Ku muvu 1942, kioso o ixi ia Estados Unidos kia di te mu Ita ia Kaiiadi ia bhiti ku Mundu Uoso, nga kexile ku muvu ua katanu mu ku di longa mu xikola ia katunda ni kuila kua bhitile ngó mbeji jofele tundé kia ngi bhanene o kitundu kia baxarelo ia ufunu ua ku tunga. Nga kexile ni dixilu mu nga kexile mu zeka ni athu kiiadi. Umoxi, ua ngi tangela phala kuzuela ni muthu ua kexile mu “kunda o minzangala ku luiji dia sabhalalu.” Kienhiki, nga di sange ni John Otto, Brehmer, a betele ku muijiia mu dijina dia Johnny, Mbangi ia Jihova. Nga di uanene kiavulu ku mu mona ku sanga o itambuijilu ia ibhuidisu ioso mu Bibidia. Eme nga mateka ku di longa o Bibidia ni Johnny izuua ioso, mu ku bhita thembu, nga mateka ku tunda ni muéne mu sidivisu ia kuboka.

O tata ia Johnny, Otto, ua kitukile Mbangi ia Jihova kioso muéne kia kexile mu kalakala kála muenexi ua bangu mu mbanza ia Walnut, Iowa. Otto ua xisa o kikalakalu kiê phala ku bokona mu sidivisu ia thembu ioso. Mu ku bhita thembu, o phangu iê iambote ni ia muiji uê, ia ngi suínisa ku sola kiambote o ima ku muenhu uami.

Saí kizuua, o muenexi ua xikola ia katunda ua ngi tangela kuila o nota jami ki ji kexile kiambote ni kuila ki ngeji tena ku zubha o xikola. Ngi di lembalala kuila, mu kithangana kieniókio, nga sambe ni ku dionda kua Jihova Nzambi o kikuatekesu kiê. Mu ku bhita ithangana, a ngi xana phala ku di sanga ni mesene iami. Muéne ua ngi tangela kuila a mu tumikisile njimbu ni kuila ua i tambuijile sé muene ku ngi tangela mukonda ua fikile kuila ngeji xikina o kikalakalu. Nga sakidila o mesene iami, maji nga mu jimbulula se mukonda diahi nga solele ku bhanga o sidivisu ia Jihova kala ufunu uami. Mu kizuua 17 kia mbeji ia Kanake ua muvu 1942, a ngi batizala kala Mbangi ia Jihova, eme nga kituka muboki ua thembu ioso.

Ku muvu uenhú 1942, nga tambula mukanda phala kuia mu usoladi, eme ngai mu kididi kia ku di sonekesa o majina ni ku jimbulula se mukonda diahi ki ngi tokalele kuia mu usoladi. Nga soneka mukanda ni kikuatekesu kia ji mesene ja xikola a soneka maka alungu ni ukexilu uami uambote ni uhete mu ufunu ua ku tunga. Maji sumbala dia ima iambote ia soneka o jimesene ja lungu n’eme a ngi multala 10.000 a ji dolare, ia a ngi te mu kaleia ka Leavenworth, ku mivu itanu mu mbanza ia Kansas.

Hama jiiadi ni makuinhi atatu a minzangala ndenge, Jimbangi ja Jihova, a a tele uá mu kaleia ka Leavenworth. Kiexile kididi mua kexile mu tu bhana ikalakalu ia kudima mu mábhia ni ku tu langa ku masoladi.  Sai masoladi ejidile kuila, etu ki tu tokalele ku di ta mu usoladi, ia akexile mu xila o ilongesu ietu.

Saí masoladi a tuehelele ku bhanga iônge phala ku di longa o Bibidia. Ene uá akexile mu tu kuatekesa ku tambula o madivulu metu mu kaleia. O kabhitangu ka kaleia ua xikina o kadivulu consolaçâo (lelu a i xana, Despertai!)

Mu ku bhita mivu itatu mu kaleia, a ngi bhana o ufôlo mu kizuua 16 kia mbeji ia Kauana ua muvu ua 1946 sumbala kua ngi kambele hanji mivu iiadi, kioso kia bhu o Ita ia Kaiiadi ia bhiti ku Mundu Uoso. Mu kithangana kieniókio, nga bokona dingi mu sidivisu ia thembu ioso. A ngi tumikisa ku Leavenworth mu mbanza ia Kansas. Nga kexile ni uôma uavulu mukonda o Jimbangi ja Jihova a a zembele kiavulu mu mbanza ienioió. Kua bhonzele kiavulu o ku sanga salu phala ku di dikila ni ku sanga kididi phala ku kala-mu.

Saí kizuua nga di sange ni disoladi, diambe: “Tunda mu kididi kiami!” Kioso ki nga mu mono ni mbangala bhu maku, uôma ua ngi kuata eme nga tundu ni lusolo. Ki nga tula mu dibhata diéngi, saí muhatu uambe: “Kingila bhofele” iu ua jiki o dibhitu. Nga kingila katé muéne kia jikula o dibela dia inzo iê anga mu tunda menha a xidi a sukula nau o malonga ni ku ngi betesa. Maji sumbala dia kiki, o ukunji uami ua ngi bhana mabesá. Mu ku bhita thembu, ngevu kuila, oso nga a bhanene o madivulu metu a ki tukile Jimbangi ja Jihova.

Ku muvu 1943, a jikula xikola ia ubhe phala o akunji a jixi jengi, ku mbanza ia Nova York. A ngi xana phala ku di longa mu xikola íii, eme nga di longo o xikola ia dikuinhi mu xikola íii mu kizuua 8, kia mbeji ia Kauana ua muvu 1948. O xikola íii, a i xana, Xikola ia Bibidia ia Ngiliiade. Mu kizuua kia ku tambula o kitundu, a ngi tumikisa ku ixi ia Costa do Ouro, lelu a i xana Gana.

Kioso ki nga bhixila mu ixi ia Costa do Ouro, o kikalakalu kiami kiexile kia ku bokela o masoladi ni athu akua Europa. Maji mu sukilu dia semana, nga kexile mu kalakala kumoxi ni kilunga kia Jimbangi ja Jihova ni ku boka ni jiphange mu ku boka nzo ni inzo. Nga kexile ué múia mu ididi mua kexile aboki ofele ni ku a longa kiebhi kia tokalele o ku boka. Nga sidivila ué kála kafunga ka ilunga bhua zukamene ku Costa do Marfim, lelu a i xana Côte d’Ivoire.

Mu ku sidivila mu ididi ioio, nga di longo o ukexilu ua akua África—ku zeka mu ngandu, kudia ni maku, ni ku nena “ku iangu” kála kia kexile mu bhanga akua Izalaiele mu kikangalakata. (Matendelelu 23:12-14) O ku bhanga kiki, kia ngi kuatekesa eme ni akunji a mukuá ku kala ni ukexilu uambote ni ku tu zola ku athu. Saí ahatu a tubhitangu, a mateka o ku di longa o Bibidia n’etu.  Kienhiki, kioso kia kexile mu tu zukutisa, ni ku bhinga ku jinguvulu phala ku tu kaia mu ixi, o ahatu a tubhitangu, a jijidika anumi’â phala ku tu kuatekesa, o maka anga a lunguluka!

Kála kia kexile mu bhita ni akunji mu jixi jengi, kála mu África, nga kuata febele ia dibuabua. Eme nga mateka ku mona ima iavulu ku mesu. Saí ithangana, nga kexile mu kuata o mazu phala ka tekete. Maji o kikalakalu kiami, kia kexile mu ngi bhana kisangusangu kia dikota ni ku zediua.

Mu mivu iuana ia dianga i nga bhiti ku África, tua kexile mu di tumikisa ji njimbu ni Eva Hallquist, nga muijidile ande dia ku tunda ku Estados Unidos. Ngevu kuila muéne ua kexile phala ku zubha o Xikola 21 ia Ngiliiade mu kizuua 19 kia mbeji ia Kavua ua muvu 1953, mu kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, kia bhitile ku kibatu kia Estádio Ianque ku Nova York. Nga zuela ni kabhitangu ka naviiu phala ku ng’ehela ku kalakala mu naviiu katé mu ixi ia Estados Unidos phala ki ngi fute dingi.

Mu ku bhita 22 a izuua mu musanza ua kalunga, nga bhixila, eme nga bhange ioso phala ngi di sange ni Eva mu Mbonge ia Jimbangi ja Jihova ku Mundu uoso ku Brooklyn. Kuenhoko, ku di tala dia’nzo ni ku mona kiambote o mbanza ia Nova York, nga mu bhingi mu ukaza. Mu ku bhita thembu, Eva uéza n’ene mu ixi ia Costa do Ouro, etu tua sidivila kuenhoko kumoxi.

Mu ku sidivila kumoxi ni Eva mu mivu iavulu ku África, mam’etu ua ngi sonekena kuila tat’etu ua kexile ni uhaxi ua izavu. Kioso ki nga bhingi phala kuia ku mona o tata, Eva n’eme tua vutuka ku Estados Unidos. O uhaxi ua tata ua di bandekesa kiavulu iu uafú.

Kioso ki tua vutuka mu ixi ia Gana ni ku bhita mivu iuana, tuevu kuila mam’etu ua katele kiavulu. Saí makamba a tu suínisa ku vutuka ni tu mu lange. Kiki kia tu bhonzele kiavulu, mukonda tua tokalele ku xisa o kikalakalu ki tua kexile mu bhanga. Mu ku bhanga 15 dia mivu kála mukunji ua jixi jengi, ni muhatu’ami nga bhange 11 dia mivu, etu tua vutuka ku Estados Unidos.

Kioso ki tua vutuka, tua kexile mu di kuatekesa mu ku langa Mam’etu mu kuia mu iônge. Mu kizuua 17 kia mbeji ia Katatu ua 1976, uafú mu kitala kia 86. Maji mu ku bhita divua dia mivu, mua moneka dingi maka engi. O ji dotolo a zuela kuila Eva ua kexile ni uhaxi ua izavu. Tua bhange ioso, maji muéne uafú mu kizuua 4 kia mbeji ia Kanake ua 1985 mu kitala kia 70.

Ku 1988, a ngi xana phala kuia mu kiônge kieji bhanga kia lungu ni Filiiale ia ubhe ia Gana. Kiki kiexile kithangana kiambote! Makuinhi a uana a mivu ku dima, kioso ki nga bhixila ku ixi ia Gana, kioso nga zubha o ku di longa o xikola ia Ngiliiade, mua kexile-mu ngó hama ja Jimbangi ja Jihova. Ku muvu ua 1988, mua kexile 34.000 ndenge a Jimbangi ja Jihova , lelu saí-mu 114.000 a Jimbangi ja Jihova ku ixi ioso ia Gana!

Mu ku bhita mivu tundé ki ngai ku Gana, nga kazala ni kamba dia kazola dia Eva, Betty Miller mu kizuua 6 ia mbeji ia Kakuinhi ua 1990. Etu tua suluka ni ku bhanga o sidivisu ia Jihova kála ufunu uetu. Tua mu kingila o kizuua kioso ki tua-nda mona dingi o kuku jetu, tata jetu, ni Eva ku a fukununa mu Palaízu mu ixi.—Ikalakalu 24:15.

Ngi dila ni ku sanguluka ki ngi banza mu ujitu ua ngi bhana Jihova ua ku sidivila mu 70 a mivu, ndenge. Ngene mu mu sakidila mu ku ngi kuatekesa ku bhanga o sidivisu iê kála ufunu uami. Sumbala ngala hanji ni nguzu ku mukutu né muene ni 90 a mivu, Jihova, o Mutungi ua dikota mu ngongo ioso, uene mu ngi bhana nguzu ni ku suína phala ku kolokota ni ufunu uami ua ku mu sidivila.