Lifelo ezalaka mpenza? Na kotalela Biblia, lifelo ezali nini?

YOKÁ NA

Eyano ya Biblia

Babiblia mingi ya kala na Anglais, na ndakisa King James Version, ezali na liloba “lifelo” na bavɛrsɛ mosusu. (Nzembo 16:10; Misala 2:27 a) Ndenge elilingi oyo ezali na lisolo oyo emonisi yango, bato mingi bandimaka ete lifelo ezali esika oyo bato mabe bazikaka na mɔtɔ oyo ekufaka te. Kasi Biblia eteyaka mpenza bongo?

Na lisolo oyo

Lifelo ezali mpenza esika bato mabe banyokwamaka libela na libela?

Te. Na Babiblia mingi ya kala, maloba oyo ebongolami na “lifelo” (na Ebre, “Sheole”; na Grɛki, “Hadesi”) ezalaki komonisa “Nkunda,” elingi koloba, nkunda ya bato nyonso. Biblia emonisi ete na “Nkunda” bato bazalaka na bomoi te, to bayebaka eloko te.

Bato oyo bakufá bamiyebaka te, elakisi, bayokaka mpe mpasi te. “Mosala ezali te, makanisi te, bwanya, boyebi mpe te na lifelo.” (Mosakoli 9:10, Douay-Rheims Version, na Anglais) Lifelo ezali te na bato oyo bagangaka ntango nyonso mpo na mpasi. Kutu, Biblia elobi: “Bato mabe báyoka nsɔni; báfanda nyɛɛ na kati ya Nkunda.”—Nzembo 31:17
Nzambe alobá ete etumbu ya lisumu ezali liwa, kasi te kozika na mɔtɔ ya libela. Nzambe ayebisaki Adama, mobali ya liboso, ete soki atosi te mobeko ya Nzambe akokufa. (Ebandeli 2:17) Alobelaki makambo ya mɔtɔ na lifelo te. Na nsima, ntango Adama asalaki lisumu, Nzambe ayebisaki ye etumbu na ye, alobaki: “Ozali putulu mpe okozonga na putulu.” (Ebandeli 3:19) Elakisi akozala lisusu na bomoi te. Soki esɛngaki ete Adama akende na lifelo ya mɔtɔ, kozanga ntembe Nzambe alingaki kolobela yango, boye te? Tii lelo Nzambe abongolá te etumbu ya bato oyo babukaka mibeko na ye. Bambula mingi nsima ya lisumu ya Adama, Nzambe atindaki mokomi moko ya Biblia akoma boye: “Lifuti oyo lisumu ezali kofuta ezali liwa.” (Baroma 6:23) Longolá liwa etumbu mosusu ezali te, “mpo moto oyo akufi afuti nyongo ya lisumu na ye.”—Baroma 6:7.
Mpo na Nzambe, likanisi ya kozikisa bato na mɔtɔ ya libela ekoki koleka te. (Yirimia 32:35) Mpo likanisi yango eyokani te na oyo Biblia elobi, ete “Nzambe azali bolingo.” (1 Yoane 4:8) Alingaka tósambela ye mpo tolingi ye, kasi te mpo tozali kobanga kozika na lifelo.—Matai 22:36-38.
Bato malamu bakendaki mpe na lifelo. Babiblia oyo esaleli “lifelo” emonisi ete mibali oyo bazalaki kobanga Nzambe, na ndakisa Yakobo ná Yobo, bayebaki ete bakokende na lifelo. (Ebandeli 37:35; Yobo 14:13) Babiblia yango emonisi ete ata Yesu kutu akendaki na lifelo na mwa mikolo oyo alekisaki na liwa liboso asekwa. (Misala 2:31, 32) Emonani polele ete ntango Babiblia yango esaleli liloba “lifelo,” yango elingi kaka komonisa Nkunda. b

Lisese oyo Yesu apesaki ya mozwi mpe Lazare elakisi mpenza nini?

Lisese yango ya Yesu ezali na Luka 16:19-31. Masese ezalaka bandakisa oyo epesaka mateya ya solo na makambo ya bomoi to na makambo ya Nzambe. Lisese ya mozwi ná Lazare ezalaki te likambo ya solo oyo esalemá. (Matai 13:34) Mpo na koyeba makambo mingi etali lisese yango, tángá lisolo “Lisese ya mozwi ná Lazare ezali likambo oyo esalemá mpenza?”

Lifelo emonisaka ete moto ya masumu akabwani na Nzambe?

Te. Liteya oyo emonisaka ete bato oyo bakufá bakoki koyeba ete bakabwani na Nzambe eyokani te na oyo Biblia elobaka. Biblia elobi polele ete bakufi bayebaka ata eloko te.—Nzembo 146:3, 4; Mosakoli 9:5.

Ezali na moto moko oyo abimá na lifelo?

Ɛɛ. Biblia ebeti masolo ya bato 9 oyo bakendaki na Nkunda (oyo babongoli na “lifelo” na Babiblia mosusu) oyo basekwaki to bazongaki na bomoi. c Soki bazalaki komiyeba ntango bazalaki na lifelo, balingaki kobetela bato masolo ya makambo oyo bamonaki kuna. Nzokande, ata moko te alobaki ete azalaki konyokwama to amonaki eloko moko boye. Mpo na nini? Ndenge Biblia emonisi yango, bazalaki komiyeba te, ezali lokola nde balalaki “mpɔngi” ya makasi.—Yoane 11:11-14; 1 Bakorinti 15:3-6.

a Babiblia mingi ya mikolo na biso na Lingala esaleli te liloba “lifelo” na Misala 2:27. Misusu esaleli maloba lokola “mboka ya bato bakufá,” (Bible na Lingala ya lelo oyo); “esika na bakufi,” (Haut fleuve).

b Talá etanda “ Maloba ya minɔkɔ oyo basalelaki mpo na kokoma Biblia.”

c Talá 1 Bakonzi 17:17-24; 2 Bakonzi 4:32-37; 13:20, 21; Matai 28:5, 6; Luka 7:11-17; 8:40-56; Yoane 11:38-44; Misala 9:36-42; Misala 20:7-12.

Bavɛrsɛ oyo elobeli lifelo, na maloba mosusu Nkunda

Job 14:13: “Aa! Soki obombaka ngai ata na Nkunda, [to “lifelo,” Douay-Rheims Version] soki obombaka [...] okatelaka ngai ata ntango mpo okanisa ngai!”

Ndimbola: Yobo, mobali oyo azalaki sembo epai ya Nzambe, ayebaki ete na lifelo (to Nkunda) akozala lisusu na mpasi te mpe Nzambe akosekwisa ye, kobimisa ye kuna.

Nzembo 145:20: “Yehova abatelaka baoyo nyonso balingaka ye, kasi akosilisa bato mabe nyonso nyɛɛ.”

Ndimbola: Nzambe akolongola, na maloba mosusu, akoboma bato mabe mpo na libela. Akobomba bango te na lifelo mpo na komonisa bango mpasi libela na libela.

Mosakoli 9:10: “Nyonso oyo lobɔkɔ na yo ezwi mpo na kosala, salá yango na makasi na yo nyonso, mpo mosala ezali te, mikano te, boyebi te, bwanya mpe te na Nkunda, [to “lifelo,” Douay-Rheims Version] esika ozali kokende.”

Ndimbola: Baoyo nyonso bazali na Nkunda, to lifelo, bayebi eloko te mpe bakoki koyoka mpasi te. Lisusu, na kati ya bato yango oyo vɛrsɛ oyo elobelaki, bato malamu mpe bazalaki.

Misala 2:31: “Amonaki liboso lisekwa ya Kristo mpe alobelaki yango, ete asundolamaki na kati ya Nkunda [to lifelo] te mpe nzoto na ye epɔlaki te.”

Ndimbola: Ntango Yesu akufaki, akendaki na lifelo (to Nkunda).

Baroma 6:23: “Lifuti oyo lisumu ezali kofuta ezali liwa.”

Ndimbola: Etumbu monene ya lisumu ezali liwa, kasi te konyokwama na lifelo ya mɔtɔ.

Emoniseli 20:13: “Liwa mpe lifelo ezongisi mpe bakufi oyo bazalaki kuna.”—King James Version.

Ndimbola: Baoyo bazali na lifelo bazali bawei. Bakozonga na bomoi na mokolo ya lisekwa.

Emoniseli 20:14: “Liwa ná Nkunda [lifelo] ebwakamaki na laki ya mɔtɔ.”

Ndimbola: Na mokolo ya lisekwa, lifelo (to Nkunda) ekotikala mpamba, mpe ekobebisama mpo na libela, ndenge kaka mɔtɔ ebebisaka eloko. Nde na nsima, ngambo ya liwa oyo Adama atikelá biso ekolongwa.——Baroma 5:12.

Maloba ya minɔkɔ oyo basalelaki mpo na kokoma Biblia

Ndenge emonisami na nse, babongoli mosusu batye mwa mobulu na ndenge basaleli liloba “lifelo” mpo na kolimbola maloba mosusu oyo ezali na ndimbola moko te na liloba lifelo. Emonani ete bamosusu basalaki bongo, mbala mosusu mpo na kokɔtɛla likanisi ete bato mabe bakobomama te kasi bakonyokwama na mɔtɔ mpo na libela.

Sheole (Ebre שְׁאוֹל), Hadesi ( Greki ᾅδης )

Ndimbola: Nkunda ya bato nyonso.—Nzembo 16:10; Misala 2:31

Mabongoli: Nkunda, lifelo, (King James Version); mboka ya bato bakufá (Bible na Lingala ya lelo oyo)
Gehena (Grɛki γέεννα)

Ndimbola: Libebi ya seko.—Matai 5:30

Mabongoli: Gɛɛna; (Haut fleuve)
Tartare (Grɛki ταρταρόω)

Ndimbola: Kokitisama ya bademo na ndenge ya elilingi; bikelamu mabe ya elimo.—2 Petro 2:4

Mabongoli: Tartare; lifelo (King James Version, Haut fleuve)

Masolo ya kala oyo elobeli lifelo ya mɔtɔ

Euti na bindimeli ya bapakano: Bato ya Ezipito ya kala bazalaki kondima ete lifelo ya mɔtɔ ezalaka. Buku babengi Amdouat, mokanda ya bawei oyo bato ya istware babimisaki na siɛklɛ ya 16 liboso ya ntango na biso, epesi likebisi oyo na baoyo bazali kokundama na mabulu milai na nse ya mabele: ‘Kuna, bokoki kokima ata moke te.’—Trad. F. Schuler, Paris, José Corti, 2005, p. 182.

Bakristo ya siɛklɛ ya liboso bateyaki yango te: “Ezali na ntina koyeba ete na T[estema] ya S[ika] tokokuta esika moko te [bakristo ya liboso] bateyaki lifelo ya mɔtɔ.”—Dictionnaire de théologie chrétienne, na Anglais.

Ezwamá na filozofi ya Bagrɛki: “Kobanda na katikati ya siɛklɛ ya 2 [ya ntango na biso], bakristo oyo bayebaki mwa moke filozofi ya Bagrɛki bakómaki na mposa ya koyokanisa kondima na bango na bafilozofi yango . . . Bazalaki kolinga mingimingi filozofi to mateya ya Platon.” (Encyclopædia Britannica) Na filozofi yango ya Platon ezalaki na liteya oyo emonisi ete nsima ya liwa moto anyokwamaka na mɔtɔ ya makasi. “Kati na bato ya filozofi oyo bazalaki Bagrɛki, Platon nde akɔtisaki mingi liteya ya lifelo ya mɔtɔ na mitó ya bato.”—Histoire des enfers (Masolo etali lifelo).

Basalelaki yango mpo na konyokola bato: Na boumeli ya eleko moko oyo babengaka “Inquisition espagnole,” bato oyo bazalaki kokangama mpo bazalaki kondima mateya oyo eyokanaki te na oyo mangomba ezalaki koteya, bazalaki kotumba bango na mɔtɔ mpo na kolakisa bango ndenge lifelo ezalaka to mpo bábongola motema liboso bákufa. (The Spanish Inquisition, Jean Plaidy) Yango wana Marie I, reine ya Angleterre, oyo atumbaki na nzete bato soki 300 alobaki boye: “Lokola milimo ya batɔmboki oyo esengeli kozika na mɔtɔ ya libela na mokili mosusu na lifelo, mpo na nini te ngai mpe namekola etumbu ya Nzambe, nabanda kotumba bango awa na mabele?”—Universal History, Alexander Tytler.

Lelo mangomba ebongoli yango mwa moke: Bakambi ya mangomba mosusu balɛmbisá mwa moke mateya na bango na oyo etali lifelo, emonani ete basalá bongo mingimingi mpo na kosepelisa bandimi na bango kasi te mpo na kolongola liteya yango ya lokuta. (2 Timote 4:3) “Bato balingi Nzambe alɛngɛlaka bango mpe asepelisaka bango ntango nyonso . . . Lelo bato balingi te koyoka ete kosala boye ezali lisumu, to kosala boye ezali mabe.”—Professeur Jackson Carroll.