Biyuvu bia bitangi
Ngano “mukento” wu bata zonzela mu Izaya 60:1 ni nani, mpe bwe kata “telama” mpe kata “yangasa mutsamina”?
Tutengi mu Izaya 60:1, NWT: “Telama ô mukento, yangasa mutsamina, mu bungu ti mutsamina’aku wuturiri. Mukembo wa Yehova ha zulu nge wuta kenga.” Misamu mita zungirila verse yo misongele ti “mukento” ni Siyone, peleko Yerusaleme kapitale ya Yude mu ntangu yîna. a (Iza. 60:14; 62:1, 2) Mumvuka wumonekese kanda diadiansoni. Misamu mia tâ Izaya mitulumuni biyuvu biole: Tia ntete, ntia ntangu mpe bwe Yerusaleme ya “telama” mpe ya yangasa mutsamina wa timpeve? Ntia nzole, ngano misamu mia tâ Izaya mbo mibâ na ndungananu ya yinene mu ntangu ya beto?
Ntia ntangu mpe bwe Yerusaleme ya “telama” mpe ya yangasa mutsamina wa timpeve? Yerusaleme na tempelo’andi bia mwangana bieri mu ntangu bala ba Israele yi beri ku bungamba ku Babilone mvula 70. Kâ bu bakotela Babilone kwe Bamede na Baperse, bala ba Israele beri bâka ku bizunga biabiansoni bia Babilone babâ na timpwanza tia kâla ku hata diawu na mu kârisa nsambululu ya matieleka. (Ezd. 1:1-4) Ku mbatukulu ya 537 N.M.B., bisari bia kwikama biasâla bia makanda 12 biakâla. (Iza. 60:4) Babatika mu hana mikayulu kwe Yehova, mu kembela malaki, na mu vutu tunga tempelo. (Ezd. 3:1-4, 7-11; 6:16-22) Dieka bo, mukembo wa Yehova wabatika mu kenga ku Yerusaleme—wuzololo tâ kwe kanda dia Nzambi diakâla. Ha manima, bawu bayizi bâ mutsamina mu bungu dia makanda makaka mabâ mu buyongongo bwa timpeve.
Kâ, lweka kwa lwa mbikululu za Izaya zalungana mu Yerusaleme ya ntama. Bala ba Israele babingi balembo tatamana mu tumamana Nzambi. (Neh. 13:27; Mal. 1:6-8; 2:13, 14; Mat. 15:7-9) Ha manima, bayizi kala Masiya, Yezu Kristo. (Mat. 27:1, 2) Ku nsuka ya 70 M.B., Yerusaleme na tempelo’andi bavutu ya mwangasa.
Yehova wabikula ti misamu mio mbo miaketi tula. (Dan. 9:24-27) Butomo tala, kani diandi mu bungu dia Yerusaleme ye ha mutoto ka diabâ ko ti balungisa mbikululu zazanoni zeri tarilaka kâla kwawu yi bata zonzela mu Izaya tikapu 60.
Ngano misamu mia tâ Izaya mbo mibâ na ndungananu ya yinene mu ntangu ya beto? Yee, kâ mbo yiturila mukento wakaka wa tifwani—‘Yerusaleme ya mazulu.’ Mu bungu dia mukento wo, ntumwa Paulo watsoneka: ‘Yô ni nguri’eto.’ (Nga. 4:26) Yerusaleme ya mazulu ni lweka lwa organizasio ya ku zulu mwe na bivangu bia timpeve bia kwikama. Mu “bala” bandi mwe na Yezu na Bakristo 144000 ba tumbu mu mpeve, ntiana Paulo bê na tivuvu tia kwenda ku zulu. Tintwari ‘kanda dia santu diena’—‘Israele ya Nzambi.’—1 Pi. 2:9; Nga. 6:16.
Bwe Yerusaleme ya mazulu “yatelama” mpe “yayangasa mutsamina”? Yerusaleme yasila bo mu nzila ya bala bandi ba tumbu bê ha mutoto. Fwanakasa misamu mi babwabana na mio na mio mi babikula mu Izaya tikapu 60.
Bakristo ba tumbu bafweti “telama” mu bungu ti bayizi kota mu boyongongo bwa timpeve mu ntangu ya yangana apostazi ha manima ma lufwa lwa bantumwa mu siekle ya nzole M.B. (Mat. 13:37-43) Mu ntangu yîna, bayizi bâ bangamba ba Babilone ya Yinene, timvuka tia mabundu mamansoni ma bungungu. Bakristo ba tumbu batatamana mu bâ mu bungamba tii ‘ku nsuka ya nsi,’ ntangu ya batika mu 1914. (Mat. 13:39, 40) Kâ ha manima, mu 1919, bakuluka mpe ho nkatika bedo babatika mu yangasa mutsamina wa timpeve bu batihana mu tisalu tia samuna. b Mivu bu mieri kwe yôke, bantu ba makanda mamansoni bayiza ku mutsamina, mu kati na bantu babansoni ba mansukina ba mu Israele ya Nzambi—bê “mitinu” mi bata zonzela mu Izaya 60:3.—Nza. 5:9, 10.
Mu bilumbu bita kwiza, Bakristo ba tumbu mbo bayangasa mutsamina wa Yehova mu mpila ya yinene. Ngano bwe? Bu bakwizi fwa ha mutoto, mbo babâ mu ‘Yerusaleme ya môna,’ peleko mukento wa Kristo mwe na mitinu na Banganga-Nzambi 144 000.—Nza. 14:1; 21:1, 2, 24; 22:3-5.
Yerusaleme ya môna mbo yibâ na dema dia mfunu mu ndungananu ya Izaya 60:1. (Fwanakasa Izaya 60:1, 3, 5, 11, 19, 20 na Nzabukusu 21:2, 9-11, 22-26.) Ntiana kwa Yerusaleme ya mutoto yabâ mbuka peleko biro ya guvernema ya Israele ya ntama, Yerusaleme ya môna mbo yibâ mpe guvernema ya nza ya môna, na Kristo. Bwe Yerusaleme ya môna ‘[yita] kokela ku zulu tûka kwe Nzambi’? Bu yita kubika misamu mita tarila mutoto. Bantu ba makanda mamansoni matînaka Nzambi “mbo badiatila nu nzila ya mutsamina.” Mbo bakûluka mu masumu na mu lufwa. (Nza. 21:3, 4, 24) Ndandu zimoneka ni zena’eti mbo “bakârisa bima biabiansoni mu mpila ya lunga,” ntiana bwa bikula wo Izaya na mbikuri zakaka. (Bis. 3:21) Musamu wo wa wunene wabatika mu ntangu Kristo yi kayizi bâ mutinu mpe mbo wuwa ku nsuka ya luyâlu lwa mvula 1000.
a Mu Izaya 60:1, La Traduction du monde nouveau ntelo ya “mukento” yisarilaka ha timbuka tia “Siyone,” peleko “Yerusaleme,” mu bungu ti ntelo za Hebre zita zolo tâ “telama” na “yangasa mutsamina” ntelo zena zitariri bakento, ntiana kwa ntelo ya “nge.” Ntelo ya “mukento” titangi tizonzaka zu dia anglais tita bakisa mu bakula ti mukento wa tifwani kwa bata zonzela.
b Mu 1919 bakârisa nsambululu ya matieleka yi bazonzelaka mu Ezekiele 37:1-14 na Nzabukusu 11:7-12. Ezekiele wabikula kârisa kwa timpeve kwa Bakristo babansoni ba tumbu ha manima ma ntangu zazingi za bungamba. Mbikululu ya Nzabukusu yizonzele kâla kwa timpeve tia tikunku tia fioti tia Bakristo ba tumbu bayizi batika mu twarisa, ha manima ma mwa ntangu yi balembo vutu bâ na lenda dia tomo sarila Yehova mu bungu ti ku boloko babatûla. Mu 1919, bayizi batumba mu bâ “ngamba ya kwikama na ya ndwenga.”—Mat. 24:45; tala Le culte pur de Jéhovah enfin rétabli !, tin. 118.
