1, 2. Nki kiasadisa 230 ma Mbangi za Yave mu zizidila nkangalu a lufwa kuna mfoko a Vit’Anzole ya Nz’Amvimba?

VAVA e Vit’Anzole ya Nz’Amvimba yafokokanga, makesa ma Hitler bayantika sundwa kwa mbeni zau. Luyalu lwa Nazi lwasikidisa vo abakami awonso bakala muna fulu yasadisilwanga salu yangolo bavondwa. Babak’e nzengo vo awonso bakala muna pelezo ya Sachsenhausen bafilwa kuna mbanza zaningamenanga masuwa yo kubasia muna masuwa yo kubadimuna muna mbu. Kuna kwalanda, ekani diadi diansoki diayikilwa vo nkangalu a lufwa.

² Mafunda makumatatu ye tatu di’abakami bakala kuna pelezo ya Sachsenhausen bakomekenwa mu vanga nkangalu wa 250 ma kilometa yakuna Lübeck, mbanza iningamenanga masuwa kuna Alemanha. Muna buka kiaki, mwakala ye 230 ma Mbangi za Yave batuka mu nsi sambanu, ana bavoveswa vo bakangala entwadi. Abakami awonso batovoka kikilu mu kuma kia nzala ye mayela. Nki kiasadisa mpangi zeto mu zizidila nkangalu wau? Mosi muna yau wavova vo: “Twakasakesanga muntu yo nkw’andi mu kwamanana kangala.” Edi diabasadisa mu sunda nkangalu wau wampasi i zola basongaziananga kumosi yo “ulolo wa nkuma” watukanga kwa Nzambi.—2 Kor. 4:7.

3. Ekuma tufwete kasakeselanga muntu yo nkw’andi?

³ Kana una vo o unu ke tuna mu nkangalu a lufwa ko, tunwananga ye mpasi za mpila mu mpila. Vava kiayadikwa Kintinu kia Nzambi muna mvu wa 1914, Satana wayingwa kun’ezulu yo vetwa ova nza. Makasi mayingi kena mau “wau kazeye wo vo kolo kiandwelo kaka kena kiau.” (Lus. 12:7-9, 12) Ekolo kifinamanga e vita ya Armangedo, Satana osadilanga mpasi yo lubangamu mu vava yoyesa ngwizani eto yo Yave. Tunwananga mpe ye mpasi za lumbu ke lumbu. (Yobi 14:1; Kim. 2:23) Ezak’e ntangwa, e mpasi zazi zawonso ­zilenda ­kutuyoyesa kikilu yo kutukendeleka kana nkutu vo twazikuka muna mwanda. Badika nona kia mpangi mosi. Mu mvu miayingi, mpangi ndioyo wakasakesanga wantu ayingi mu sikila ye kwikizi muna Yave. Kansi vava kakituka se nunu, yandi yo nkaz’andi babakama kimbevo yo yantika kendalala. Nze mpangi ndioyo, yeto awonso “ulolo wa nkuma” utukanga kwa Yave tuvwanga o mfunu kumosi yo lukasakeso lwa mpangi zeto.

4. Muna kasakesa akaka, nkia luludiku lwa Paulu wa ntumwa tufwete lemvokela?

⁴ Muna kasakesa akaka, tufwete landa luludiku luna Paulu wa ntumwa kavana kwa Akristu Ayibere. Wavova vo: “Mbula twabadikaziana mpe twapalanina muna zola yo mavangu mambote; ke tuvunz’o lungana ko, nze fu kia wantu akaka, tuwonzaziana kaka; yo siamisa wo o vanga, wau tumwene vo e lumbu se kifinamene.” (Ayib. 10:24, 25) Aweyi tulenda sadila luludiku lwalu lwamfunu?

5. O mvovo ‘badikaziana’ aweyi usongele? Aweyi tulenda wo vangila?

⁵ O mvovo ‘badikaziana’ una ye nsasa vo ‘yindula dina ditokanesanga akaka.’ Nga tulenda zaya dina ditokanesanga mpangi zeto avo kayisa kwankatu tukubakayisanga ye nzaki zawonso muna Seka dia Kintinu yovo mokena yau mambu makondwa mfunu? Ve kikilu. Dialudi vo tufwete ‘sikila muna mambu meto’ yo venga e fu kia ‘yakama mambu mangani.’ (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13) Kansi, avo tuzolele kasakesa mpangi zeto, tufwete toma kubazaya. Tufwete zaya una wina zingu kiau, fu yau, kimwanda kiau, nkuma ye lutovoko lwau. Bafwete zaya vo tu akundi au ye zola tukubazolanga. Ediadi divavanga vo twakalanga entwadi, ke vava bekalanga kaka mu mpasi ko yovo vava bekendalalanga, kansi mpe ye mu ntangwa zakaka.—Roma 12:13.

6. Adieyi dilenda sadisa akuluntu mu ‘badika’ ampangi muna nkutakani?

⁶ Akuluntu muna nkutakani bevoveswanga vo ‘bavungula ekambi dia Nzambi dina basilwa kiyekwa.’ Bafwete wo vangila kuna zolela yo mvevo a ntima. (1 Pet. 5:1-3) Aweyi akuluntu balenda lungisila kiyekwa kiau kia vungula ekambi avo ke batomene zaya mpangi zau ko? (Tanga Ngana 27:23.) Avo akuluntu besonganga etima dia sadisa mpangi zau yo viokesanga ntangwa vamosi, ke dikala diampasi ko kw’ampangi mu vava lusadisu lwau. Diasazu dikala kwa mpangi mu ziula ntima miau yo kubazayisa mana mekubatokanesanga. Ediadi disadisa akuluntu mu kubavana lusadisu bavwidi o mfunu.

7. Adieyi tufwete sungamenanga vava awana bakendalele bevovanga mambu makondwa o mfunu?

⁷ Paulu wavovesa esi Tesalonika vo: “Nusikinin’atovoki.” (Tanga 1 Tesalonika 5:14.) “Atovoki” balenda kala awana bena vo bayoya yovo bakendalala. Muna Ngana 24:10 tutanganga vo: “Ovo ozeza muna lumbu kiampasi, o nkum’aku ukè.” Ezak’e ntangwa e mvovo mi’awana bakendalele milenda kala ‘miaswatakana’ yovo miakondwa o mfunu. (Yobi 6:2, 3) Avo tuzolele kasakesa wantu awaya, tufwete sungamena vo mana bevovanga ezak’e ntangwa ke mau kikilu ko mena muna ntima miau. Rachelle, una vo ngudi andi wabakama kwa nkenda zasaka wabakula ziku kia diambu diadi. Rachelle wavova vo: “Nkumbu miayingi ngudi ame wavovanga mvovo mia losola-losola. Vava kavovanga mvovo miami, yasianga ngolo za sungamena e fu yambote ya ngudi ame, nze zola, walakazi ye ntim’a mvevo.” Yabakula vo muntu una ye nkenda zasaka olenda vova diambu ke dina mu ntim’andi ko. E diambu disundidi uzowa tulenda vanga i vutula mbi muna mbi, kiakala mu mvovo yovo mu mavangu. Muna Ngana 19:11 tutanganga vo: “E ndungalal’a muntu isi’ekasi diandi e kimbazi-mbazi; I’kembo diandi dia lutis’ekuzuka.”

8. Kwa nani tufwete sikidisa zola kweto? Ekuma?

⁸ Aweyi tulenda songela vo tuyindulanga awana babudikwa ntima mu kuma ki’esumu bavanga? Kana una vo wayambula evangu diadina, nanga wakinu mona nsoni mu kuma ki’esumu kavanga. Mu kuma kia muntu waviluka o ntima muna nkutakani a Korinto, Paulu wasoneka vo: “Nunyambulwila yo kumfiaulwisa, ndiona wina wau, unkwa votomokenwa kwa ulolo wa ntantu. Dianu vo, inudodokele vo nusikidisa zola kweno kuna kwa yandi.” (2 Kor. 2:7, 8) O mvovo wasekolwa vo ‘sikidisa’ una ye nsasa vo ‘songa.’ O mpangi kalendi bakula ko vo zola tukunzolanga avo ke tusongele zola kwaku ko muna mvovo ye mavangu meto.

9. O ‘kindaziana muna zola ye mavangu mambote’ aweyi disongele?

⁹ Paulu wasoneka vo: ‘Mbula twabadikaziana yo kindaziana muna zola yo mavangu mambote.’ Tuvanganga wo vava tusadisanga mpangi zeto mu songa zola yo vanga oma mambote. Muna bong’e nona: Avo tuzolele vo tiya twakwamanana lema yovo lembi zima, tufwete to fulanga. (2 Tim. 1:6) Diau adimosi, vena ye mambu tulenda vanga muna sadisa mpangi zeto bakwamanana songa zola kwau muna Nzambi ye muna mfinangani zau. E mpila yambote tulenda wo vangila i sanisinanga mpangi zeto mu kuma kia mambu mambote bevanganga.

10, 11. (a) Aki nani bevavanga o sanisinwa? (b) Yik’e nona kisonganga vo sanisina muntu dilenda kunsadisa mu vanga oma mambote?

¹⁰ Yeto awonso sanisinwa tuvavanga, kiakala vo twakendalala twina yovo ve. Mpangi mosi wasoneka vo: “O se diame kansanisinanga ko vava yavanganga oma mambote. Muna kuma kiaki, yakimwenanga vo kina mfunu ko. . . . Kana una vo kimbuta kia mvu 50 se ngina kiau, itoma yangalalanga vava akundi ame bekunsanisinanga muna salu kiambote isalanga nze nkuluntu. . . . Dina diavangama muna zingu kiame dikundonganga o mfunu wa kasakesa akaka. Ivavanga malau ma sanisina akaka.” Yeto awonso tukasakeswanga vava akaka ­bekutusanisinanga, kiakala aviti a nzila, anunu, kumosi y’awana bakendalala.—Roma 12:10.

¹¹ Vava akuluntu bevavanga sadisa ndiona osumukini, o sanisina muntu mu kuma kia mambu mambote kavanganga dilenda kunsadisa mu soba ngindu zandi yo vutukila mavangu mambote. (Ngal. 6:1) I diau diasadisa mpangi mosi ankento una ye nkumbu Miriam. Wasoneka vo: “Yaviokesa kolo kiampasi muna zingu kiame vava akaka mun’akundi ame bayambula e ludi. Muna kolo kiau kimosi, o s’ame wabakama kimbevo kia ntu (hemorragia cerebral). Yakendalala kikilu. Muna vava sunda lukendalalu, yayantika band’e kimakangu ye toko dimosi ona kasambilanga Yave ko.” Ediadi diamfila mu kuyibadikila vo kafwana diaka zolwa kwa Yave ko, yo bakama kwa ngindu za yambula e ludi. Kansi, vava nkuluntu mosi kansungamesa mawonso kavanga kala muna salu kia Yave yo kunsonga vo Yave wakinu kunzola, ediadi diansadisa mu siamisa diaka zola kwandi muna Yave. Wavonda e kimakangu ye toko diadina yo kwamanana sadila Yave.

12. Adieyi dilenda vangama avo tuyantikidi tezanesa mpangi zeto y’akaka, kubatumba yovo kubafusulwisa nsoni?

¹² Tufwete kebanga vava tuvavanga kasakesa mpangi zeto mu kwamanana sadila Yave yo vema. Tufwete venga e fu kia kubatezanesa y’akaka, kubatumba wau balembi landa e nsiku mina yeto kibeni twasikidisa yovo kubafusulwisa e nsoni wau balembi salanga kwayingi. O vanga wo dilenda kubafila mu wokesa salu kiau, kansi nanga mu fikolo kaka. E mpila yambote tulenda sadisila mpangi zeto i kubasanisinanga yo kubasungamesa vo zola muna Nzambi i kuma kikutufilanga mu kuyivana muna salu kiandi.—Tanga Filipi 2:1-4.

13. O kasakesa akaka aweyi disongele? (Tala fwaniswa kuna lubantiku lw’elongi.)

¹³ Tufwete ‘kasakesanga muntu yo nkw’andi yo siamisa wo vanga, wau tumwene vo e lumbu kifinamene.’ O kasakesa akaka disongele vo kubakumika kimana bakwamanana sadila Nzambi. O kindaziana muna zola ye mavangu mambote kulenda tezaneswa yo fula tiya tuzimanga. O kasakesa akaka kulenda tezaneswa yo kudikila e nkuni vana tiya kimana twakwamanana lema. Muna kasakesa akaka divavanga vo twakumika yo fiaulwisa awana bakendalele. Vava tukalanga y’elau dia kasakesa ndiona una wakendalala, tufwete vovanga muna zola ye ngemba zawonso. (Nga. 12:18) Tufwete mpe kalanga ye ‘nzaki za wá, o vova malembe.’ (Yak. 1:19) Avo tutambidi o matu vava mpangi eto kevovanga, tulenda bakula dina dikunkendelekanga yo zaya dina tulenda vova muna kunsadisa mu sunda diambu diadi.

14. Aweyi nkuluntu mosi kasadisila mpangi mosi wayambula sila umbangi?

¹⁴ Badika una nkuluntu mosi wa nkwa ngemba kasadisila mpangi mosi wayambula sila umbangi mu mvu miayingi. Wau vo nkuluntu wawanga ye sungididi kiawonso ekolo mpangi kavovanga, wabakula vo mpangi ndioyo wakinu yo zola muna Yave. Walongokanga konso Eyingidilu diampa ye wavanganga ngolo za lembi kondwa muna tukutakanu. Kansi, mavangu ma mpangi zakaka muna nkutakani mankendeleka yo kumfungisa makasi. Vana fulu kia kuntumba, o nkuluntu watamb’o matu yo vava bakula una mpangi kamonanga yo kunsonga vo zolwa ketoma zolwanga kumosi y’esi nzo andi. Kuna kwalanda, mpangi wabakula vo wayambulanga vo mambu mambi mana mavioka kala mankakidila mu sadila Nzambi ona kazolanga. O nkuluntu walomba kwa mpangi vo bavaika entwadi muna salu kia umbangi. Muna lusadisu lwa nkuluntu, mpangi wavutukila vema kwandi muna salu kia umbangi yo kuyifwanisa diaka mu sala se nkuluntu.

15. Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Yave mu kuma kia kasakesa awana batovoka?

¹⁵ Kuna lubantiku, dilenda kala diampasi kwa mpangi ona wayoya mu tambulwila lusadisu lweto. Kansi, tufwete kwamanana kunsadisa. Paulu wavova vo: “Nusikinin’atovoki, nulandula lutantu kwa wantu awonso.” (1 Tes. 5:14) Vana fulu kia bembola vana vau awana batovokele, tufwete kwamanana ‘kubasikinina’ yo kubasadisa. Kuna nz’ankulu, Yave wasonganga luzindalalu vava akaka muna selo yandi bayoyanga. Kasikil’owu, Nzambi wasong’e ngemba kwa Eleya yo zitisa ngindu zandi. Yave wavana Eleya lusadisu kavwanga o mfunu muna kwamanana muna salu kiandi. (1 Nti. 19:1-18) Yave waloloka Davidi wau kaviluka kikilu o ntima. (Nku. 51:7, 17) Nzambi wasadisa mpe nsoneki a Nkunga 73 ona wakala vo fioti kaka fiasala nga wayambula kunsadila. (Nku. 73:13, 16, 17) Yave okadilanga yeto kuna ngemba yo luzindalalu, musungula vava tukalanga twatovoka. (Luv. 34:6) O walakazi wandi “wampa mene ke mene” ye ‘ke usuka ko.’ (Man. 3:22, 23) Yave ovavanga vo twatanginina mbandu andi yo songanga walakazi kw’awana batovokele.

16, 17. Ekolo kifinamanga e mbaninu a nza yayi, adieyi tufwete vanga?

¹⁶ Mun’abakami 33.000 batuka kuna Sachsenhausen, ayingi muna yau bafwa. Kansi, ke mosi ko muna 230 ma Mbangi za Yave batuka muna fulu kiakina kiasadisilwanga salu yangolo wafwa. Edi diabasadisa mu sunda nkangalu wauna wa lufwa i lukasakeso yo lusadisu bavananga kwa muntu yo nkw’andi.

¹⁷ O unu, mu ‘nzila ifilanga ku moyo’ tukangalelanga. (Mat. 7:14) Ke kolo ko, awonso besambilanga Yave bekota muna nz’ampa ya unsongi. (2 Pet. 3:13) Ekolo kifinamanga e mbaninu a nza iyalwanga kwa Satana, yambula twasadisanga muntu yo nkw’andi mu kwamanana muna nzil’a moyo.