Ku Sepahala ku Mulimu ka Lilimo ze Fitelela 70

Taba ye Kandekilwe ki bo Josephine Elias

Bo muuna ka ba ni shobotela inze ba li mwa tolongo kuli: “U si ke wa saba. Ibe kuli ba ni bulaya kamba ba ni lukulula, ni ka zwelapili ku sepahala ku Jehova.” Ni na, ne ni ikatulezi ku zwelapili ku sepahala. Ni kacenu ni sa bata ku zwelapili ku sepahala.

NE NI pepilwe ka 1916 mwa Sukabumi, ili toloponyana ya mwa malundu a mwa West Java, kwa Indonesia. Bashemi ba ka nee li Machaina ba bafumi ba ne ba pila mwa ndu ye tuna mi ne ba na ni batanga. Ne ni pepilwe ni bashimani ba ketalizoho, ba balalu nee li bahulwani ba ka mi ba babeli nee li banyani ba ka. Nee li na feela musizana, mi se ni fita fa ku ezanga lika inge mushimani. Ne ni pahamanga fa situwa mi ne ni lata hahulu lipapali. Kono ne ni bilaezwa hahulu ki nto ye ñwi.

Ne ni sabiswa ki taba ya kuli batu ba ka cisiwa mwa lihele. Baluti ba ka ne ba bulelanga kuli, basizana ba ba tapalala ba ka nepelwa mwa lihele. Mi bakeñisa kuli ne ni tapalala, ne ni ikutwa kuli ni ka nepelwa mwa lihele. Hamulaho, ha ne ni kena sikolo sa sekondari mwa Jakarta (ye ne bizwa sapili kuli Batavia), na kala ku kula. Mualafi naa hupula kuli ni ka shwa, kacwalo musali ya naa li muñaa ndu ye ne ni pila ku yona a lika ku ni omba-omba ka ku bulela kuli, ne ni tuha ni ya kwa lihalimu. Kono ne ni saba kuli Mulimu na saa ni atulezi kale lihele.

Bo ma, bo Kang Nio, ni bahulwani ba ka bo Dodo ba matela kwa Jakarta ku yo ni nga. Ha ne lu li mwa lieto la luna ku kutela kwahae, bo Dodo ba ni buza kuli, “Kana wa ziba kuli Bibele ha i luti kuli ku na ni lihele la mulilo?”

Na ba buza kuli: “Mu ziba cwañi taba yeo?” Bo ma ba bala mañolo a mwa Bibele a bonisa kuli ba ba shwile ha ba na se ba ziba mi ba libelela ku zusiwa kwa bafu. (Muekelesia 9:5, 10; Joani 5:28, 29) Ba ni taluseza kuli: “Ki Lipaki za Jehova ba ba lu lutile litaba ze.” Ba ni fa bukanyana ye na ni toho ya taba ye li, Where Are the Dead? * mi na kala ku bala bukanyana yeo ona fo feela. Pili lu si ka esha kale kwa ndu, na bulela kuli: “Ye ki yona niti!”

Ha ni Taluseza ba Bañwi Tumelo ya Ka

Ka nako ye, lubasi lwa hesu ne se lu tutezi kwa Bandung, ili tolopo ye tuna mwa West Java. Teñi ko, na kala ku fola hanyinyani-hanyinyani kwa butuku bwa ka. Mwa March 1937, ne lu potezwi ki Clem Deschamp, Paki ya naa simuluha kwa Australia ili ya naa sebeleza mwa Jakarta. Ka nako ya naa lu potezi Paki yo, bo ma, bahulwani ba ka bo Felix, Dodo, ni Peng, ni na, lwa kolobezwa ka ku bonisa buineelo bwa luna ku Mulimu. Hamulaho, banyani ba ka bo Hartanto ni Jusak ni bondate, bo Tan Gim Hok, ni bona ba ba Lipaki. *

Ha se lu kolobelizwe, lwa swalisana ni Clem mwa mungendenge o ipitezi wa ku kutaza o noo tandile mazazi a 9. Naa lu lutile mwa ku kutaleza ka ku itusisa kadi ya bupaki fo ne ku ñozwi lushango lo lu kuswani lwa mwa Bibele mwa lipuo ze talu. Hape ne lu kutalize ka ku tandalelwa ku bahabo luna ni kwa balikani. Ku si ka fita nako ye telele, kakwata ka luna mwa Bandung ka fita fa ku ba puteho, ili puteho ya bubeli mwa Indonesia.

Hamulaho ona silimo seo, lubasi lwa hesu lwa tutela kwa Jakarta ku yo kutaza kwa bayahi ba kwateñi ba Machaina ba ba fitelela 80,000. Bo ma, ni bo Felix, ni na, lwa kena bukombwa bwa ka nako kaufela ka ku ba mapaina. Hape ne ni kutazanga mwa Bandung, mwa Surabaya, ni mwa libaka ze ñwi. Hañata ne ni kutazanga ni nosi. Ne ni li mwanana, ne ni tiile, mi ne ni tabela ku sebeleza Mulimu. Kono ne ku utwahala mifumbo ya ndwa, mi tumelo ya ka ne i tuha i likiwa.

 Ndwa I Tahisa Miliko

Mwa December 1941, Asia ka sipundumukela ya kena mwa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli. Masole ba naha ya Japan ba hapa Indonesia ka taata. Libuka za luna ze tomile fa Bibele za kwalelwa, mi ne lu sa koni ku kutaza fa nyangela. Ha ne ni potelanga batu ba ne ba tabela ku ituta fa mandu a bona, ne ni shimbanga sibapaliso sa mulabalaba wa chess, ilikuli batu ba bañwi ba nahane kuli ne ni bapala feela mulabalaba wa chess.

Ka 1943, na nyalwa ki bo André, mapaina ba ne ba na ni bundume ni linzwi le lituna. Sibeli sa luna ne lu isezanga Lipaki ba mwa Java libuka ze tomile fa Bibele ka sitalifi. Ha ne lu ka swaliwa ne lu ka tukufazwa ni ku bulaiwa. Ne lu bandukezi fa linala hañata.

Ka nako ye ñwi ha ne lu bata ku kwela sitima kwa Sukabumi, bo André ni na, lwa yemiswa ki ba Kempeitai bona mapolisa ba kwa Japan ba ne ba sabisa hahulu. Ne ni lwezi libuka ze nee hanisizwe, mi ne ni li shwatekile kwatasaa mukotana wa ka. Mupolisa a ni buza kuli: “Ki lika mañi ze u lwezi mwa mukotana?”

Bo André ba alaba kuli: “Ki litino.”

A buza kuli: “Mi ki lika mañi ze kwatasaa litino?”

Bo André ba bulela kuli: “Ki litino ze ñwi.”

Mi mupolisa a buza kuli: “Kono ki lika mañi ze kwatasaa mukotana?” Na lula moya mi na lapela ku Jehova mwa pilu. Bo André ba alaba kuli: “Mwendi mwa kona ku tatuba isali mina kuli mu iponele.”

Mubakweli wa mupolisa yo a kenya lizoho la hae kwatasaa mukotana. Ka ku sa libelela, a kalumuka bakeñisa ku utwa butuku mi a zwisa lizoho la hae kapili-pili mwa mukotana. Naa tabilwe ki pini. Mupolisa ya naa swabile yo, kapili-pili a lu laela kuli lu kwale mukotana mi lu kwele mwa sitima.

Fa musipili o muñwi wa ku liba kwa Sukabumi, ba Kempeitai ba lemuha kuli ni Paki mi ba ni laela kuli ni yo ipiha kwa ofisi ye tuna mwa sibaka seo. Bo André ni bahulwani ba ka bo Felix ba ya hamoho ni na. Ha lu yo fita teñi, bo André ki bona ba ne ba buzizwe lipuzo pili. Ba ba tosangisa hahulu. Ba buza kuli: “Lipaki za Jehova ki bomañi? Kana mwa lwanisa muuso wa naha ya Japan? Kana u litwela?”

Bo André ba alaba kuli: “Lu batanga ba Mulimu ya Maata Ote mi ha lu si ka eza nto ye maswe ni ye kana.” Muzamaisi wa mapolisa a pamula mukwale ni ku u zungiseza mwahalimu.

A bulela ka buhali kuli: “Ku cwañi haiba ni ku bulaya cwale?” Bo André ba inamiseza toho ya bona fa tafule ye nee li mwa ofisi mi ba lapela mwa pilu. Hamulaho wa ku kuza ka nako ye telele, muzamaisi yo a kalumuka ku seha. Muzamaisi a bulela kuli: “U ndume!” Cwale a fundula bo André mi a biza bo Felix ni na, kuli lu kene mwa ofisi. Cwale ha naa lemuhile kuli litaba ze ne lu bulela ne li swana ni za bo André, muzamaisi yo a huwa kuli: “Ha mu matwela. Ha mu zwe kwanu!”

Kaufela luna ba bulalu lwa zamaya ku kutela kwa ndu inze lu lumbeka Jehova ka tabo. Ka nako yeo, ne lu sa zibi kuli kwapilinyana ne lu ka kopana ni litiko ze ñata ze buhali ni ku fita.

Ha lu Kopana ni Miliko ye Miñata Bakeñisa Tumelo ya Luna

Hamulaho wa likweli li sikai feela ku zwa fo, bo André ba munjulwa ki “balumeli ba buhata” mi ba tamiwa ki ba Kempeitai. (2 Makorinte 11:26) Na ba potela mwa tolongo. Ne ba otile ni ku fokola maswe. Ne ba pilela fa tuco to ne ba nopa-nopa mwa sitokisi sa tolongo. Balibeleli ba tolongo ne ba si ka kona ku ba latulisa tumelo ya bona. Sina mo ku taluselizwe kwa makalelo a taba ye, ba ni shobotela inze ba li mwa tolongo kuli: “U si ke wa saba. Ibe kuli ba ni bulaya kamba ba ni lukulula, ni ka zwelapili ku sepahala ku Jehova. Ba kona feela ku ni zwisa mwa tolongo mo sina situpu, kono isiñi ka libaka la kuli ni latuzi tumelo ya ka.”

Hamulaho wa ku ba mwa tolongo ka likweli ze silezi, bo André ba yo zekisezwa mwa Kuta ye Tuna mwa Jakarta. Lubasi lwa luna ni balikani lwa yo tala mwa kuta. Batu kaufela mwa kuta ne ba ikalezwi hahulu ze nee ka ezahala.

Muatuli a buza kuli: “Kiñi ha u sa bi lisole la naha ya Japan?”

Bo André ba alaba, ba li: “Ni lisole la Mubuso wa Mulimu, mi lisole ha li koni ku ba mwa limpi ze peli ka nako ye swana.”

 Muatuli a buza kuli: “Kana wa kona ku bulelela ba bañwi kuli ba si ke ba kena busole?

Bo André ba bulela kuli: “Batili, ki bona beñi ba ba swanela ku iketela.”

Bo André ba zwelapili ku ikalabela mwa taba ya bona, mi ba punda hahulu mañolo a mwa Bibele. Muatuli yo, ili ya naa li Mumozilemu ya naa na ni tukufalelo, na makalile hahulu. Muatuli yo a bulela kuli: “Litumelo za luna za shutana, kono ha ni na ku hapeleza mutu ku eza lika ze lwanisana ni lizwalo la hae. U lukuluzwi.”

Balikani ni banabahabo luna ba ne ba li mwa kuta ba lula moya ha ba utwa cwalo, mi na, na taba hahulu. Bo André ba taha ku na, mi ba ni swala kwa lizoho. Banabahesu ni balikani ba to zela ni ku lu beya mwahali, ba itumela ku luna inze ba nyakalala.

Ha lu Kutaza za Tukuluho ye Zwa ku Mulimu

Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ha se i felile, mwa Indonesia kwa kena petuho ye nee tandile lilimo zee ne ya ku lwanisa puso ya si-Dutch. Batu ba bañata-ñata ne ba bulailwe, mi bolyaminzi ne ba tunuhile mwa mandu a bona ni ku siya minzi kaufela ili matota. Batu ba ne ba lata hahulu naha ya habo bona ne ba likile ku lu hapeleza ku huwa mukosi wa ndwa wa kuli “Merdeka,” ili ku talusa “Tukuluho.” Kono lwa ba taluseza kuli luna ha lu ikenyi mwa litaba za naha ze cwalo.

Ku si na taba ni mifilifili yeo, lwa kalisa ku kutaza fa ndu ni ndu. Ne lu itusisize makadi a luna a ku kutaza ka ona a kale, ni libuka ze nee lu bulukile pili ndwa i si ka tumbuka kale. Ka May 1948, mifilifili ha ne i ombalile, bo André ni na, lwa kalisa ku eza bupaina hape, mi ne li luna mapaina ba nosi mwa Indonesia. Hamulaho wa lilimo ze talu ne lu nyakalalile ha ne lu amuhezi Lipaki ba 14 mwa Jakarta, kaufela bona nee li ba ne ba kwazize Sikolo sa Giliadi sa Bibele sa Watchtower se ne si li kwa mutulo wa New York, mwa United States. Tuto ye ne ba lu lutile Lipaki ba, ne i lu konisize ku itukiseza hande za buikalabelo bo ne lu ka ba ni bona kwapili.

Mwa June 1952, bo André ni na, lwa amuhela musebezi wa ku ba mapaina ba ba ipitezi mwa Semarang ye fumaneha mwa Java. Silimo se ne si tatami ni luna ka sibili lwa kena sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu-22. Ha se lu kwazize, lwa kutela kwa Indonesia mi lwa lumelwa kwa Kupang, mwa Timor. Hamulaho lwa yo sebeleza kwa South Sulawesi ni kwa North Sulawesi. Teñi ko, lwa yo kopana ni miliko ye miñwi hape bakeñisa tumelo ya luna.

Musebezi ha U Kwalelwa Hape

Ka 1965 mulelo wa ku tulula muuso ili o no palile, wa tahisa kuli batu ba bañata-ñata ba bulaiwe. Baeteleli ba bañwi ba bulapeli bwa Krestendomu ba ikenya mwa mifilifili yeo mi ba bulela kuli Lipaki nee li ba Komyunizimu. Ka litohonolo, ba muuso ne ba si ka lumela taba yeo. Kono baeteleli ba bulapeli bao, ne ba zwezipili ku munjula Lipaki ka litaba za buhata zeo. Kwa mafelelezo, ka December 25, 1976, musebezi wa Lipaki za Jehova wa kwalelwa.

Hamulaho feela wa zibiso ya ku kwalelwa kwa musebezi wa Lipaki, caziba wa mulao mwa sikiliti sa Manado a bizeza bo André kwa ofisi ya hae. A buza bo André kuli: “Kana wa ziba kuli musebezi wa Lipaki za Jehova u kwalezwi?”

Bo André ba alaba kuli: “Eni.”

Caziba yo a buza kuli: “Kana cwale wa tabela ku cinca bulapeli bwa hao?”

Bo André ba shenyeza kwapili mi ba kuta-kutela ku nata fa sifuba sa bona, inze bulela ka linzwi la lituna kuli: “Mwa kona ku pazula pilu ya ka mwa sifuba, kono ha mu koni ku tahisa kuli ni cinca bulapeli bwa ka.”

Ka ku komoka hahulu, caziba wa mulao yo a bulela kuli: “Ni swanela ku ñolañi fa piho ya ka?”

Bo André ba bulela kuli: “Mu ñole kuli ni saa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova mi ha ni si ka eza nto ye maswe ni ye kana.”

Caziba wa mulao yo a bulela kuli: “Ni lukela ku ku amuha libuka za hao kaufela.”

Zazi leo busihu, Lipaki ba mikulwani ba tutisa libuka ze nee li mwa ndu ya luna, ba siya feela limbokisi. Lwa zwelapili ku kutaza ka ku itusisa Bibele. Mi haili caziba wa mulao wa sikiliti yani, a li kuba a lu kataze hape.

 Ni Pilile Bupilo bo Bunde Hahulu!

Hamulaho bo André ni na, lwa ezeza bupaina mwa Surabaya, mwa sooli sa Java, ni mwa Bangka, ili sooli se si kwa mboela-upa wa Sumatra. Kono bakeñisa mapongo, ka 1982 lwa kutela kwa Jakarta. Ka 2000 ha ne lu li mwa Jakarta, bo André ba timela inze ba na ni lilimo ze 85, mi ne ba shwile cwalo inze ba li mapaina ba ba na ni tukufalelo. Hamulaho wa silimo ku zwa fo ba timelela, lwa fiwa tukuluho ya ku lapela.

Ni pilile bupilo bo bunde luli! Kacenu se ni li wa lilimo ze 93, mi ni tandile lilimo ze fitelela 70 mwa musebezi wa bupaina. Ka 1937 ha ni kolobezwa, ne ku na ni Lipaki za Jehova ba 25 feela mwa Indonesia. Kacenu le, se ku na ni Lipaki za Jehova ba ba bata iba 22,000. Ni ya tabile hahulu kuli ni konile ku abana mwa musebezi o tahisize kekezeho ye! Kono musipili wa ka kona u sa zo kalisa. Ni bata ku sebeleza Mulimu ka busepahali ku ya ku ile.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 23]

“Ni lisole la Mubuso wa Mulimu, mi lisole ha li koni ku ba mwa limpi ze peli ka nako ye swana”

[Manzwi a fa likepe 24]

“Mwa kona ku pazula pilu ya ka mwa sifuba, kono ha mu koni ku tahisa kuli ni cince bulapeli bwa ka”

[Mapa ye fa likepe 25]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Libaka ko ne lu pilile ni ku kutaleza

INDONESIA

Sulawesi

Manado

Sumatra

Bangka

Java

JAKARTA

Sukabumi

Bandung

Semarang

Surabaya

Timor

Kupang

[Siswaniso se si fa likepe 25]

Ni bo André, mwa ma-1970

[Maswaniso a fa likepe 25]

Ha ne ni li wa lilimo ze 15, bukanyana ya “Where are the Dead?” ne i ni kolwisize ka za niti ya mwa Bibele