Erlavippit sianiuteqarfia – “Qaratsappit aappaa”?
QASSINIK qarasaqarpit? Akiguit “ataaseq”, ilumoorputit. Taamaattoq timerput arlalinnik sianiuteqarpoq, taakkualu ilaat tupinnaannartumik katitigaammat ilisimatuut ilaannit “qaratsap aappaatut” taaneqartarpoq. Taanna tassaavoq erlavippit sianiuteqarfia (ENS), tamatumalu annersaa naanniippoq.
Timip nerisat nukinngortissappagit immikkorluinnaq ittumik ataqatigiissaarisoqartariaqarpoq. Taamaattumik qaratsap arrortitsinermut akisussaaffiup annersaanik ENS-imut “tunniussisinnaanera” naleqquppoq.
Erlavippit sianiuteqarfia qaratsamut sanilliullugu pisariinnerusumik, taamaattorli tupinnaannartumik, katitigaavoq. Missingerneqartarpoq inuit cellet sianiutaat 200-t aamma 600-t millionit akornanniittut. Cellet sianiutit tupinnartumik katitigaasut nerisat ingerlaarfiinut ilaapput. ENS-ip atuuffii qaratsamiittuuppata ilisimatuut naapertorlugit sianiutit silippallaarsimassagaluarput. Atuakkami The Second Brain-imi allassimavoq nerisassat ingerlaarfii “namminneq ingerlanerat isumannaannerullunilu ajunnginnerusoq”.
AKUUTISSANIK AKULERUSSUIFFIK
Timip nerisassat arrortikkumallugit piffissaq eqqorlugu akuutissat akulerussuuttariaqarpai timillu pisataanut eqqortunut ingerlateqqittarlugit. Ilisimatuup Gary Mawep nerisat ingerlaarfii akuutissanik akulerussuiffittut taavai. Akuutissat akulerussuunnerat tupinnaannartumik ingerlasarpoq. Assersuutigalugu nerisassat akuutissartai inalussani cellenit immikkut ittunit suussusersineqarsinnaapput. Nerisassat timimut iluaqutissatut molekylenngorlutik arrortinneqarsinnaaniassammata paasissutissat taakku atorlugit ENS enzymiliortarpoq. ENS-ip aamma nerisassat seernartui akuutissallu allat uuttorsinnaavai tamatumalu kingorna enzymit katiternerat naleqqussarlugu.
Nerisat ingerlaarfii katiterivittut ENS-imit pingaarnertut aqunneqartutut isigineqarsinnaapput. “Qaratsatta aappaata” nukiit nerisat ingerlaarfiisa iigaasaanniittut eqikkartittarnerisigut nerisat assartortarpai. ENS-ip eqikkartitsisarnerup sakkortussusaa akulikissusaalu naleqqussartarpai taamaalilluni nerisat ingerlaarfii katiterivittut issinnaaniassammata.
ENS-ip aamma illersortarpaatigut. Nerisavut amerlanertigut ulorianartunik akuutissaqartarput. Taamaattumik tupinnanngilaq timip lymfocytiisa, timip nappaammut akiuussutissaanut pingaarutillit, 70-80 procentii naaniimmata. Akuutissat amerlasuut iineqarsimappata ENS-ip sakkortuunik eqikkartitsilluni meriartitsinermigut timmitsitsinermigulluunniit timi illersortarpaa.
PITSAASUMIK ATTAVEQAQATIGIINNEQ
ENS qarasaq apeqqutaatinnagu ingerlasarunarpoq, kisianni sianiuteqarfiit taakku
attaveqaqatigiittuartarput. Assersuutigalugu ENS-ip hormonit qaqugu qanorlu annertutigisumik nerinissamut tunngatillugu qaratsamik aqutsisartut naleqqussartarpai. Qaqugukkut qaalertoqarnera qaratsamut nalunaarutigisarpaa immaqalu nerivallaartoqarsimatillugu merianngulersitsisarluni.Nerisat ingerlaarfii qaratsallu ataqatigiinnerat eqqoriareersimagunarpat. Assersuutigalugu immaqa maluginiarnikuuat nerisassat aalajangersimasut nuannaarnerulissutigisarlugit. Ilisimatusarnermit ersersinneqarpoq ENS qaratsamut sunniuteqartarmat nuannaarnerulertartutit. Tamatumannga inuit ilaat nikallunganerminni sooq imminnut tuppallersarniarlutik nerisarnerat nassuiarneqarsinnaagunarpoq. Allaat ENS-ip aqunneratigut isumatsaqqangaartut katsorsarneqarsinnaanersut misissoqqissaarneqarpoq.
Aqajannguummerneq qaratsap nerisallu ingerlaarfiisa attaveqaqatigiittarnerannut assersuutaasut ilagaat. Qaratsap pissanganerput uippakajaarnerpulluunniit nalunaarsoraangagu ENS-ip aammik naanit aniatitsisarnera taamatut misigisoqalerneranut pissutaasinnaavoq. Tamatuma saniatigut tatineqartutut misiginermi ENS-ip nalinginnaasumik naanik eqisalutsitsisarnera qaratsap allanngortissinnaasarpaa, tamannalu merianngulernermut pissutaasinnaavoq.
Tassa erlavippit sianiuteqarfiata assigiinngitsunik misigitissinnaavaatit, kisianni illit sinnerlutit eqqarsarsinnaananilu aalajangiissussinnaanngilaatit. Allatut oqaatigalugu ataasiinnarmik qarasaqarputit. Assersuutigalugu ENS taalliornermut, aningaasanik aqutsinermut ilinniakkerinermulluunniit atorsinnaanngilat. Sianiuteqarfilli asseqanngitsoq tupinnaannartumik katitigaasoq ilisimatuunit tupigineqartuarpoq. Taamaattumik tulliani nerininni unikaallariarlutit nerisat ingerlaarfiini uuttuinerpassuit, paasissutissanik aqutsinerpassuit, ataqatigiissaarinerpassuit attaveqaqatigiinnerpassuillu eqqarsaatigilaarigit.