LUSADUSU SAMU NA DIBUTA | KUYUNDULA BANA
Mutindu ya kutubila bana na beto diambu metadila kupona bankanda
Banda bumuana na yandi, muana na beno lenda bakusa ti bantu yankaka kesadilaka bantu yankaka mambu na mutindu ya kusuasana na kutadila buala to kulere ya nkanda na bau. Yinki mutindu beno lenda sadisa muana na beno samu yandi bika tadila bantu ya bakanda yankaka na mutindu ya yimbi? Yinki beno lenda sala kana yandi mekutana na diambu mutindu yina?
Na disolo yayi, beto ketubila
Mutindu ya kutubila bana na beno diambu metadila bankanda yankaka
Yina beno lenda sasila. Na yinza, yakele na banzingulu mpe mitindu mingi ya bantu. Kasi bantu yankaka kesadilaka bantu yankaka mambu na mutindu ya yimbi samu na yina metadila mutindu na bau ya kumonana mpe bikadulu na bau.
Kasi, Biblia kena kulonga ti bantu nionso katukaka kaka na muntu mosi. Na bampova yankaka, beto nionso beto kele kaka bantu ya dibuta mosi.
“Na nzila ya muntu mosi [Nzambi] bimisaka makanda nionso ya bantu.”—Misala 17:26.
“Beto kuizaka bakusa ti ntangu bana na beto vuandaka lutisa ntangu kintuadi na bantu yina mekatuka na babuala mesuasana, bavuandaka kukimona ti konso muntu mebonga beto monisina yandi nzola mpe luzitu.”—Karen.
Mutindu ya kusasila bana na beno diambu metadila kuyina bankanda yankaka
Ata bubu to kilumbu yankaka, muana na nge kekuwa kaka bansangu yina kena kutubila kinkesi to mambu metadila bankanda. Yinki mutindu nge lenda sasila yandi mambu yina kena kuluta? Yaketadila mingi mvula na yandi
Muana yina kota ntete kalasi ve. Munganga mosi na nkumbu Allison Briscoe-Smith, yina bametubila na zulunalo Parents (Bibuti) metuba: “Bana ya fioti kebakusaka na nsualu mambu yina kele lunungu mpe yina kele lunungu ve. Yau kepesa nge maluaku ya kusolola na bana mambu metadila kukondua lunungu.”
‘Nzambi keponaka bilungi ve, kasi na konso dikanda yandi kendimaka muntu yina kena kubanga yandi mpe kena kusala mambu ya mbote.’—Misala 10:34, 35.
Bana yina kuma ntete ve na bamvula 13 tii na zulu. Bana yina kele na bamvula kati na 6 mpe 12 ketulaka mpenza dikebi na mambu nionso, mpe bantangu yankaka bakeyuvusaka biuvu ya mpasi. Pesa mvutu yina nge lenda. Solola na bana na nge yina metadila mambu yina bakemonaka na kalasi mpe na internet, mpe sadila masolo lokola diluaku yakusasila yandi ti kupona bankanda kele yimbi.
“Beno nionso, beno vuanda na makanisi ya mutindu mosi, beno monisa kikadulu ya kukitula na kisika ya bantu yankaka, nzola ya kimpangi, kiadi ya nene, mpe kumikitisa.”—1 Petro 3:8.
Bantuenia. Kintuenia kele kilokola ya luzingu yina bantuenia kekumaka na dikoki ya bakusa mambu yina kevuandaka mua mpasi. Na yau, Kana muana na nge kele ntuenia, yakele diluaku mosi ya mbote samu na nge mpe muana na nge yakutubila bansangu metadila kupona bankanda.
‘Bantu ya kuyela. . . . yina makoki na bau ya kusuasikisa mambu, lokola bakesadilaka yau, yamelongua samu na kusuasikisa mambu ya mbote mpe ya yimbi.’—Baebre 5:14.
“Beto kesololaka na bana na beto mambu metadila bankanda samu yakele mosi diambu yina balenda kutana na yau kilumbu yankaka na luzingu na bau, yavuanda yinki kisika bakezingaka. Kana batubila ntete ve diambu yango na yinzo na bau, yau lendaka sala ti bakanisa mutindu bantu yankaka kekanisaka samu na diambu yango. Bantu kepesaka bana na beto bansangu mingi ya yimbi mpe bakezabisaka bau ti yakele kedika.”—Tanya.
Mutindu ya kupesa kifuani
Bana kelongukaka na nzila ya bifuani, na yau, yakele na mfunu samu na beno bibuti beno kenga samu na mambu yina beno ketubaka mpe yina beno kesalaka. Na kifuani:
Beno kesalaka maseki ya kuvueza bantu ya nkanda yankaka, to kufinga bau? Institut américain de pédopsychiatrie (Yinzo yina ketadilaka mavimpi ya yintu ya bana na Amérique) metuba: “Bana na beno ketalaka, kekuwaka mpe kelandaka bifuani na beno.”
Beno kesepelaka kulutisa ntangu kintuadi na bantu yina mekatuka na bisika yankaka na yinza? Alanna Nzoma muntu yina ketadilaka mavimpi ya yintu ya bana metuba: “Kana beno zola ti bana na beno vuanda na nguizani ya mbote na bantu yina mekatuka na bisika yankaka, bafueti mona ti beno diaka kesalaka yau.”
‘Beno pesa bantu ya mitindu nionso lokumu.’—1 Petro 2:17.
“Na manima ya bamvula mingi, dibuta na beto bokidisaka bantu yina katukaka na bisika nionso ya yinza na yinzo na beto. Beto longukaka kudia madia na bau, miyimbu na bau mpe beto vuataka bilele ya buala na bau. Beto tubilaka bana na beto mambu metadila bantu yango kasi ve bankanda na bau. Mpe beto vuandaka tuba ata fioti ve ti mambu ya buala na beto meluta mbote.”—Katarina.
Kana bamesadila yandi mambu ya yimbi samu na nkanda na yandi
Atako baketubilaka mingi diambu metadila kuvuanda mutindu mosi, kasi diambu metadila kuyina bantu ya bankanda yankaka kemanisaka ve na yinza. Yau zola monisa ti balenda sadila muana nge mambu na mutindu ya yimbi, mingimingi kana bakena kutadila yandi lokola muntu yina kele na mua grupe mosi ya fioti ya bantu. Kana yamesalama . . .
Sosa kuzaba mambu yina salamaka. Muntu yango vuandaka mpenza muntu ya yimbi, to yandi sosaka kaka kuluadisa yandi na bampova na yandi? (Yakobo 3:2) Yakele mpenza mfunu kutubila muntu yango to ve diambu yango?
Samu na kutuba kedika, yakelomba kuvuanda na bukatikati. Biblia mepesa dilongi yayi ya nduenga: ‘Kufuema ve na nsualu.’ (Mosakoli 7:9) Kuyina bantu ya bankanda yankaka kele mukakatano ya nene, kasi yau zola tuba ve ti mbala nionso yina nge mekanisa ti muntu mosi yina kefingaka nge to kesadilaka nge mambu ya kukondua lunungu, yakele samu yandi keyinaka nkanda na nge.
Ya kedika, konso diambu kevuandaka mutindu mosi ve, na yau sosa kuzaba mpenza diambu yina lutaka tekila ya kubaka nzengolo ya kusala diambu mosi.
‘Muntu yina kepesaka mvutu tekila ya kuwa diambu, yakele buzoba mpe nsoni.’—Masese 18:13.
Na manima ya kuzaba mambu yina salamaka, kukiyuvusa:
‘Yakesadisa muana na munu kana konso muntu kele na makanisi ya yimbi mpe mbala nionso yina muntu mosi kefinga yandi kele samu na nkanda na yandi?’
‘Muana na munu kebaka mambote na kusadilaka dilongi ya yayi Biblia: “Kutula ve na ntima mambu nionso yina bantu kena kutuba”?—Mosakoli 7:21.
“Bantu nionso zaba ti beno kevuandaka mambu ngolongolo ve.”—Bafilipi 4:5.
Bosi kana bamesala muana na nge diambu ya yimbi na nko? Sadisa muana na nge yandi zaba ti mambu lenda bonga to yalenda beba na kutadila mutindu yandi ketadila diambu yango. Na bantangu yankaka muntu yina kena kusokosa yandi to kena kufinga yandi samu yandi mona kana yinki yandi kesala. Na mutindu yina, diambu ya mbote ya kusala lenda vuanda kusala ata kima mosi ve.
“Kisika nkuni kele ve, tiya kekufuaka.”—Masese 26:20.
Na ndambu yankaka, kana muana na beno lenda sala yau kondua ti yandi kukitula na kivonza, yandi lenda solola na muntu yina salaka yandi mambu ya yimbi. Yandi lendaka tuba na kiyenge nionso: “Munu monaka ve ti mambu yina nge tubaka (to yina nge salaka) vuandaka mpenza ya mbote.”
Yinki nge fueti sala kana nge zola tubila diambu mosi yina salamaka? Kana lutanunu ya muana na beno mekuma na kivonza, to kana na bamfunu yankaka, beno memona ti diambu yango kele diseki ve, beno tubila yau na bamfumu ya ekole to mpe na bapolisi, kana yakele mfunu.