Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Eie ua Kijidile?

Eie ua Kijidile?

Ihi iexile o aloué ia kexile mu kalakala na-iu o athu m’ukulu?

Aloué ia tundu ku muxi ua Akilaria

O Bibidia i zuela kuila o athu m’ukulu akexile mu kalakala ni aloué phala ku a ta mu izuatu ni mu hâma kubhata phala ku bhana dizumba diambote. (Jisálamu 45:8; Jisabhu 7:17; Mukumbi ua Mikumbi 4:14) O aloué m’ukulu ia tundile ku muxi ua Akilaria. Kioso o ixaxi ia mixi kiia ni ku bola, mu tunda máji ala ni dizumba diambote ni kola. O mabaia akexile mu a zuka katé kia kitukile fufuta ia kexile ni dizumba diambote, ia kexile mu i sumbisa kala “aloué.”

O Bibidia i sokesa o ji balaka ja akua Izalaiele ni aloué mba “mixi ia mixitu ia phaphe Jihova.” (Dialuilu 24:5, 6) O mixi íii i tena ku kala kála o muxi ua Akilaria i tena ku kala ni 30 a metulu mu ku lebha. Sumbala o muxi iú ki tu tena ku u sanga mu Izalaiele ia lelu, saí Dicionário Bíblico, diambe kuila, “ki tu tokala ku dituna kuila o muxi iú ni mixi ia mukuá, ka i ijiia lelu ku athu ku [ixi] a i kunine m’ukulu ku Honga ia Njolodá.”

Sata iebhi ia kexile mu xikina mu tembulu mu Jeluzaleme?

O selu íii ia mavu ia tundu mu tembulu mu Jeluzaleme, iala ni 2.000 ja mivu

O kitumu kia Nzambi, kiambele kuila, sata ioso ia tokalele ku iambata mu tembulu, ia tokalele ku kala ni sauidi iambote. Nzambi ka xikinine ku tambula sata ia nemana mba ia kate. (Makatukilu 23:19; Ijila 22:21-24) Ia lungu ni hama ia dianga, K.K. Philo, musoneki mukua Judé, uambe kuma, o akunji akexile mu tekula kiambote o iama “tunde ku mutué kate ku inama” phala ku mona muene se o kiama kia kexile kiambote mu ukexilu uoso “sé fidila.”

O diiala ua di longele kiavulu, E. P. Sanders, uambe kuma, o athu akexile mu kalakala mu tembulu, “akexile mu kuehela o asumbisi a ibhaku mu tembulu, se a diangele hanji ku i tekula ku akunji phala ku mona se ia kexile muene kiambote phala ku i sumbisa mu tembulu. Mu kithangana kiki, o musumbisi ua tokalele ku bhana ku musumbi kidimbu kia kexile mu londekesa kuila o kibhaku kia disanze.”

Ku muvu 2011, o akua ku tokuesa ima koxi a mavu, a sange idimbu akexile mu bhana o asumbisi ku asumbi bhua lungile o tembulu—selu ia moueda ia mavu, ia kexile ni kidimbu kia hama ia dianga A.K.K. ni 70 K.K. ia kexile ni izuelu iiadi mu dimi dia Halamaiku, kiambe: “Kia zele phala Nzambi.” O akalakadi mu tembulu, akexile mu ta o idimbu íii ku ibhaku mba ima ia mukuá ia mesenene ku i bhana kala sata mu tembulu.