Mokapo 30

Nasengeli kobɛta masano ya video?

 MWANA mobali moko na nkombo Giscard alobi boye: “Masano ya ordinatɛrɛ ezalaka kitoko mpe esepelisaka mingi mpenza. Na masano yango, okoki kosala makambo mosusu oyo okoki mpenza te kosala na bomoi na yo kozanga ete ozwa likama.” Debora mpe alobi ete alingaka kobɛta masano ya ordinatɛrɛ. Kasi apesi likebisi oyo: “Masano yango ekoki kolya yo ntango mingi mpe ekoki kokómisa yo moombo.”

Na ntembe te, masano ya ordinatɛrɛ ezali kaka masano mpamba te. Ya solo, masano yango ekoki kosalisa yo omeka mayele to makoki na yo mpe ekoki kosalisa yo olekisa ntango. Kasi esukaka kaka wana te. Masano ya video ekoki mpe kosalisa yo oyeba kosala makambo mbala moko. Masano yango mosusu ekoki mpe kosalisa yo oyeba matematiki mpe kotánga malamu koleka. Longola yango, mbala mingi bana-kelasi babɛtaka masolo ya masano ya ordinatɛrɛ oyo ebimi sika. Soki obɛtá lisano yango, okozala na lisolo ya kobɛtela baninga na yo.

Na ntembe te, soki oponi malamumalamu, okoki kozwa lisano oyo ekosepelisa yo mpe oyo ebongi mpo na bakristo. Kasi mpo na nini osengeli kozala na bokɛngi?

Mabe ya masano yango

Toboyi te, masano ya video nyonso te nde ezalaka mabe. Kasi, masano mingi ya video ya mikolo oyo etindaka bato básala makambo oyo Biblia ebengi “misala ya nzoto,” elingi koloba, misala ya mbindo oyo Nzambe apekisi.​—Bagalatia 5:19-21.

Adrien, elenge moko oyo azali na mbula 18, alobaki ete lisano moko oyo etɛkamaki mingi elakisaki “bitumba ya bato ya mobulu, bato bazali komɛla bangi, kosangisa nzoto, koloba maloba ya nsɔni, kobomana na ndenge ya nsɔmɔ, kotangisa makila mpe kozokisana bampota minene.” Masano mosusu ekumisaka misala ya bilimo mabe. Mpe soki babimisi lisano moko ya sika, oyo ya kala emonanaka lokola esili ngala. Longola yango, moto akoki kobɛta masano yango mingi ya mobulu  ná bato mosusu na Internet. Yango esali ete bato bákóma kosepela na masano yango mingi koleka. James, elenge mobali moko ya mbula 19, alobi boye: “Okoki kofanda liboso ya ordinatɛrɛ na yo mpe kobɛta lisano moko ná bato ya mikili mosusu oyo ezali mosika mpenza.”

Lisusu, masano ya Internet oyo moto akoki kozwa esika ya elombe moko oyo azali na kati ya lisano epalangani mpenza. Na masano yango, bato oyo bazali kobɛta bakoki kosala bilombe na bango ya masano (avatar)​— ekoki kozala moto, nyama, to eloko moko oyo ezali ndambo moto ndambo nyama​—oyo efandaka na mokili moko ya elilingi oyo basali na ordinatɛrɛ, mpe oyo ebele ya basani mosusu babɛtaka. Mokili yango ezalaka na bamagazini, mituka, bandako, banganda, bandako ya bandumba, kaka ndenge ezalaka na mokili ya solo. Bato oyo bazali kobɛta masano yango bakoki kotindelana bamesaje ntango bato to biloko mosusu oyo bazali kosakanisa na ordinatɛrɛ ebimi mpe ekómi kosakana.

Mokili yango ya elilingi ezalaka na bato mabe mpenza, na ndakisa bato ya mafia, bankolo ya bandako ya bandumba, basi ya ndumba, babɔtɔli, bato oyo basalaka biloko ya monyato mpe babomi. Bato oyo bazali kobɛta masano yango bakoki komipesa na makambo oyo bakoki ata komeka kosala te na ndenge ya solo. Esɛngaka babɛti báfina kaka mwa babutɔ ya ordinatɛrɛ mpo na kotinda bilombe (avatar) na bango básangisa nzoto, mpe na ntango yango, babɛti bakoki kosolola makambo ya kosangisa nzoto na nzela ya bamesaje oyo bazali kotindelana. Na masano mosusu, mobɛti akoki kotinda elombe (avatar) na ye asangisa nzoto na bilombe mosusu oyo bazali bana mike. Tokoki kokamwa te ete bato oyo balandelaka momeseno yango bazali komitungisa na ndenge bato bazali kosala masano na makambo ya mabe ndenge wana.

 Mpo na nini osengeli kopona malamu?

Bato oyo babɛtaka masano yango ya mobulu to oyo emonisaka polele makambo ya kosangisa nzoto bakoki koloba boye: “Mabe ezali wapi? Ezali makambo ya solo te. Ezali na yango kaka lisano.” Kasi komikosa te na makanisi wana ya lokuta!

Biblia elobi ete: “Ata na misala na ye mwana mobali asalaka ete bato báyeba ye, soki mosala na ye ezali pɛto mpe elongobani.” (Masese 20:11) Soki obɛtaka masano ya mobulu to ya makambo ya mbindo, bato mosusu bakomona yo lokola moto ya pɛto mpe ya kolongobana? Mbala mingi, bato mosusu oyo bayekoli likambo yango bamoni ete bato oyo batalaka mbala na mbala masano ya mobulu bákómaka mpe mobulu mingi. Kutu, bato mosusu ya mayele balobi ete, lokola na masano ya ordinatɛrɛ moto akoki kobɛta to kosolola ná bato mosusu, masano yango ekoki kozala na nguya mingi na bomoi ya moto koleka televizio.

Soki moto aponi kobɛta masano ya ordinatɛrɛ ya mobulu to ya makambo mosusu ya mbindo, ezali lokola aponi kosakana na biloko oyo ezali na pwazɔ. Mbala mosusu mabe oyo biloko yango esalaka na nzoto emonanaka mbala moko te kasi nsukansuka ebebisaka nzoto. Na ndenge nini? Soki moto asakani mingi na biloko ya ndenge wana, akoki kozwa maladi. Ndenge moko mpe, soki ozali na momeseno ya  kobɛta masano oyo elakisaka polele makambo ya kosangisa nzoto to mobulu ya nsɔmɔ, yango ekoki kobebisa ‘bizaleli ya malamu’ oyo ozalaki na yango mpe kosala ete bamposa ya nzoto ekɔtela yo mpe etambwisa makanisi mpe misala na yo.​—Baefese 4:19; Bagalatia 6:7, 8.

Nasengeli kopona masano ya ndenge nini?

Soki baboti na yo bapesi yo nzela obɛta masano ya video, ndenge nini okoki koyeba masano oyo osengeli kopona mpe ntango boni osengeli kolekisa na kobɛta yango? Okoki komituna mituna oyo:

Lisano oyo naponi kobɛta ekosala ete Yehova atalela ngai ndenge nini? Nzembo 11:5 elobi ete: “Yehova ye moko atalatalaka moyengebene ná moto mabe, mpe molimo na ye eyinaka mpenza moto oyo alingaka mobulu.” Mpo na bato oyo bamipesaka na misala ya bilimo mabe, Liloba ya Nzambe elobi ete: “Moto nyonso oyo azali kosala makambo yango azali eloko moko oyo Yehova ayiná.” (Kolimbola Mibeko 18:10-12) Soki olingi kozala  moninga ya Nzambe, osengeli kolanda toli oyo ezali na Nzembo 97:10, oyo elobi ete: “Bóyina oyo ezali mabe.”

Lisano yango ekobebisa makanisi na ngai to te? Omituna boye: “Soki nabɛti lisano oyo, ekozala pɛtɛɛ ‘nakima pite’ to ekozala nde mpasi?” (1 Bakorinti 6:18) Masano oyo ezali na bililingi to masolo oyo elamwisaka mposa ya kosangisa nzoto ekosalisa yo te otyá makanisi na yo na makambo ya boyengebene, ya pɛto mpe ya malamu.​—Bafilipi 4:8.

Nakolekisa ntango boni na kobɛta lisano yango? Ata lisano oyo ezali mabe te ekoki mpe kolya yo ntango. Na yango, komáká ngonga boni oyo olekisaka na kobɛta masano. Masano yango ezali nde kolya yo ntango oyo osengeli kolekisa na makambo oyo eleki ntina? Kokomaka ntango oyo olekisaka na kobɛta masano ekosalisa yo oyeba makambo ya ntina oyo osengeli kotya na esika ya liboso.​—Baefese 5:16.

Ya solo, Biblia esɛngi te ete olekisaka ntango na yo nyonso kaka na koyekola to na misala ya ndako. Kutu, elobi nde ete ezali mpe na “ntango ya kosɛka . . . mpe ntango ya  kopumbwapumbwa.” (Mosakoli 3:4) Kasi osengeli koyeba ete maloba “kopumbwapumbwa” elimboli kaka te kosakana, kasi mpe kosala ngalasisi. Na yango, mpo na nini te kosalela ntango na yo ya bopemi na makambo lokola kosala ngalasisi, na esika olekisa yango kaka na masano ya video?

Yebá kopona malamu

Na ntembe te, kobɛta masano ya video ekoki kosepelisa mpenza, mingimingi soki oyebi kobɛta yango malamu. Yango emonisi ete ezali mpenza na ntina ete oyeba kopona malamu masano oyo okobɛta. Omituna boye: ‘Nazalaka makasi na mateya nini na kelasi?’ Ezali nde mateya oyo osepelaka na yango mingi? Kutu, mbala mingi soki osepelaka mpenza na mateya moko boye, ekokɔtela yo mpenza na makanisi. Sikoyo omituna boye: ‘Lisano nini nalingaka mingi koleka? Makambo nini lisano yango ezali koteya ngai?’

Na esika ete obɛtaka lisano moko boye kaka mpo baninga na yo basepelaka na yango, zalá na ekateli ya kopona yo moko lisano oyo okobɛta nsima ya koyeba makambo oyo ezali na kati. Kasi likambo ya ntina koleka, osengeli kolanda toli oyo ya Biblia ete: “Bókoba koluka koyeba malamu mpenza eloko oyo ekoki kondimama na Nkolo.”​—Baefese 5:10.

NA MOKAPO OYO ELANDI

Olingaka miziki, mpe yango ezali mabe te. Kasi ozali moombo na yango?

VƐRSƐ OYO EKOSALISA YO

“Bino baoyo bolingaka Yehova, bóyina oyo ezali mabe.”—Nzembo 97:10.

TOLI

Komá na mokuse makambo oyo ezalaka na lisano mokomoko oyo okolinga kobɛta, limbolá ntina ya lisano yango mpe mayele oyo bapesi mpo na kolonga na lisano yango. Kokanisá makambo oyo okomi ná toli ya Biblia oyo tolobeli na mokapo oyo, mpe na nsima talá soki lisano yango ezali malamu.

OYEBAKI YANGO . . . ?

Lopitalo ya liboso ya mokili mobimba, esalemaki na 2006 na Amsterdam, na ekólo Pays-Bas, mpo na kosalisa bato bálongwa na boombo ya masano ya video.

MAKAMBO OYO NAKOSALA

Soki moninga moko abengi ngai tóbɛta lisano moko ya video oyo ezali kolakisa makambo ya mobulu to ya mbindo, nakoloba boye: ․․․․․

Nakobanda kobɛta masano ya video na boumeli ya ngonga na pɔsɔ mobimba, mpe nakotosa ngonga yango soki ․․․․․

Na mokapo oyo nakosepela kotuna moboti (baboti) na ngai boye: ․․․․․

OKANISI NINI?

● Masano ya video ekoki kosala nini na makanisi mpe motema ya moto?

● Mpo na nini ezali na ntina otalela toli ya Yehova oyo etali kozala na bizaleli malamu ntango ozali kopona lisano?

● Ndenge nini okoki kosalisa leki na yo oyo akómá moombo ya lisano moko oyo oyebi ete ezali mabe?

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 249]

‘‘Masano mingi etindaka moto amona lisusu mabe te makambo lokola mobulu, maloba ya mbindo, makambo ya nsɔni, mpe ekoki kotinda moto azala lisusu na bokɛngi te na makambo mosusu ya bomoi na ye. Yango wana osengeli kokeba mpenza na masano oyo ozali kopona mpo na kobɛta.’’​—Amy

[Elilingi na lokasa 250]

Kobɛta masano ya mobulu to ya makambo ya mbindo ezali lokola kosakana na biloko oyo ezali na pwazɔ​—mabe na yango ekoki komonana mbala moko te, kasi nsukansuka ebebisaka nzoto