Yehova ni Nzambi ya matieleka ya mu Bibila, Mvangi ya bima biabiansoni. (Nzabukusu 4:​11) Mbikuri Abrahame na Mose bamusambila, Yezu mpe. (Mbatukulu 24:27; Ndukulu 15:1, 2; Za 20:17) Yandi ni Nzambi, ka ya kanda dimosi’â ko kwa, kâ ya “mutoto wawansoni.”​—Mikunga 47:2.

 Yehova ni nkumbu ya Nzambi yi bazabikisa mu Bibila. (Ndukulu 3:​15; Mikunga 83:18) Nkumbu yo mu ntêlo ya Hebre yatûka yizololo tâ “lungisa,” mpe bantu babingi ba mayela babanzaka ti nkumbu yo yizololo tâ “Yandi lungisaka.” Nzonzolo yo yidelakane na dema diandi dia Mvangi na dia Tilungisi tia makani mandi. (Izaya 55:10, 11) Bibila beto mpe dibakisaka mu zaba nani vwiri nkumbu ya Yehova, nsungula tifu tiandi tia nzitukulu, luzolo.​—Ndukulu 34:5-7; Like 6:35; 1 Za 4:8.

 Nkumbu ya Yehova mu Lari, mu nkumbu ya Nzambi mu Hebre babangula yo​—bitsono biyà יהוה (YHWH), bi bazabiri mu nkumbu ya Tétragramme. Mpila yi beri tomo têlaka nkumbu ya Nzambi mu Hebre ya ntama ka bazebi’â yo ko. Kâ, ntêlo ya “Yehova” ni yo basarilaka tûka mivu miamingi, mu mazu mamingi. Mbala ya ntete ya moneka nkumbu yo mu anglais, ni mu 1530 mu mbangululu ya mikanda mia 5 mia ntete mia Bibila kwe William Tyndale. a

Mu bungu dia nti mpila yi beri têlaka nkumbu ya Nzambi mu Hebre ya ntama yilembolo ya zabakana?

 Hebre ya ntama ka beri’â ya tsonekaka na voyelles ko, consonnes kwa. Muntu weri zaba zonzaka Hebre lenda dia bâ nandi dia yika voyelles zidelakane. Kâ, bu bamana tsoneka Matsonko ma Hebre (“Ancien Testament”), Bayuda bakaka bayizi bâ na nkwikulu za mbi, ni bakala mu tâka nkumbu ya Nzambi. Bu beri tangaka verse yeri na nkumbu ya Nzambi mu zu dia ngolo, mu ntêlo ntiana “Mfumu” peleko Nzambi beri ya yingasaka. Ntangu bu yeri kwe yôke, nsalulu yo yayizi yangana mpe ntêlo ya ntete ya nkumbu ya Nzambi yayizi zimbakana. b

 Bantu bakaka babanzaka ti nkumbu ya Nzambi mu “Yave” beri ya têlaka, kâ bakaka ntêlo zakaka basarilaka. Ruleau yimosi ya la Mer Morte ye na verse za Levitike mu Greke ye na nkumbu ya Nzambi yi babangula mu Iao. Bitsoniki bia ntete bia mu Greke biahana mpe ntêlo ntiana Iae, Iabe, na Iaue. Kâ ka kwena tima ko tisongelaka ti ntêlo zo za beri mu Hebre ya ntama. c

Mabanza ma bantu mu nkumbu ya Nzambi mu Bibila

 Mabanza ma mbi: Nkumbu ya Nzambi ka bafweti’â ya sarila ko mu bungu ti ka bazebi’â nkatika ntêlo’andi ko mu Hebre ko.

 Matieleka: Nzonzolo yo mu mabanza yisikamanaka matâka ti Nzambi zololo ti bantu bazonzaka mazu ma swaswana batêlaka nkumbu’andi mpila yimosi. Kâ, Bibila disongele ti bisari bia Nzambi bia mu ntama bieri zonzaka mazu ma swaswana, nkumbu ya Nzambi mu mpila za swaswana beri ya têlaka.

 Tabonga tifwani tia Yoswa, mfundisi yimosi ya mu Israele. Bakristo ba mu mbandu ya ntete beri zonza Hebre mu mpila ya swaswana beri têlaka nkumbu’andi Yehosua, kâ bô beri zonzaka Greke Iesuse beri tâka. Mbangululu ya mu Greke ya nkumbu ya Yoswa mu Bibila yena, wusongele ti Bakristo mabanza ma delakana mabâ nawu ma sarilaka ntêlo yimosi ya nkumbu zo mu zu diawu.​—Bisalu 7:​45; Bahebre 4:8.

 Mutieno wo balendi wa sarila mu nkumbu ya Nzambi. Ni bu sa ti ka bazebi’â ntêlo ya ntete ko, musamu wuyôkele mfunu ni mu hana tibuka tidelakane kwe nkumbu ya Nzambi mu Bibila.