Solomo wa nsoneki a Bibila kuna nz’ankulu wabakula vo e zingu kia muntu kiankufi kikilu avo kitezaneso ye mvu mia nza. Se vioka mafunda ma mvu e mbandu zikwendanga yo kwiza, kansi o ntoto ke unikunwanga ko, wakinu se fulu kiambote kina wantu bezingilanga.

Tuka kiabwila e Vita Anzole ya Nz’amvimba, mambu ova nza mesobanga mu nzaki. Vioka mvu 70 tuka kiabwila vita yayi, lunungunuku lwavangama muna mambu ma kinkita, mwanga nsangu, umbangu, makumbi ma ntoto, ma zulu, ma maza ye umbangu wakaka. Ayingi beyangalelanga lunungunuku lwalu wau vo muna tandu yavioka ke lwakala ko. O unu, lutangu lwa wantu lusundidi o wokela ke mu tandu yavioka ko.

Kansi, lunungunuku lwalu mpasi mpe lutwasanga. Mavangu ma wantu mefwasanga e nza. Akwa ngangu za nza bevovanga vo mu kolo kiampasi tuzingilanga, kadi muna mvu 100 miavioka mavangu ma wantu mawokesa lufwasu lwa nza.

Nkand’a Nzambi wasakula ntangwa ina wantu ‘befwasa e nza.’ (Lusengomono 11:18) Akaka bekukiyuvulanga kana vo mu ntangwa yayi tuzingilanga. Yamu nkia tezo wantu befwasilanga  e nza? Nga diambu diadi ka dilendi singikwa ko? Nga wantu befwasa mvimba e nza?

Nga e nza ifwasuka emvimba? Akaka muna akwa ngangu bevovanga vo diampasi mu vana mvutu zasikididi za kiuvu kiaki. Betokananga wau vo mavangu ma wantu mefwasanga kalu kia wantu (clima) yo twasa mfwilu ayingi va ntoto.

Badika mana mevangamanga muna zunga ikalanga ye matadi mazizima (gelo) kuna Antártica. Akaka bevovanga vo mu kuma kia wokela kwa mbangazi yovo nkaki ova ntoto, matadi mama mu zeloka mena. Wau vo matadi mazizima i mau mefukanga e mbangazi ya mwini, ekolo matadi mama mezelokanga, e mbangazi ilwakanga yamuna nsi a mbu yovo kalunga, ediadi diwokesanga o zeloka kwa matadi. Yamu wau, wantu ke bazeye dina balenda vanga ko muna singika diambu diadi. O wokela kwa maza ma mbu mu kuma kia zeloka kwa matadi mama, dilenda twasa vonza kwa mafunda ye mafunda ma wantu.

Wantu bevanganga nkubika za mpila mu mpila muna singika mambu mevangamanga ova ntoto. Imosi muna nkubika yayi, i longa wantu e mpila yambote ya sadila mavwa ma ntoto. E nkubika yayi nkia nluta itwasanga?

Diankenda vo, nze una nsi zayingi ke zilendelanga futa mfuka ko yo kotesa nkangu mu mpasi, o wantu ke belendanga vangulula kalu kia wantu ko. Wantu besadilanga mavwa ma ntoto muna loko diawonso yamu tezo kia lembi vutuka diaka una makala. Nga vena ye diambu dilenda vangwa mu singika diambu diadi? Nkwa ngangu mosi otalanga oma ma ntoto wavova vo: “Muna vova e ziku, katuzeye e mpila yambote ko ina tulenda sadila o ntoto.” Bibila kilungidi kwandi vava kivovanga vo: “Ke dia muntu ko dia singikila ntambi zandi.”—Yeremiya 10:23.

 Bibila kikutuzayisanga vo Nzambi wa Mvangi ke yambula ko vo wantu bafwasa e mvimba o ntoto. Muna Nkunga 115:16 tutanganga vo: “Vo i nza, i kavana [Nzambi] kwa wan’a wantu.” Elo, e nza i “lukau luambote” katuvana o S’eto ezulu. (Yakobo 1:17) Nga Nzambi olenda kutuvana má eki kazeye vo beba kibeba? Nkatu. E nza eto ke ina nsuka ko.

Nkanda Etuku uyikanga una Nzambi kavangila o ntoto. Kuna lubantiku, e nza yayikilwa vo “yankatu yo sâdila; muna ngodia, tombe.” Bibila kiyikanga mpe “maza” mena vo ma mfunu muna zinga. (Etuku 1:2) I bosi, Nzambi wavova vo: “Mbula vakala ntemo.” (Etuku 1:3) Ka lukatikisu ko vo ntemo walwaka muna ngambwila, i bosi wayantika moneka va ntoto muna nkumbu antete. I bosi, ntoto wa yuma yo mbu wamoneka. (Etuku 1:9, 10) Kuna kwalanda, o ntoto umenene “titi, e mbundu iyimanga mbongo muna wandi kanda, yo nti uyimanga e bundu.” (Etuku 1:12) Muna mpila yayi, yawonso yavuwanga o mfunu muna zinga yasiwa ova ntoto. Ekuma Nzambi kakubikila yawonso yayi?

Yesaya wa ngunza wayikila Nzambi vo “Ona wasema nza yo vanga yo; kasikidisa yo; kasema yo nkatu ko, yakala kak’o wantu.” (Yesaya 45:18) Dialudi, Nzambi wavanga ntoto kimana wantu bazingila vo yakwele mvu.

Diankenda mu mona una wantu befwasilanga e nza. Kansi, e kani dia Nzambi ke diasoba ko. Mose wa selo kia Nzambi wavova vo: “O Nzambi ke muntu ko kavuna; ngatu mwan’a muntu kavilukwa ntima: Ovo ovovele, kevanga wo ko e?” (Ntalu 23:19) Vana fulu kia yambula vo e nza yakwamanana fwaswa, ke kolo ko Nzambi ‘ofwasa, awana befwasang’e nza.’—Lusengomono 11:18.

Muna longi diandi vana mongo, Yesu Kristu wavova vo: “Akwa nsambu alembami: Kadi bevwila nza.” (Matai 5:5) Muna longi diadi, Yesu wayika mpe e sadilwa kesadila o Nzambi muna  singika e nza. Walonga alandi andi basambanga vo: ‘Yambula Kintinu kiaku kiza. O luzolo luaku luavangam’ova nza nze koko’zulu.’ Elo, Kintinu kia Nzambi yovo luyalu lwandi, lulungisa ekani diandi mu kuma kia ntoto.—Matai 6:10.

Nzambi wavova mu kuma kia nsobani kitwasa Kintinu vo: ‘Tala, mvanga lekwa yawonso se yampa.’ (Lusengomono 21:5) Nga disongele vo Nzambi ntoto wampa kevanga? Nkatu. Ke vena kuma ko kia vanga ntoto wakaka. Kansi, Nzambi ‘ofwasa awana befwasanga e nza,’ i sia vo wantu ambi ye ayadi a nza. O wantu ye ayadi awaya bevingwa kwa “zulu diampa ye nz’ampa,” i sia vo Kintinu kia Nzambi ye wantu belemvokelanga Nzambi.—Lusengomono 21:1.

Nzambi ovangulula ntoto ufwaswanga kwa wantu. Ntozi a Nkunga wasoneka mu kuma kia dina Nzambi kevanga, wavova vo: ‘O lunga-lunga e nza yo wokelesa yo, otoma yo vwamisa.’ O ntoto ukituka se paradiso, uzala ye madia, kalu kia wantu kiambote ye nsambu za Nzambi.—Nkunga 65:9-13.

Mun’owu wa Pyarelal wa nsoneki, Mohandas Gandhi ona wakala mfidi a dibundu dia Índia wavova vo: “O ntoto uyimanga mbongo yafwana muna lungisa nsatu za konso muntu, kansi ke mu lungisa loko dia konso muntu ko.” Kintinu kia Nzambi kifokola etuku dia lufwasu lwa nza muna soba ngindu za wantu. Yesaya wa ngunza wasakula vo muna luyalu lwa Kintinu, wantu “ke bevanga mbi” ko kwa muntu yo nkwandi “yovo fwantakesa” ntoto. (Yesaya 11:9) O unu, wantu a zula yawonso belongokanga nsiku mia Nzambi mia nkal’ambote. Belongwanga zola Nzambi ye mfinangani, vutula matondo, lunga-lunga kalu kia wantu, sadila mavwa ma ntoto mu mpila yambote yo zingila ngwizani ye kani dia Mvangi mu kuma kia ntoto. Wantu awaya bekubikwanga muna zingila mu paradiso ova ntoto.—Kimpovi 12:13; Matai 22:37-39; Kolosai 3:15.

O lusansu lwa Etuku mu kuma kia nsema lufokokelanga mu mvovo emi: “O Nzambi omwene yawonso kavangidi, yambote kikilu.” (Etuku 1:31) Elo, Nzambi ke yambula ko vo ntoto katoma vanga wafwaswa emvimba. Tufiaulwiswanga mu zaya vo e zingu kia ntoto va moko ma Yave wa Nzambi wa Mvangi eto anzodi kina. Nzambi osianga nsilu vo: “Asongi bevwa nza, besikila vo yakwele mvu.” (Nkunga 37:29) Olenda kala mosi muna “asongi” bezingila va ntoto yakwele mvu.