O Bibidya ijimbulula kwila, kyoso akwa Midiyana kyambata Zuze ku ixi ya Ijitu, o kukululu Jakobo, ni mwiji wê, axisa o ixi ya Kanana, ya ayi ku Ijitu. Ku Ijitu, ene a tungile ku Ngozene, ku masangu a ngiji ya Nilu. (Dim. 47:1, 6) Akwa Izalayele anga “a kala mu di vwala mwene, a sokoloka.” Kyenyiki-phe, akwa Ijitu a mateka kukala ni wôma wa akwa izalayele, anga a ajididika kukala abhika.—Mak. 1:7-14.

Mu izuwa ya lelu, sayi athu akwa jiphata mba akwa kulungulula o kidi, ene mu sebhulula o musoso wa Bibidya, amba kwila musoso wa makutu. Maji, sayi ima ilondekesa kwila, mu Ijitu yokulu, kwexile mwene abhika a tokalele ku mwiji wa Jisemita *.

Mu kifika, akwa kukanda o ima yokulu, asange mukanda wokulu, koxi ya mavu, ku thunda dya Ijitu. O Dotolo John Bimson wambe kwila, kwenyoko, a asange-ku 20 ndenge dya ibhasu ya mikanda yalungu ni Jisemita. Ku mbandu yengi, James Karl Hoffmeier, wene mu dilonga o ima yalungu ni Ijitu yokulu (Egiptólogo), wambe: “Mu kithangana kya bhonzele kya 1800 ndu 1540 A. K. K., o athu a tokala ku mwiji wa Jisemita, axisa o ixi yâ ku mbandu ya Azya [kwa tokalele o mwiji wa Jakobo]. Ene a mesenene kyavulu kuya ku Ijitu, kwexile ima yavulu ya wabhelele.” Mwene wa bandekesa dingi: “O kudimwanga kuku kwa bhiti mu kithangana kya Mbalahamu, Izake ni Jakobo. Mu kithangana kiki, o ima ya bhiti kala kya kijimbulula mu divulu dya Dimatekenu.”

Ku thunda dya Ijitu, kwala dingi ima yengi i tu xikinisa mu musoso wa Bibidya. Asange mukanda wosoneke mu mivu ya 2000 ndu 1600 A. K. K. Mu mukanda yú, mwala majina abhika a kalakala ku lwiji dya Ijitu. Ku majina yá, 40 ndenge a tokala ku dimi dya Jisemita. O abhika mba jingamba jiji, exile mu bhanga kikalakalu kyalungu ni kulamba, kubhota izuwatu, ni ikalakalu ya nguzu. James Karl Hoffmeier, wambe dingi: “Kuma 40 a Jisemita ndenge a kalakala mu mbanza ya Thebaid [ku lwiji dya Ijitu], tu tena kuzwela kwila, o Jisemita ja kalakala ku Ijitu yoso, kotelele ku Masangu a Nilu, ja vudile mwene.”

O mukwa kukanda o ima yokulu, David Rohl, wasoneka kwila, sayi majina a abhika mu mukanda yú, “a difwe ngó ni majina u tu sanga mu Bibidya.” Mu kifika, o mukanda wala ni majina a difu ni majina yá: Isakale, Asele, ni Sifra. (Mak. 1:3, 4, 15) Ku disukilu, Rohl wambe: “Kiki kilondekesa ni kidi kyoso kwila, akwa Izalayele exile mwene abhika, ku Ijitu.”

O Dotolo Bimson wambe: “O musoso wa Bibidya wa kwila akwa izalayele exile abhika mu Ijitu, ni kwila a katuka anga aya mu kikangalakata, musoso wa kidi mwene.”