1. Nkangu a Nzambi nkia mambu belongokanga nkumbu miayingi? O vutukila longoka mambu mama nkia nluta dikubatwasilanga?

VAVA okubikanga elongi diampa di’Eyingidilu, nanga wavova kala vo: ‘Elongi diadi twalongoka dio kala.’ Avo se kolo wayantika kwenda muna tukutakanu twa Mbangi za Yave, nanga omonanga vo malongi makaka nkumbu miayingi mevutukilwanga. Ntangwa ke ntangwa, tulongokanga oma ma Kintinu kia Nzambi, lukûlu, salu kia umbangi ye fu nze zola ye lukwikilu. O vutukila longoka mambu mama dikumikanga lukwikilu lweto yo kutusadisa mu kala “avangi a diambu, ke awe kaka ko.”—Yak. 1:22.

2. (a) Ayeyi i nsas’a mvovo “mabika” muna Nkand’a Nzambi? (b) Aweyi e nsiku mia Yave miswaswanene ye nsiku mia wantu?

² E mvovo wa Kiyibere wasekolwa vo “mabika” nkumbu miayingi una ye nsasa vo nsiku, mîna yovo nkanikinu mina Nzambi kevananga kwa nkangu andi. Nswaswani ye nsiku mia wantu emi misobwanga ntangwa ke ntangwa, e nsiku ye nkanikinu mia Yave miasikididi ye miafwana bundw’e vuvu. Dialudi vo e miaka nsiku kavana o Nzambi kuna nz’ankulu, ke milandwanga diaka ko kwa nkangu andi o unu. Kansi, ediadi ke disongele ko vo diambu diambi dina muna nsiku miami. Ntozi a nkunga wavova vo: “O mabika maku mansongi yakwele mvu.”—Nku. 119:144.

3, 4. (a) Ezak’e ntangwa nkia mpil’a mabika kevananga o Yave? (b) Nkia nluta badi vwa Aneyisaele kele vo balemvokela nkanikinu mia Nzambi?

³ Ezak’e ntangwa, e mabika ma Yave mena nze lulukisu. Nkumbu miayingi e zula kia Isaele kialukiswanga kwa ngunza za Nzambi. Kasikil’owu, vitila bakota muna Nsi a Nsilu, Mose walukisa Aneyisaele vo: “Nutoma kutala, nkwa kala vo e ntima mieno miavukikwa, nwavenga yo sadila nzambi zakaka, yo kunda zo; o makasi ma Yave mekunufusukila.” (Nsi. 11:16, 17) Nkand’a Nzambi uyikanga nkumbu miayingi mina Nzambi kalukisanga nkangu andi.

⁴ Yave nkumbu miayingi wasungamesanga Aneyisaele vo bamvumina, bawila nding’andi yo zitisa nkumbu andi. (Nsi. 4:29-31; 5:28, 29) Kele vo balemvokela nkanikinu miami, nsambu zayingi badi vwa.—Fuka 26:3-6; Nsi. 28:1-4.

5. Ekuma Nzambi katanina Ntinu Kizekeya?

⁵ Muna lusansu lwawonso lwa Aneyisaele, Yave walungisanga nsilu kabasilanga. Kasikil’owu, vava Sankerebe wa Ntinu a Asuri kayenda nwanisa Yuda y’ekani dia katula Kizekeya vana kunda kia kintinu, Yave watuma mbasi mu tanina nkangu andi. Muna fuku umosi kaka, mbasi a Nzambi yavonda 185.000 dia makesa ma Asuri. Muna kuma kiaki, o Sankerebe wavutuka kuna nzo ye nsoni zawonso. (2 Tus. 32:21; 2 Nti. 19:35) Ekuma Nzambi katanina Ntinu Kizekeya? E kuma kadi Kizekeya wasonga kwikizi kwa Yave yo ‘kwamanana lunda nkanikinu miandi.’—2 Nti. 18:1, 5, 6.

6. Aweyi Ntinu Yosiya kasongela vo wabundang’e vuvu muna Yave?

⁶ E nona kiakaka kia muntu walemvokela e nkanikinu mia Yave i kia Ntinu Yosiya. Vava kakala nleke, ‘owu wansongi kavanga muna meso ma Yave, . . . kasidi vengomoka kuna lunene ovo lumonso ko.’ (2 Tus. 34:1, 2) Yosiya wasonga vo wabundang’e vuvu muna Yave vava kafwasa e teke yawonso ya nsi yo sadisa nkangu mu sambila diaka Yave. Wau vo Yosiya wavanga diambu diadi, Yave wansambula kumosi ye zula kiawonso.—Tanga 2 Tusansu 34:31-33.

7. Adieyi diavangamanga vava Aneyisaele bakolamenanga Yave?

⁷ Diankenda kikilu vo nkangu a Nzambi ke ntangwa zawonso ko babundang’e vuvu muna nkanikinu mia Yave. Muna mvu miayingi, nkumbu miayingi bakolamenanga Yave. Vava lukwikilu lwau lwayoyanga, akaka bavukumunwanga mu sambila nzambi zaluvunu. (Ef. 4:13, 14) Nze una wasakulwa, vava ke babundang’e vuvu muna nkanikinu mia Nzambi ko mpasi zayingi bamonanga.—Fuka 26:23-25; Yer. 5:23-25.

8. Aweyi e zingu kieto kinina nze kia Aneyisaele?

⁸ Aweyi e zingu kieto kinina nze kia Aneyisaele? O unu, selo ya Nzambi bevewanga malongi ye luludiku nze una wavangamanga kwa Aneyisaele. (2 Pet. 1:12) Konso ntangwa tutanganga Nkand’a Nzambi, tusungameswanga nkanikinu mia Nzambi. Yave oyambulanga vo twasola kana vo nkanikinu miandi tulemvokela yovo tuvanga mana tumwene vo mambote. (Nga. 14:12) Yambula twabadika ekuma tufwete bundil’e vuvu muna nkanikinu mia Yave ye nluta tulenda vwa muna wo vanga.

9. Vava Aneyisaele bakala muna makanga, aweyi Yave kabasongela vo wakala yau?

⁹ Vava Aneyisaele bayantika o nkangalu au a mvu 40 muna makanga, Yave kabazayisa ko e mpila ke kubafidila, kubatanina yo kubalunga-lunga. Kansi, Yave nkumbu miayingi wabasonga vo bevwa nluta avo bambundidi e vuvu yo lemvokela nkanikinu miandi. Muna sadila elunzi di’etuti muna mwini y’elunzi dia tiya muna fuku, Yave wasungamesa Aneyisaele vo wakala yau muna nkangalu au wa mpasi. (Nsi. 1:19; Luv. 40:36-38) Yave walungisanga mpe e nsatu zau. “Ke bakondwa ma ko; e mvwatu miau ke miafwa ko, o malu mau ke mavimba ko.”—Nek. 9:19-21.

10. Aweyi Yave kefidilanga nkangu andi o unu?

¹⁰ Ke kolo ko, e selo ya Nzambi bekota muna nz’ampa yansongi. Nga tubundang’e vuvu kwa Yave vo okutuvananga ina tuvwidi o mfunu kimana twasala yo moyo muna ‘mpasi zayingi’ ezi zifinamene? (Mat. 24:21, 22; Nku. 119:40, 41) Dialudi vo Yave ke sadilanga elunzi di’etuti ko yovo elunzi dia tiya muna kutufila muna nz’ampa. Kansi, osadilanga e nkubik’andi muna kutusadisa mu kwamanana yingila. Kasikil’owu, tukasakeswanga mu kumika e ngwizani eto yo Yave muna tanganga Nkand’a Nzambi, kalanga yo fuku wa Nsambila y’Esi nzo, lungananga muna tukutakanu yo kwendanga muna salu kia umbangi. Nga tuvanganga e nsobani muna zingu kieto kimana twalungisa mambu mama? Avo tuvanga wo, dikutusadisa mu kala ye lukwikilu tuvwidi o mfunu muna kota muna nz’ampa.

11. Aweyi Yave kesongelanga vo otokanenanga e wete dieto?

¹¹ E nkubik’a Nzambi i kutuvananga mpe tuludiku tukutusadisanga mu baka nzengo zambote muna zingu kieto kia lumbu ke lumbu. Kasikil’owu, tukasakeswanga mu kala yo nyindu asikila mu kuma kia mavwa yo vevola e zingu kieto kimana twalembi tokananga kwayingi. Tutambulanga mpe tuludiku mu kuma kia mpila tufwete vwatilanga ye kuyikubikila, sola nsaka ye tezo kia sikola tufwete tanga. Yindula e nkanikinu tuvewanga mu kuyitanina muna sumbula muna nzo, mun’ekalu, muna Maseka ma Kintinu yo kala wakubama mu konso sumbula kilenda bwa. Malongi mama mawonso mesonganga vo Nzambi otokanenanga e wete dieto.

12. (a) Nkia diambu Yesu kavovesanga alongoki andi nkumbu miayingi? (b) Nkia vangu dia lulembamu dina Petelo kasidi vilakana ko? Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Yesu?

¹² Muna tandu kiantete, o nkangu a Nzambi watambulanga nkanikinu ntangwa zawonso. Nkumbu miayingi, Yesu wavovesanga alongoki andi o mfunu wa songa lulembamu. Kansi, Yesu kabavovesa kaka nsasa ya kala nlembami ko, wabasonga mpe una balenda wo vangila. Muna fuku wa vitila lufwa lwandi, Yesu wakutakana ye ntumwa zandi mu dia elambu dia Nduta. Ekolo ntumwa zandi badianga, Yesu watelama yo sukula malu mau. E salu kiaki, selo basalanga kio. (Yoa. 13:1-17) Dina Yesu kavanga muna fuku wauna, diavana elongi diamfunu kwa ntumwa zandi dina ke basidi vilakana ko. Vava vavioka mvu 30, Petelo wa ntumwa ona wakala mun’elambu diadina, wavana elongi kw’Akristu akaka mu kuma kia lulembamu. (1 Pet. 5:5) E ­mbandu a Yesu ifwete kutufila mu kala alembami muna mpila tukadilanga y’akaka.—Fili. 2:5-8.

13. Nkia fu kiamfunu Yesu kalonga kw’alongoki andi?

¹³ E diambu diakaka Yesu kalonganga alongoki andi i mfunu wa kala ye lukwikilu lwasikila. Vava alongoki ke balenda wuka muntu wakala ye nkwiya ko, bayuvula Yesu vo: “Muna nkia kum’oyeto twalembi wo vaikisila?” Yesu wabavovesa vo: “Muna kuma kia filukwikilu lueno: kadi kieleka inusamunwini vo, ovo nuna yo lukwikilu nze disu dia lulungu, . . . ke ven’owu ulembi lendakana kwa yeno ko.” (Mat. 17:14-20) Muna salu kiandi ova ntoto, Yesu walonga alongoki andi o mfunu wa kala ye lukwikilu lwasikila. (Tanga Matai 21:18-22.) Nga tukwendanga muna tukutakanu twawonso twa mvivu, twa lumbu yole, twa lumbu kimosi yovo twa nkutakani kimana lukwikilu lweto lwakumama? Ke tukutakananga kaka ko mu kuma kia kiese kia kala vamosi ye mpangi zeto, kansi tukutakanu twatu tukutuvananga elau dia songa vo tubundang’e vuvu muna Yave.

14. Ekuma dinina o mfunu twasonganga e nzol’amvevo o unu?

¹⁴ Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu muna ye nkanikinu miayingi mikutusadisanga mu songa zola kwa muntu yo nkw’andi. Yesu wavova vo nkanikinu wezole owu usundidi i wa “zola nkw’aku konso un’okuzolela.” (Mat. 22:39) Yakobo mpe wa mpangi a Yesu wayikila o zola vo “nsiku akintinu.” (Yak. 2:8) Yoane wa ntumwa wasoneka vo: “Azolwa, kinusonekene nkanikinu ampa ko, o nkanikinu ankulu kaka, una nwakalanga wau tuka kuna lubantiku.” (1 Yoa. 2:7, 8) Adieyi Yoane kazola vova vava kayika “nkanikinu ankulu”? Nkanikinu a zola kayika. E nkanikinu wau ‘wankulu’ wakala, kadi Yesu wavana wo vioka mvu miayingi, i sia vo, “tuka kuna lubantiku.” Kansi, ‘wampa’ mpe wakala, kadi alongoki bafwete songa nzol’amvevo muna mambu mampa mampasi bewanana mau. Wau vo tu alongoki a Kristu, nga ke tuyangalalanga ko muna tulukisu tuvewanga tukutusadisanga mu venga e fu ki’eloko kisongwanga mu nza, eki kilenda kutukakidila mu songa zola kwa mfinangani zeto?

15. Adieyi i kani diantete Yesu kayizila ova ntoto?

¹⁵ Yesu wavwanga wantu o mfunu. Wasonga wo vava kawuka ambevo ye vava kafula mafwa. Kansi, o wuka wantu ke diau ko i kani diantete Yesu kayizila ova ntoto. Mana kasamunanga yo longa, masadisa wantu mu mpila isundidi. Mu nkia mpila? Kasikil’owu, awonso ana Yesu kawuka yo fula, bakituka anunu yo fwa, kansi, awana batambulwila e nsangu kalonganga bakala y’elau dia vwa moyo a mvu ya mvu.—Yoa. 11:25, 26.

16. Aweyi e Mbangi za Yave o unu belemvokelanga e nkanikinu wa Yesu wa kitula wantu se alongoki?

¹⁶ E salu kia samuna nsangu zambote kayantika o Yesu muna tandu kiantete, o unu mu wokela kaka se kina. Elo, Yesu wavovesa alongoki andi vo: “Nwenda, nwakitula wantu a zula yawonso s’alongoki.” (Mat. 28:19) Akristu kuna tandu kiantete bakwamanana sala e salu kina Yesu kayantika, o yeto mpe o unu tusamunanga e nsangu zambote kwa wantu ayingi ye muna fulu yayingi lutila tandu yavioka. Vioka mafuku nsambwadi (7 milhões) ma Mbangi za Yave belonganga akaka yo vema kwawonso oma ma Kintinu kia Nzambi mu vioka 230 ma nsi, ye belongokanga o Nkand’a Nzambi ye mafunda ye mafunda ma wantu. E salu kiaki kia samuna e nsangu zambote kisonganga vo mu lumbu yambaninu kikilu tuzingilanga.

17. Nkia longi Petelo yo Paulu bavana kw’Akristu a tandu kiantete?

¹⁷ Kieleka, e nkanikinu miasadisa Akristu a tandu kiantete mu sikila ye kwikizi. Kasikil’owu, vava Paulu wa ntumwa kakala mu pelezo kuna Roma, wavovesa Timoteo vo: “Lund’e mbandu a mambu mavimpi, mana wangwila.” (2 Tim. 1:13) E mvovo miami nanga miakasakesa kikilu Timoteo. Vava Petelo kakasakesa Akristu mu songa e fu nze luzindalalu, nzolani a ungudi ye volo, wakudikila vo: ‘Suswila kaka ikunususwila mama, e ntangwa zawonso, kufwil’owu nuzeye mo, yo sikidiswa muna ludi.’—2 Pet. 1:5-8, 12.

18. Aweyi Akristu a tandu kiantete babadikila tuludiku bavewanga?

¹⁸ Dialudi vo mana Petelo yo Paulu basonekena e nkutakani mafwanana ye “mvovo miateka vovwa kwa ngunza zavauka.” (2 Pet. 3:2) Nga mpangi zeto muna tandu kiantete bafunga makasi vava batambula tuludiku twakala muna nkanda miami? Ve. Kadi, bazaya wo vo Nzambi wabavananga tuludiku twatu wau vo zola kabazolanga yo vava kubasadisa kimana basikila ye kwikizi.—2 Pet. 3:18.

19, 20. Ekuma tufwete bundil’e vuvu muna nkanikinu mia Yave? Nkia nluta tuvwa muna vanga wo?

¹⁹ O unu, kuma yayingi tuna yau mu bund’e vuvu muna luludiku lwa Yave luna muna Nkand’a Nzambi, kadi mawonso mena mo lungana kaka melungananga. (Tanga Yosua 23:14.) Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga una Nzambi kekadilanga yo wantu alembi lunga tuka kolo. Tusansu twatu twasonekwa muna wete dieto. (Roma 15:4; 1 Kor. 10:11) Tumonanga mpe e ndungan’a ungunza wa Nkand’a Nzambi mu lumbu yeto. Ungunza una nze nkanikinu mivanwanga vitila mvu miayingi. Kasikil’owu, mafunda ye mafunda ma wantu bekitukanga se asambidi a Yave, nze dina diavovwa muna ungunza vo divangama “muna lumbu yambaninu.” (Yes. 2:2, 3) E mpasi mu wokela kaka zina ova nza. E mpasi zazi mpe i ndungan’a ungunza wa Nkand’a Nzambi. Nze una tuvovele kala, e salu kia samuna e nsangu zambote mu nza yawonso, kilungisanga e mvovo mia Yesu.—Mat. 24:14.

²⁰ Tuka mvu miayingi, o Mvangi eto osonganga vo tulenda kumbund’e vuvu. Nga tulemvokelanga nkanikinu miandi? Mpangi mosi ankento una ye nkumbu Rosellen wavova vo: “Vava yayantika bund’e vuvu kiame kiawonso muna Yave, yamona kikilu una koko kwandi kwa zola kwansadisilanga yo kunkumika.” Yeto mpe tulenda vwa nluta muna lemvokelanga nkanikinu mia Yave.