Omayeletumbulo 1:4, NW) Ombibeli oya ladipika yo Ovakriste aveshe va longife ‘eenghono davo dokudiladila.’ (Ovaroma 12:1, 2; Ovaheberi 5:14) Omafimbo amwe, ounghulungu wokudiladila wokaana koye komido omulongo nasha otashi dulika u ka ningife ka tangune naave, nonande omokanima ashike kashona. Ile otashi dulika ka popye sha osho tashi ulike lelalela kutya inaka diladila pandunge. (Omayeletumbulo 14:12) Monghalo ya tya ngaho, ongahelipi to dulu okutomhafana nako ponhele yokutanguna?

Ashike lungama: Ngeenge to tomhafana nokaana koye, ino kendabala okuulika kutya oove u li mondjila. Nonande okaana koye otaka monika ka fa inaka hala okupwilikina kwaashi to ka lombwele, otashi dulika ka kufe mo sha meenghundafana da tya ngaho ino shi didilika ile ka dimine. Ino kala wa kumwa eshi to ka mona okaana koye konima yomafiku manini taka tula moilonga omadiladilo oo we ka lombwela, tashi dulika ka tye nokuli omadiladilo ako.

Kenji wokoJapani okwa ti:“Omafimbo amwe, ame nokamonamati kange ohatu tanguna ashike koinima inini, pashihopaenenwa, nande oshi na sha nokulongifa nai oinima ile okushinda okandenge kako kokakadona. Ashike peemhito dihapu ohaka monika ka fa ka hala ndi ka pule kombinga yaasho ta ka diladila nokuulika kutya ondi udite ko onghalo nondi tye, ‘Hamba, oshinima osho shi li ngaha’ ile ‘Osho to diladila ngaho.’ Okutala konima, onde lihonga kutya ngeenge onda popi oshinima sha yukila oko, ohatu dulu okuhenuka eenhamanana.”

Oshinima sha fimana osho u na okuninga eshi to tekula okaana koye oko ke li mepupi lokamukondapweyu osho oku ka kwafela ke lilongekidile efimbo olo taka ka dja mo meumbo noku ka kala kuko vene. (Genesis 2:24) Efimbo olo ola kwatela mo okuulika kutya oke li pomufika ulipi, sha hala kutya, okukulika oikala iwa, eitavelo nosho yo omaukwatya oo taa holola ounhu wako. Ngeenge oke lihange monghalo oyo tai ka fininike ka longe osho sha puka, okaana oko ka tokola nale kutya oka hala ka kale omunhu a tya ngahelipi otaka ka ninga shihapu shihe fi ashike okudiladila koilanduliko. Otake ke lipula yo kutya: ‘Mbela ame omunhu a tya ngahelipi? Ondi na omaukwatya a tya ngahelipi? Omunhu oo e na omaukwatya a tya ngaho ota ka ninga po shike ngeenge okwe lihange monghalo ei?’ — 2 Petrus 3:11.

Ombibeli oye tu lombwela kombinga yaJosef, omunyasha oo a li a tokola nale kutya okwa hala okukala omunhu a tya ngahelipi. Pashihopaenenwa, eshi omukulukadi waPotifar a li te mu fininike a ye naye momilele, Josef okwa li a nyamukula a ti: “Ndi dule ngahelipi okuninga owii u fike opo nokunyona kuKalunga?” (Genesis 39:9) Nonande omhango oyo ya kelela enyonohombo kaya li ya pewa Ovaisrael pefimbo opo, Josef okwa li e shii kutya Kalunga oha tale ko ngahelipi oshinima sha tya ngaho. Kakele kaasho, outumbulilo “ndi dule ngahelipi” otau ulike kutya okwa li e na filufilu etaleko la fa laKalunga. — Ovaefeso 5:1.

Okaana koye nako ota ka kendabala okuulika kutya oka hala okukala omunhu a tya ngahelipi. Osho oshiwa, molwaashi otashi ke ka kwafela opo ka dule okukondjifa omafininiko oomakula vako noka dule okulipopila. (Omayeletumbulo 1:10-15) Natango vali, okuulika kutya oka hala okukala omunhu a tya ngahelipi otashi dulu shi ka ningife ke ku pataneke. Ngeenge osho oshe ku ningilwa, oto ka ninga po shike?

Okukulika omaukwatya oo taa ulike kutya owa hala okukala omunhu a tya ngahelipi kashi li ashike paushitwe ndele otashi eta yo ouwa. Ombibeli oya ti Ovakriste kave na okukala va fa ounona ovo hava “telaanifwa nohava fungaafungifwa keemhepo adishe delongo.” (Ovaefeso 4:14) Onghee hano, pitika nokutwa omukumo okaana koye opo ka ulike kutya oka hala okukala omunhu a tya ngahelipi nokukala ka tomhwa filufilu.

Ivana wokoCzech Repablika okwa ti: “Ngeenge ovanakadona vange ove shi mono mo kutya onda hala okupwilikina kuvo nehalo liwa, ohashi ve linyengifa va tambule ko etaleko lange, nokuli nonande ola yooloka ko kulavo. Ohandi henuka oku va fininikila omadiladilo ange nohandi efa va popye omaliudo avo.”

Ngaashi ounona vanini, ovanyasha vamwe vomido omulongo nasha ohava endulula oinima lwoikando opo ngeno va ningife ovadali vavo vaha kanyatele kwaasho va popya. Ngeenge osho ohashi ningwa lwoikando moukwaneumbo weni, kala we shi kotokela. Osho otashi dulu okweeta po epepelelo pakafimbo, ashike otashi hongo okaana koye kutya okutanguna oku li omukalo omo taka dulu okupewa osho ka hala. Oshike u na okuninga po? Shikula omayele aJesus aa taa ti: ‘Eendjovo deni nadi tye: Heeno, heeno, ile: ahowe, ahowe.’ (Mateus 5:37) Ovanyasha ihava tanguna lela ngeenge ova mono kutya iho tengauka.

Pomhito opo tuu opo, kala u na ondjele. Pashihopaenenwa, efa okaana koye ka yelife kutya omolwashike ka hala efimbo olo wa teelela ke uye keumbo konguloshi li lundululwe peemhito dimwe. Monghalo ya tya ngaho, ito liyandje komafininiko, ndele oto shikula ashike omayele Ombibeli oo taa ti: “Olune leni [“ondjele yeni,” NW] nali shiivike kovanhu aveshe.” — Ovafilippi 4:5.

Oshoshili kutya, kape na omudali a wanenena. Ombibeli oya ti: “Atushe ohatu puka luhapu.” (Jakob 3:2) Ngeenge owa mono kutya naave ou na mo ombinga mokweetifa eenhangu, ino ongaonga okuyandja ombili kokaana koye. Okudimina epuko loye oto tula po oshihopaenenwa shelininipiko notashi ka kwafela okaana koye ka shikule oshihopaenenwa shoye.

Kenji, wokoJapani okwa ti: “Pomhito imwe, konima eshi twa tanguna nokamonamati kange, nonda lotela, onda li nde ka pa ombili eshi nde ka tangunina. Osho ohashi ka kwafele nako ka lotele nohashi shi ningifa shipu ka pwilikine kwaame.”