Иса өзүнүн жолдоочуларына Кудайдан кантип тилениш керектигин үйрөткөн. Ал тиленүү үлгү иретиндеги тиленүү деп аталат жана көптөр үйрөнгөн алгачкы тиленүүлөрдүн бири болуп эсептелет. Бул тиленүү Ыйык Китептин жалпыга Жаңы Келишим деп да белгилүү болгон бөлүгүндө кездешет. Ал: «Асмандагы Атабыз, ысмың ыйыкталсын»,— деп башталат (Матай 6:9). Бирок англис тилинде «Jehovah» же кээде «Yahweh» a деп берилген Кудайдын ысмы Жаңы Келишимдин англис тилиндеги котормолорунда чанда эле кездешет. Анткен менен бул котормолордо Зевс, Гермес жана Артемида деген сыяктуу жалган кудайлардын ысымдары кездешет. Анда ошол котормолордо чыныгы Кудайдын жана Ыйык Китептин Авторунун ысмы андан бетер айтылышы керек эмес беле?! (Элчилер 14:12; 19:35; 2 Тиметей 3:16).

 Ланселот Шадуэлл жана Фредерик Паркер аттуу Ыйык Китепти англис тилине которгон котормочулар Кудайдын ысмы Жаңы Келишимде калыбына келтирилиши керек деп эсептешкен. Эмне үчүн «калыбына келтирилиши» керек деп айтып жатабыз? Анткени алар Кудайдын ысмы Ыйык Китептин түп нускасында кездешкен жерлеринен кийинчерээк котормолорунан алынып салынган деп эсептешкен. Эмнеден улам алар ушундай жыйынтыкка келишкен?

 Ыйык Китептин жалпыга Байыркы Келишим деп белгилүү болгон бөлүгү негизинен байыркы еврей тилинде жазылган. Шадуэлл менен Паркер ошол түп нусканын колдо бар кол жазмаларында Кудайдын ысмы миңдеген жолу кездешерин билишкен. Ошон үчүн алар: «Эмне үчүн Жаңы Келишимдин кол жазмаларынан Кудайдын ысмынын b толук жазылышы алынып салынган?» — деп түпөйүлдөнүшкөн. Жаңы Келишимдин кол жазмаларында «Жахабанын периштеси» деген сыяктуу Байыркы Келишимден алынган сөздөр колдонулганда грек тилиндеги Жаңы Келишимдин котормочулары Кудайдын ысмын «Теңир» же «Мырза» дегенди билдирген Кириос деген сөзгө алмаштырып салышкан көрүнөт (2 Падышалар 1:3, 15; Элчилер 12:23). Шадуэлл ушуну да байкаган.

 Шадуэлл менен Паркер өздөрүнүн котормосун англис тилине жарыялаганга чейин эле башка котормочулар Жаңы Келишимдин англис тилиндеги котормолорунда Кудайдын ысмын калыбына келтиришкен. Бирок муну кээ бир эле жерлеринде кылышкан эле c. 1863-жылы Паркер «Жаңы Келишимдин сөзмө-сөз котормосу» деген эмгегин жарыялаган. Ошол жылга чейин бир да англис тилинин котормочусу Кудайдын ысмын Жаңы Келишимде ушунча көп жерде калыбына келтирген эмес болчу. Анда Ланселот Шадуэлл менен Фредерик Паркер кимдер болушкан?

 Ланселот Шадуэлл (1808—1861) барристер же жактоочу болгон жана Англиянын Сер Ланселот Шадуэлл аттуу вице-канцлердин уулу болгон. Ал Англия чиркөөсүнүн мүчөсү да болчу. Шадуэлл Үчилтикке ишенсе да, Кудайдын ысмын урматтаарын көрсөткөн. Ал аны «Жахаба аттуу даңктуу ысым» деп атаган. Шадуэлл өзүнүн котормосунда, тактап айтканда, «Матай жана Марк Инжилинде» «Жахаба» деген ысымды негизги текстте 28 жолу, ал эми кошумча шилтемелеринде 465 жолу колдонгон.

 Шадуэлл Кудайдын ысмын түп нуска тилинде, еврей тилинде, жазылган Байыркы Келишимдин кол жазмаларынан көрсө керек. Ал Байыркы Келишимдин грек тилиндеги котормосунда Кудайдын ысмын Кириоско алмаштырып салган котормочуларды «чынчыл эмес котормочулар» деп сыпаттаган.

 Өзүнүн котормосунда Шадуэлл «Жахаба» деген ысымды биринчи жолу Матай 1:20да колдонгон. Ушул аятка берген түшүндүрмөсүндө ал мындай деп жазган: «Жаңы Келишимдин ушул жана башка аяттарында Кириос деген сөз, чынында, ЖАХАБА дегенди билдирет. Бул — Кудайдын нагыз ысмы. Ошондуктан англис тилиндеги котормолорунда Кудайдын ысмын калыбына келтирүү баарынан маанилүү». Ал мындай деп да кошумчалаган: «Кудай даңкталышы үчүн биз ушундай кылганга тийишпиз. Ал өзүн ЖАХАБА деген ысым менен ачып берген. Андыктан ал жөнүндө сөз болгондо ошол ысымды колдонгонубуз абдан жакшы болот». Андан соң: «Расмий түрдө кабыл алынган “Король Яковдун Ыйык Китебинде” ЖАХАБА деген ысым чанда эле кездешет. Ал котормодон Кудайдын ысмы турушу керек болгон жерлерден Теңир же Мырза дегенди окуйбуз»,— деген. Андан тышкары, ал: «Кудайдын ысмынын ордуна Теңир же Мырза деген сөздү наам катары колдонуу эң эле ылайыксыз, татыксыз деп эсептейм. Анткени, атүгүл, төрөлүп-өскөн жеримде мага деле Мырзам деп кайрылышат»,— деп айткан.

 Шадуэлл Матай китебинин котормосун 1859-жылы чыгарган. Ал эми Матай менен Марк Инжилинин бириктирилген басылмасын 1861-жылы чыгарган. Тилекке каршы, анын иши ошону менен аяктаган. Ал 1861-жылы 11-январда, 52 жашында, каза болуп калган. Ошентсе да анын эмгеги текке кеткен эмес.

 Шадуэллдин Матай китебинин котормосу Лондондогу Фредерик Паркер (1804—1888) аттуу бай ишкер кишинин колуна тийген. Фредерик Паркер 20 жаштарында Жаңы Келишимди которо баштаган. Шадуэллден айырмаланып, ал Үчилтикке ишенчү эмес. Ал Исанын жолдоочуларынын баары «чындыкты чын жүрөктөн кабыл алып, Кудурети чексиз Жахаба Кудайга сыйынышы» керектигин жазган. Андан тышкары, Паркер Жаңы Келишимдин кол жазмаларында Кудайга да, Исага да Кириос деген сөздүн колдонулганынын айынан эл экөөнүн айырмасын билбей калды деп эсептеген. Ошондуктан Шадуэллдин котормосунан кээ бир контексттерде Кириос деген сөздүн «Жахаба» деп которулганын көрүп алып бүйүрү кызып калган.

 Паркер ушундай маселелерди кантип түшүнө алган? Ал грек тилин изилдеген жана грек тилинин грамматикасына байланыштуу бир канча китеп, баракча чыгарган. Паркер Англия Ыйык китептик институтунун мүчөсү да болгон. Ал англис тилинде Ыйык Китептин мыкты котормолорун жаратыш үчүн Ыйык Китептин байыркы кол жазмаларын терең изилдеген институт болчу. 1842-жылы Паркер Жаңы Келишимдин алгачкы котормосун бөлүп-бөлүп бир нече басылма кылып чыгарган d.

 Паркерде бир нече жылдын аралыгында мындай суроолор туулган: «Кириос деген сөз кайсы учурда Кудайды, кайсы учурда Исаны билдирет? Эмне үчүн Кириос деген сөз көбүнчө грамматикалык жактан наам катары эмес, ысым катары колдонулат?»

 Паркер Шадуэллдин 1859-жылы жарык көргөн Матай китебинин котормосун жана андагы Кириос деген сөзгө байланыштуу түшүндүрмөлөрүн көргөндө, кээ бир контексттерде Кириос деген сөз Жахаба деп которулушу керектигине көзү жеткен. Ошондуктан өзүнүн Жаңы Келишиминин котормосун толугу менен карап чыгып, грек текстинин контексти же грамматикасы жол берген жерлердин баарында «Жахаба» деген ысымды кошуп чыккан. Ошентип, Паркер «Жаңы Келишимдин сөзмө-сөз котормосу» деп аталган бир томдук эмгегин 1863-жылы чыгарган. Ал жерде Кудайдын ысмы негизги текстте 187 жолу кездешет. Сыягы, бул Грек Жазмаларында баштан-аяк Кудайдын ысмы колдонулган англис тилиндеги алгачкы эмгек болгон e.

 1864-жылы Паркер «Жаңы Келишимдин англис тилиндеги котормосу менен Король Яковдун Ыйык Китебинин салыштыруусу» деген эмгекти да чыгарган. Эмне үчүн ал эки Жаңы Келишимди бир эмгекке бириктирип салган f?

 Анткени ал эки котормонун бири-биринен кайсы жерлерде жана кантип айырмаланарын көрсөткүсү келген. Кудайдын ысмынын калыбына келтирилиши канчалык маанилүү экенин көрсөтүш үчүн Паркер «Король Яковдун Ыйык Китебиндеги» бир канча аятты, анын ичинде Римдиктер 10:13тү, өзгөчө баса белгилеген. Ал жакта: «Анткени Теңирдин ысымын чакырган ар бир адам куткарылат»,— деп жазылган. Ал: «“Король Яковдун Ыйык Китебиндеги” ушул аяттарда Кудайдын Уулу Мырзабыз Иса Машаяк жөнүндө айтылып жатабы же Жахаба жөнүндө айтылып жатабы, ким так аныктай алат?» — деген суроо узаткан.

 Паркер өзүнүн баракчаларын, макалаларын, эмгектерин басып чыгарыш үчүн жана жарнамалаш үчүн миңдеген фунттарды сарптаган. Ал учурда бул чоң акча эле. Мисалы, ал бир эле жылда 800 фунт жумшаган. Бул акча Британиянын 100 000ден ашуун фунтуна, ал эми биздин күндөрдө 132 000 АКШ долларына барабар. Андан тышкары, ал адабияттарынын көптөгөн нускаларын өзүнүн тааныштарына жана жогорку даражалуу дин кызматчыларга бекер эле тараткан.

 Паркердин Жаңы Келишимге байланыштуу макалалары жана анын котормолорунун саны абдан чектелүү болчу. Аларды айрым окумуштуулар сынга алган. Бирок алар ушинтип сынга алып жатып, Шадуэллдин жана башкалардын Кудайдын ысмын англис тилиндеги Жаңы Келишимде калыбына келтириш үчүн чын ыкластан жумшаган аракетин көз жаздымында калтырып коюшкан.

 Бул он мүнөттүк кызыктуу видеону да көргүлө: «Уориктеги музейге экскурсия. Ыйык Китеп жана Кудайдын ысмы»