Molɔ́ngɔ́ ezalaka banda kala?

Ebandeli 1:1 elobi boye: “Na ebandeli Nzambe azalisaki likoló ná mabele.”

Tii mwa moke liboso ya mobu 1950, bato ebele ya mayele bazalaki kondima ete molɔ́ngɔ́ ezalaka banda kala. Kasi, makambo oyo bato ya siansi bauti komona kala mingi te endimisi bango ete molɔ́ngɔ́ ezali mpenza na ebandeli.

Na ebandeli mabele ezalaki ndenge nini?

Ebandeli 1:2, 9 emonisi ete, na ntango ya kala, mabele ezalaki na “lolenge ata moke te mpe ezalaki mpamba,” etondaki na mai.

Bato ya mayele na mikolo na biso bandimi mpe makambo yango. Patrick Shih, moto ya mayele na makambo ya biologie, alobi ete ntango mabele ebandaki, ezalaki na “mopɛpɛ ya kopema te . . . mpe ezalaki na eloko te.” Zulunalo moko (Astronomy) elobi boye: “Makambo bauti komona emonisi ete, kala, mokili ezalaki maimai, bisika ya komona mabele mpenza boye ezalaki moke.”

 Na ndenge nini mopɛpɛ ebongaki na nsima?

Ebandeli 1:3-5 emonisi ete ntango pole ekɔtaki mpo na mbala ya liboso na etando ya mabele, ezalaki mpasi koyeba esika oyo ezalaki kouta. Kaka na nsima nde, ekómaki komonana na mabele.​—Ebandeli 1:14-18.

Boyekoli moko (The Smithsonian Environmental Research Center) elobi ete liboso, mopɛpɛ ezalaki kokómisa kaka mwa pole moke awa na mabele. Elobi boye: “Matangá ya mpema oyo babengi méthane ezipaki mabele mobimba lokola londende.” Na nsima, “londende ya méthane yango esilaki mpe likoló ekómaki komonana na langi ya bulé.”

Biloko nini esalemaki liboso na mabele?

Ebandeli 1:20-27 elobi ete ebandaki liboso na mbisi, na nsima bandɛkɛ, banyama ya mokili, mpe na nsuka bato basalemaki. Bato ya siansi balobaka ete mbisi ya liboso ebimá kala mpenza liboso banyama ebanda kobima, bongo bato bayaki kobima nde na nsuka mpenza.

Bato mosusu balobaka ete makambo oyo bazali komona sikoyo eyokani te na oyo Biblia elobaka. Kasi, mbala mingi, balobaka bongo kaka mpo bayebi malamu te makambo oyo Biblia elobi.

Biblia elobi te ete molɔ́ngɔ́ to mabele ezali na mbula kaka 6 000 mpamba. Kasi, elobi na mokuse ete “na ebandeli” molɔ́ngɔ́ mpe mabele ezalisamaki. (Ebandeli 1:1) Biblia elobi na bosikisiki te na mbula nini molɔ́ngɔ́ mpe mabele esalemaki.

Biblia elobi te ete biloko nyonso oyo ezali na bomoi awa na mabele esalemaki na mikolo motoba oyo mokomoko na yango eumelaka ngonga 24 mpamba. Biblia esaleli liloba “mokolo” mpo na kolobela eleko. Na ndakisa, kozalisama ya mabele mpe bikelamu ya bomoi oyo ezali na kati, esalemaki na boumeli ya “mikolo” motoba ya bozalisi oyo Ebandeli mokapo 1 elobeli. Biblia ebengi eleko yango “mokolo oyo Yehova * Nzambe asalaki mabele mpe likoló.” (Ebandeli 2:4) Na yango, mokolo mokomoko na kati ya “mikolo” motoba oyo Nzambe azalaki kobongisa mabele mpo na kosala bomoi mpe kotya yango na mabele ezalaki eleko ya molai mpenza.

Biblia elobi te ete eloko moko te ekoki kobongwana na boumeli ya ntango. Mokanda ya Ebandeli elobi ete banyama ezalisamaki na kolanda “mitindo na yango.” (Ebandeli 1:24, 25) Ntango Biblia esaleli liloba “mitindo” emonisi ete biloko yango ezali ndenge ebele. Na yango, “motindo” moko ekoki kozala na biloko ndenge na ndenge. Koloba bongo ezali komonisa ete na kati ya “motindo” moko, mbongwana ekoki komonana na kati ya biloko ya motindo yango soki ezali esika moko na boumeli ya ntango molai.

 Okanisi nini?

Ndenge touti komona yango, Biblia elobeli na ndenge ya pɛtɛɛ mpe ya sikisiki ndenge molɔ́ngɔ́ ebandaki, ndenge mabele ezalaki na ebandeli, mpe ndenge bomoi ebandaki. Ekoki kozala ete Biblia eyebisi mpe na bosikisiki Moto oyo asalaki biloko yango? Buku moko (Encyclopædia Britannica) elobi ete: “Koloba ete bomoi eutaki na moto moko oyo aleki bato na makasi mpe na nguya eyokani mpenza na makambo oyo bato ya siansi bazali komona sikoyo.” *