1. Jona okwa li a taalela olweendo la tya ngahelipi, nokwa li e uditile ngahelipi oshilando oko a li a yuka?

JONA okwa li e na efimbo la wana lokudiladila. Okwa li a taalela olweendo loshinano shi dulife peekilometa 800, olo tashi dulika la li tali kwata omwedi ile nokuli efimbo lile. Fimbo ina ya molweendo, okwa li e na okuhoolola pokati kondjila oyo ixupi naayo ya amenwa ndele oi le, opo nee ta hovele okweendela ko ta tavakana omalufilu neemhunda. Otashi dulika a li e na okukunghula nombuwa inene yaAssiria nokutauluka omilonga ngaashi omulonga munene waEufrat, nokukonga omulele mokati kovanhu ovo ehe shii nande onale momikunda daSiria, Mesopotamia nosho yo daAssiria. Mokweendela ko kwefimbo, okwa li ta diladila kombinga yoshilando Ninive naashi a li ta ehene popepi nasho okwa li a mbadapala.

2. Ongahelipi Jona a li e lihonga kutya ita dulu oku ya onhapo oshinakuwanifwa shaye?

² Jona okwa li e shii kutya ita dulu va li okuya onhapo oshinakuwanifwa shaye. Okwa li a kendabala nale oku shi henuka. Ngaashi twe shi mona metukulwa la tetekela, Jehova okwa li a honga Jona nelididimiko okupitila moshikungulu nokwa li e mu xupifa pashikumwifilonga eshi a li a longifa oshi inene. Konima yomafiku atatu, oshi oyo oya li ya kungila Jona komunghulo wefuta e na omwenyo, molwaashi okwa li a kumwa kwaasho sha ningwa po, okwa li e lihonga eduliko nelininipiko. — Jona, etuk. 1, 2.

3. Jehova okwa li a ulikila Jona omaukwatya elipi, naasho osha etifa po epulo lilipi?

³ Eshi Jehova a li a tuma omuprofeti Jona aye kuNinive oshikando oshitivali, okwa li a dulika nokwa ya nondjila i le oyo ya yuka koushilo. (Lesha Jona 3:1-3.) Mbela  konima eshi Jona a li a pewa outekuduliko kuJehova, okwa li ngoo a lundulula oikala yaye filufilu? Jehova okwa li e mu fila onghenda, e mu amena a hafye omeva, ine mu handukila omolwokuhadulika kwaye nokwa li e mu pa vali omhito opo a wanife po oshilonga osho a li e mu pa. Konima yaaishe oyo mbela Jona okwa li ngoo e lihonga okufila vamwe onghenda? Okulihonga okufila vamwe onghenda luhapu ohashi kala shidjuu kovanhu inava wanenena. Natu tale kutya oshike hatu dulu okulihonga moshihopaenenwa shaJona.

4, 5. Omolwashike Jehova a popya Ninive shi li “oshilando shinene”, naasho otashi tu hongo shike kombinga yaye?

⁴ Jona ka li e udite ko kutya omolwashike Ninive sha li sha fimana kuJehova. Ombibeli oya ti: “Ninive osha li oshilando shinene unene” kuKalunga. (Jona 3:3) Embo laJona ola tumbula lwoikando itatu shi na sha nanghee Jehova a popya “Ninive, oshilando shinene.” (Jona 1:2; 3:2; 4:11) Omolwashike oshilando osho sha li shinene ile sha fimana kuJehova?

 ⁵ Ninive osha li oshilando shikulu nosha li shimwe shomoilando yotete oyo Nimrod a tunga konima yeyelu. Osha li sha kula unene tashi monika sha fa sha kwatela mo oilando imwe vali, notashi taululwa omafiku atatu kolupadi okudja kombinga fiyo okuikwao. (Gen. 10:11; Jona 3:3) Osha li shi na eetembeli dinene nodi kumwifi, omakuma a kola nosho yo omatungo amwe mahokwifa. Ashike oinima oyo hayo ya li ya ningifa oshilando osho shi kale sha fimana kuJehova Kalunga. Osho sha li sha fimana kuye ovanhu ovo va li mo. Ninive osha li shi na ovanhu vahapu neenghono okushi yelakanifa noilando ikwao. Nonande ovanhu vamo ova li ve na oikala ii, Jehova okwa li e nako nasha navo. Okwa lenga omwenyo womunhu keshe, nokwa hala ovanhu aveshe ve lialuluke nove lihonge okulonga ouyuki.

6. (a) Omolwashike Jona a li a tala ko Ninive sha li shi tilifa? (Tala yo eshangelo lopedu.) (b) Oshike hatu lihongo kombinga yaJona monghedi omo a longa oshilonga shaye shokuudifa?

⁶ Eshi Jona a fika muNinive, osho sha li shi na omuvalu munene wovakalimo ve dulife po 120 000, otashi dulika a li a tila unene eshi a mona ovanhu vahapu. * Okwa enda oule wefiku a yuka mokati koshilando fiyo osheshi a hanga oshitukulwa osho shi na ovanhu vahapu tashi dulika a li ta kongo onhele oyo tai wapalele opo a dule okuudifa etumwalaka laye. Ongahelipi a li ta ka dula okupopya novanhu ovo? Mbela okwa li e lihonga okupopya elaka lOvaasiria? Ile Jehova okwa li e mu ningifa a popye elaka olo pashikumwifilonga? Katu na oushili mwaasho. Otashi dulika Jona a li ta udifa melaka laye loshidalelwamo lOshiheberi nokulongifa umwe a fatululile Ovaninive. Katu na naanaa oumbangi we lixwa po, ashike otu shi shii kutya etumwalaka laye ola li lanafangwa novanhu kava li tave ke lihokwa. Okwa li a udifa a ti: “Omafiku omilongo ine aeke, opo Ninive tashi hanaunwa po!” (Jona 3:4) Okwa li ta popi nouladi noku endulula. Mokuninga ngaho, okwa li a ulika ouladi neitavelo la tongomana, omaukwatya oo Ovakriste kunena va pumbwa shi dulife nale.

7, 8. (a) Ovaninive ova li ve linyenga ngahelipi ketumwalaka laJona? (b) Ohamba yaNinive oya li ya ninga po shike eshi ya uda etumwalaka laJona?

⁷ Ovaninive vahapu ova li va pwilikina ketumwalaka laJona. Nopehe na omalimbililo, okwa li e lipameka ta diladila kutya ovanhu otave ke mu handukila noku mu ponokela omolwetumwalaka laye. Ponhele yaasho, opa li pa ningwa oshinima shimwe shididilikwedi.  Ovanhu ova li va pwilikina nova dulika. Etumwalaka laye ola li la tandavela meendelelo ngaashi epeya. Moule wefimbo lixupi, oshilando ashishe osha li tashi popi kombinga yexunganeko laJona li na sha nehanauno. (Lesha Jona 3:5.) Ovanhu aveshe moshilando ova li ve livela ombedi. Ova li ve lidilika oikulya. Diva ohamba oya li ya uda kutya ovanhu aveshe ove livela ombedi.

⁸ Ohamba nayo oya li ye livela ombedi eshi ya uda etumwalaka laJona. Omolwetilokalunga, oya li ya fikama ndele tai dula mo oshikutu shayo shouhamba nokudjala oshikutu shanafangwa ngaashi ovanhu vayo va li va djala “noya kala omutumba momute.” Yo ‘nomalenga ayo’ ile naavo va tumbala, ova li va tula po omhango opo ku ningwe elidiliko moshilando ashishe. Ohamba oya li ya yandja elombwelo opo ovanhu aveshe noimuna va djale eeshako. * Okwa li ya dimina nelininipiko kutya ovanhu vayo ove na shili ondjo noha va longo ominyonena. Oya li i na elineekelo kutya Kalunga kashili ote ke va fila onghenda ngeenge ove livele ombedi, eshi ya ti: ‘Kashiimba Kalunga te lialuluka kexwamo lehandu laye ndele fye itatu nyonauka po.’ — Jona 3:6-9.

9. Ovakembauli ohava popi shike shi na sha naNinive, ndele otu shi shii ngahelipi kutya ova puka?

⁹ Ovakembauli vamwe ove na omalimbililo kutya Ovaninive ova li ve livela ombedi meendelelo. Ovahongwanhu vOmbibeli ova didilika kutya osho ka sha li sha ningwa ngeno opo ovanhu va kaleke po oidila ile omaputuko avo opefimbo lonale. Natango otu shi shii kutya ovakembauli ovo ova puka, molwaashi Jesus Kristus okwa ka popya shi na sha nelidilululo lOvaninive. (Lesha Mateus 12:41.) Jesus okwa li e shii kutya ota popi shike molwaashi okwa kala nale meulu e na omwenyo nokwa mona oiningwanima aishe oyo eshi tai ningwa. (Joh 8:57, 58) Katu na okudiladila kutya ovanhu itava dulu okulidilulula kashi na nee mbudi kutya otu wete ve na oikala ya tya ngahelipi. Jehova oye ashike ha dulu okumona osho shi li momutima womunhu.

10, 11. (a) Jehova okwa li e linyenga ngahelipi eshi Ovaninive ve livela ombedi? (b) Omolwashike hatu dulu okukala noushili kutya etokolo laJehova kala li la puka?

¹⁰ Jehova okwa li e linyenga ngahelipi eshi Ovaninive ve livela  ombedi? Lwanima Jona okwa ka shanga a ti: “Ndele Kalunga okwa mona oilonga yavo, nokutya vo ova aluka kondjila yavo ii. Opo nee Kalunga e lialuluka komupya ou Ye e u tile e u va ningile, ndele Ye ine shi ninga.” — Jona 3:10.

¹¹ Mbela osho osha hala kutya etokolo laJehova li na sha naNinive ola li la puka? Hasho. Ombibeli oya popya kutya ouyuki waJehova owa wanenena. (Lesha Deuteronomion 32:4.) Omolwouyuki waye, Jehova ka li vali e na okuhandukila Ovaninive. Okwa li a mona nghee ovanhu ovo va ninga omalunduluko nokwa mona kutya ehandukilo olo a li e va tokolela inali pumbiwa vali. Pomhito oyo Jehova okwa li a tokola oku va fila onghenda.

12, 13. (a) Ongahelipi Jehova a ulika kutya oku na ondjele, ha tifuka noku na onghenda? (b) Omolwashike exunganeko laJona la li lihe fi loipupulu?

¹² Ovawiliki vomalongelokalunga ohava ningifa ovanhu va diladile kutya Jehova oKalunga omukwanyanya nokuhenakonasha novanhu. Mepingafano naasho, Jehova oku na ondjele, ha tifuka nomunanghenda. Ngeenge a tokola okuhandukila ovalongi vowii, tete oha longifa ovakaleli po vaye vokombada yedu opo ve va londwele, molwaashi oha kala a halelela okumona ovalongi vowii tave livele ombedi nokuninga omalunduluko ngaashi Ovaninive va li va ninga. (Hes. 33:11) Jehova okwa li a lombwela omuprofeti waye Jeremia a ti: ‘Ohaluka ohandi popi nehandu nda hala okududa mo nokuteya po nokuhanauna po oshiwana noshilongo. Ndelenee oshiwana eshi ngeenge tashi lidilulula kowii washo nde shi u lombwela, ndi shi handukile, opo ame handi efa okuwanifa ehandu nda li nde shi li diladilila.’ — Jer. 18:7, 8.

¹³ Mbela exunganeko laJona ola li loipupulu? Hasho; molwaashi ola li la londwela ovanhu kwaasho tashi ka ningwa po ngeenge ina ve livela ombedi. Elondwelo olo ola li la yandjwa omolwoilonga ii yOvaninive, oyo lwanima ya ka lunduluka. Ngeenge Ovaninive ova shuna koikala yavo youkolokoshi, Kalunga ote ke va pa ehandukilo olo a li e va nunina. Osho osho naanaa sha ka ningwa. — Sef. 2:13-15.

14. Jona okwa li e linyenga ngahelipi eshi Jehova a li a fila onghenda Ovaninive?

¹⁴ Jona okwa li e linyenga ngahelipi eshi ehanauno inali ningwa vali pefimbo opo a li e li teelela? Ombibeli oya ti: “Ndele Jona okwa ninga omwenyo [mwii] unene, ndee ta handuka.” (Jona 4:1) Jona okwa li a ilikana monghedi oyo tai ulike a fa ta pukulula Kalunga. Okwa li te lipula kutya ngeno okwa kalele ashike keumbo lavo, hano koshilongo shavo. Okwa ti okwa shiiva nale okudja pehovelo kutya Jehova ita ka hanauna po Ninive, nokwe shi ninga yo shi li etomheno eshi a li a ya onhapo kuTarsis. Okwa li a ilikana a fye, ta ti kutya okufya xwepo ku dulife okukala nomwenyo. — Lesha Jona 4:2, 3.

15. (a) Oshike sha ningifa Jona a kale a handuka? (b) Jehova okwa li a ungaunga ngahelipi nomuprofeti waye oo a li a handuka?

 ¹⁵ Jona okwa li e na oupyakadi washike? Ita tu dulu okushiiva ashishe osho Jona a li ta diladila, ashike otu shii kutya okwa li a udifa moipafi shi na sha nehanauno olo la li tali ka hanga Ovaninive aveshe. Ndele molwaashi ova li ve mu itavela, ehanauno kala li vali tali ke uya. Mbela okwa li a tila okushekwa nokuulwa kutya ye omuprofeti omunaipupulu? Kashi na nee mbudi kutya osho ile hasho, Jona ka li a hafa eshi ovanhu ve livela ombedi nova filwa onghenda kuJehova. Ponhele yaasho, okwa li e udite nai, a handuka neenghono nokwa li e lietela onghenda e wete edina laye la nyatekwa. Kalunga omolwefilonghenda laye okwa li e wete omaukwatya mawa momuprofeti oo nonande okwa li a handuka. Ponhele yokuhandukila Jona omolwokuhena efimaneko, Jehova okwa li e mu pula pahole a ti: “Ou shii okuhanduka kwoye okwa yuka?” (Jona 4:4) Mbela Jona okwa li ngoo a nyamukula? Ombibeli inai popya sha shi na sha naasho.

16. Omeenghedi dilipi ovanhu vamwe tashi dulika va kale ve na etaleko lihe li metwokumwe nolaKalunga, noshike hatu lihongo moshihopaenenwa shaJona?

¹⁶ Oshipu okutokola Jona omolweenghatu odo a katuka, ashike otu na okudimbulukwa kutya luhapu ovanhu inava wanenena ohava kala ve na eamo lokukala netaleko lihe li metwokumwe nolaKalunga. Vamwe otashi dulika va diladile kutya Jehova okwa li e na okukelela oshiponga shonhumba ile a handukile meendelelo ovakolokoshi ile kutya okwa li e na okukala a eta exulilo longhalelo yoinima. Oshihopaenenwa shaJona otashi tu hongo kutya ngeenge etaleko letu itali tu kumwe nolaJehova Kalunga, ofye ashike twa pumbwa okuninga omalunduluko ndele haYe.

17, 18. (a) Jona okwa li a ninga po shike konima eshi a fiya po Ninive? (b) Jona okwa li a kumwa ngahelipi koikumwifilonga yaJehova oyo ya kwatela mo omuti warisin?

¹⁷ Omuprofeti oo a li a teka omukumo okwa li a fiya po Ninive ndele ta i onhapo a finda koushilo koshitukulwa osho sha londa shokeemhunda. Okwa li e litungila ko omudile ndele ta kala mo omutumba a teelela nokutala nghee Ninive tashi ningilwa. Okwa li e na eteelelo okumona ehanauno loshilando osho. Ongahelipi Jehova a li ta dulu okuhonga omulumenhu oo iha dimine po a kale omunanghenda?

¹⁸ Jehova okwa li a menifa meendelelo omuti warisin. Eshi Jona a penduka okwa li a mona nghee omuti wa kulilila nomafo ao e mu ningila omudile u dulife etwali laye. Osha li she mu twa omukumo. ‘Jona okwa li a hafela shili’ oshimeno osho, mokutala nghee sha holoka po pashikumwifilonga shi li enangekonoupuna neuliko kutya  okwa hokiwa kuKalunga. Kakele kaasho, Jehova okwa li a hala oku mu ningila shihapu shihe fi ashike oku mu xupifa koupyu noku mu kwafela e lialuluke kehandu laye lihe li pandunge. Molwaashi Kalunga okwa li a hala okuhanga omutima waJona okwa li a longa vali oikumwifilonga ya wedwa po. Okwa li a tuma eshila li lye omuti ndele tau fi. Opo nee okwa li a “pepifa omhepo ipyu yokoushilo” fiyo Jona a ‘alamekwa’ koupyu. Jona okwa li natango a handuka nokwa pula Kalunga opo a fye. — Jona 4:6-8.

19, 20. Jehova okwa li a tomhafana ngahelipi naJona shi na sha nomuti warisin?

¹⁹ Eshi oshimeno osho sha fya po, Jehova okwa li a pula vali Jona ngeenge ehandu laye ola yuka tuu. Ponhele yoku livela ombedi, Jona okwa li ta kendabala okuliyukipalifa, eshi a ti: “Heeno, okuhanduka kwange okwa yuka fiyo okufya.” Efimbo ola li la fika opo Jehova a yelifile Jona oshilihongomwa. — Jona 4:9.

²⁰ Kalunga okwa li a tomhafana naJona noku mu pula kutya omolwashike a yahamekwa kefyo lomuti oo wa kula meendelelo nonande haye a li e u kuna noku u kulika. Opo nee Kalunga okwa ti: ‘Ndelenee Ame ohandi kala ngahelipi ngeno, ndiha yahamene Ninive, oshilando shinene shi novanhu ve dule po 120 000 vehe shii  okutongola eke lolulyo nolumosho, nomu na yo oimuna ihapu?’ — Jona 4:10, 11. *

21. (a) Jehova okwa li a longifa shike opo a honge Jona oshilihongomwa? (b) Ehokololo laJona otali tu kwafele ngahelipi tu likonakone paushili?

²¹ Mbela ou udite ko ngoo filufilu osho Jehova a li ta hongo Jona? Jona ka li a ninga po sha opo a file oshisho oshimeno osho. Mepingafano naasho, Jehova oye odjo yeemwenyo dOvaninive, noye e va kaleka nomwenyo ngaashi ashike ha ningi shi na sha noishitwa aishe kombada yedu. Ongahelipi Jona a li ta dulu okutala ko oshimeno osho shi na ongushu ofimbo a li ehe wete ongushu yeemwenyo dovanhu 120 000, mwa kwatelwa oimuna yavo? Mbela hamolwaashi ashike a li a hovela okukala e lihole mwene? Jona okwa li ashike a yahamekwa komuti oo molwaashi okwa li ta mono mo ouwa pauhandimwe. Mbela eshi a li a handukila Ovaninive okwa li te linyengifwa koikala yokuliholamwene ngaashi, ounhwa nokukala a hala okuulika kutya oku li mondjila? Ehokololo laJona otali tu kwafele tu konakone omalinyengotomheno etu paushili. Olyelye womufye a lya olusha lokuha kwatwa keamo lokuliholamwene? Katu na tuu okupandula Jehova eshi he tu hongo nelididimiko tu henuke oikala yokuliholamwene, tu kale ovananghenda nohatu yavelele vamwe ngaashi ye ha ningi!

22. (a) Jona okwa li a kumwa ngahelipi kehongo olo Jehova a li e mu pa li na sha nonghenda? (b) Oshilihongomwa shilipi atusheni twa pumbwa okulihonga?

²² Mbela Jona okwa li ngoo e lihonga mo sha moimoniwa aishe oyo? Embo laJona ola xula nepulo laJehova olo inali nyamukulwa natango. Ovakembauli vamwe otashi dulika va tye kutya Jona ka li a nyamukula. Ashike embo laye oli li enyamukulo. Oumbangi otau ulike kutya Jona oye a shanga embo olo tali ifanwa nedina laye. Diladila ashike komuprofeti oo eshi a shuna koshilongo shavo noke na oupyakadi, eshi ta shange ehokololo olo. Kala nee ngeno wa fa u wete omulumenhu omunamido, omunaendunge, omulininipiki nokwelivela ombedi ta piki komutwe eshi ta hokolola omapuko nounashibofa waye nosho yo eshi a li ina dulika nokwa li ta anye okufila vamwe onghenda. Osha yela kutya Jona okwa li e lihonga oshilihongomwa sha fimana mehongo olo a pewa kuJehova. Okwa li e lihonga okukala e na onghenda. Ndele mbela ongahelipi shi na sha nafye? — Lesha Mateus 5:7.