Mu Nge Musebezi ka Buitikaneleli

MWA miteñi ye, ha ku bile ni ku shekesha ko ku tuna kwa sifumu sa lifasi, pilaelo ye tuna ya batu ki ku fumana mubeleko wa kamita o kona ku ba fumanisa pene ye likani ya ku itusisa kwa ku babalela lubasi. Ku fumana mubeleko o cwalo hasi nto ye bunolo, sihulu ka nako ye eza kuli babeleki ba bañata-ñata ba sweli ku zusiwa misebezi. Haiba mu zusiwa mubeleko ka sipundumukela, mu swanela ku eza ka taata kuli mu fumane mubeleko o muñwi.—Mu bone taba ye fa makepe 8 ni 9.

Niteñi, bupilo bu ama lika ze ñata ku fita fela ku beleka ka taata. Bo Glenn, ili bo ndate lubasi ba kwa Australia, ba bulela kuli: “Niti kikuli, ha ku na mutu ya tuha a timela, ya bulelanga kuli, ‘Mwa bona, kambe ne ni tandanga nako ye ñata kwa mubeleko.’” Ki niti kuli, ku pila bupilo bo bu kolwisa ni bo bunde ku ama ku fumana nako ya ku beleka. Kono hape ku ama ku fumana nako ya ku eza lika mañi? Ku ama ku fumana nako ya ku tanda ni lubasi, nako ya ku ikatulusa, ni nako ya ku eza lika za kwa moya. Mu kona ku peta cwañi lika za butokwa mwa bupilo zeo ka nzila ye itikanelezi?

Nako ya ku Beleka, ni Nako ya ka Butu

Bibele i lu taluseza kuli lu beleke ka taata kuli lu babalele lubasi lwa luna. (Maefese 4:28) Kono hape i lu susueza kuli lu ‘ce lico, ku nwa, ni ku tabela se lu fumana ka musebezi wa luna.’ (Muekelesia 3:13) Kaniti, haiba lu beleka ka lihora ze ñata ku si na ku pumula kamba ku ikatulusa, lu ka icawisa lika ze nde ze ñata mwa bupilo. Hape ku kona ku lu tahiseza matuku a matuna.

Mukatala o sa feli o tahiswa ki ku beleka ka ku tula tikanyo kuti u kona ku tahisa kuli mutu a nune hahulu, bucakolwa, matuku a pilu, likozi kwa sibaka sa mubeleko, ku itinga fa milyani, ku ikutwa ku topwela ka nako kaufela. Ku beleka hahulu  ka ku tula tikanyo mane ku kona ku tahisa lifu. Piho ye ñwi i akaleza kuli mwa Japan batu ba ba bata iba ba 10,000 ba shwa ka mwaha ni mwaha bakeñisa ku beleka ka ku tula tikanyo, mi palo yeo i likana ni palo ya batu ba ba bulaiwa ki likozi za fa mukwakwa ka mwaha ni mwaha. Wona mukwa wo, o bizwa kuli karoshi, ili linzwi le li talusa “lifu le li tahiswa ki ku beleka ka tula tikanyo”—ha u ezahali fela mwa Japan kono ni mwa linaha ze ñwi.

Mu lemuhe kuli Bibele i eleza ka butali kuli: “Se sinde ki lizoho li li liñwi le li tezi, mo ku na ni buiketo, isi mazoho a mabeli a tezi, mo ku na ni mukatala ni ku ndaamanisa moya.” (Muekelesia 4:6) Kaniti, buitikaneleli ki bwa butokwa. Mu si ke mwa tuhelela mubeleko wa mina ku mi palelwisa ku eza lika ze ñwi. Mu sileleze munahano, mubili ni pilu ya mina ka ku fumana nako ya ku pumula ni ku ikola siselo sa misebezi ya mina.

Bo Andrew, ili baana ba ba nyezi ba ba na ni bana ba balalu, ba bulela kuli: “Lu lukela ku beleka kuli lu pile, isiñi ku pilela ku beleka.” Ku fumananga nako ya ku pumula ni ku ishumusa hape ku ka mi tusa ku babalela hande lubasi lwa mina. Kono hasi nto ye bunolo ku eza cwalo, sihulu haiba ku na ni lika ze mu tokwa ku lifela.

Ku Inanga ni Lubasi Isi ku Beleka Fela

Kacenu mabasi a mañata a sebeza hahulu mi ha fumani nako ya ku ba hamoho. Musali yo muñwi wa kwa England, u li: “Maata a ka a felela kwa musebezi, isi kwa bana ba ka.” Mwa United States, 20 pesenti ya banana ba ba sa nonoboka ba ne ba buzizwe, ne ba bulezi kuli pilaelo ya bona ye tuna “ki ku sa tanda nako ye ñata ni bashemi ba bona. Patisiso ye ñwi ye ne ezizwe mwa naha ya U.S. ne i bihile kuli, ka avareji, bo muuna ni musali ba ba beleka ba bulelisananga fela ka mizuzu ye 12 ka zazi.

Bakeñisa ku kataliswa ki mipateho ye ekezeha ya misebezi, batu ba bañata ba sweli ku nyakisisa lika ze ba nga ku ba za butokwa mwa bupilo mi ba  sweli ku eza licinceho. Bo Timothy, bo ndate lubasi ba ba na ni bana ba ba nyinyani ba ba babeli, ba bulela kuli: “Ne ni sa kotokangi ka nako ya ku kotoka, mi musalaa ka na belekanga la Mukibelo ni la Sunda. Ne lu sa bonanangi. Kwa nalule-lule, lwa tatuba muinelo wa luna mi lwa cinca misebelezo ya luna. Ka nako ye, se lu na ni tabo ye tuna.” Bo Brian, bazamaisi ba mwa benkele ye ñwi, ba bulela kuli: “Bakeñisa kuli ne lu tuha lu ba ni mwana wa bubeli, ne ni batile musebezi o ne u ka swanela muinelo wa mu lubasi lwa luna. Na kena musebezi u sili, mi tuwelo ye ne ni fiwa kwateñi ka silimo ne li ye nyinyani ka madola a 12,000 ha i bapiswa ki ye ne ni fiwanga kwa musebezi wa pili, kono musebezi wo ne u swanela luli!” Bo Melina ne ba tuhezi musebezi mwana bona wa pili wa musizana ha na pepilwe. Ba hupula kuli: “Ne ku li taata ku itinga fa pene ya na hola mutu a li muñwi feela. Kono na, ni bo muunaa ka ne lu ikutwile kuli neikaba hande ha ne ni ka inanga fa lapa ni Emily ku fita ku mu isa kwa liutelo la banana.”

Nihakulicwalo, lu swanela ku hupula kuli mabasi a na ni ku beleka ka taata luli kuli a kone ku lifela lisinyehelo za ka kweli. Baana kamba basali ba bañwi ba beleka misebezi ye mibeli kuli ba kone fela ku ipilisa, mi mwa miinelo ye miñwi, sibeli sa bo muuna ni musali ba beleka, mi ba siyanga bana ba bona ku bo kuku a bona kamba kwa liutelo la banana.

Mwa kona ku fumana linzila ze ñwi ze ka mi konisa ku beleka kono hape ni ku babalela lubasi lwa mina. Sisupo se situna ki se: Mu si ke mwa icawisa tabo ya bupilo bwa lubasi ka ku isa hahulu mamelelo kwa musebezi.

Mu kolwe kuli haiba mu beleka, kono hape inge mu fumana nako ya ku ikatulusa ni ku babalela lubasi lwa mina, mu ka ba ni limbuyoti ze ñata. Mwa taba ya luna ya mafelelezo, lu ka nyakisisa mane nto ya butokwa hahulu ye ka lu tusa ku pila bupilo bo bu bunolo ni bo bu itikanelezi.

[Manzwi a fa likepe 21]

Mu si ke mwa tuhelela mubeleko wa mina ku mi palelwisa ku ikola lika ze ñwi

[Manzwi a fa likepe 21]

“Se sinde ki lizoho li li liñwi le li tezi, mo ku na ni buiketo, isi mazoho a mabeli a tezi, mo ku na ni mukatala ni ku ndaamanisa moya.”—Muekelesia 4:6

[Manzwi a fa likepe 22]

Mu si ke mwa icawisa tabo ya bupilo bwa lubasi ka ku isa hahulu mamelelo kwa musebezi

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 22]

KU KETA MALI KU FITA MBOMBOLELWA?

Ba bañwi ba baituti ba mwa ma-1900 ne ba lumela kuli zwelopili ya mishini ne i ka imulula batu kwa mishimbo ye tiswa ki mubeleko ni ku tahisa “nako ya ku ikola mbombolelwa ye tuna hahulu.”

Kwa makalelo a ma-1930, caziba Julian Huxley na nuhile kuli kwapili ha ku na mutu ya ka belekanga mazazi a fitelela a mabeli mwa sunda. Muuna wa lipisinisi ya bizwa Walter Gifford na bulezi kuli zwelopili ya mishini i ka fa “mutu kaufela kolo ya ku eza za lakaza . . . , nako ya ku ziba mwa ku ipiliseza [ni] nako ya ku eza lika ze wabelisa munahano ni pilu.”

Kono ku cwañi ka za takazo ye tuna ya batu ya ku bata sifumu? Caziba Henry Fairchild na itundumuzi ka ku bulela kuli mwa lifakitori, ‘ka zazi, ili ka lihora ze sa fiteleli ze ne, ku ka pangwa lika ze ñata ku fita ze kona ku itusiswa.’

Kana litaba ze ne bulezwi cimo zeo ne li nepahalile? Ki niti, sifumu si ekezehile ka bubebe hahulu mwa lilimo za ma-1900 ni ma-2000. Mi taba yeo ne i swanela ku imulula hahulu batu kwa mushimbo wa mubeleko. Niteñi, ki sika mañi se si ezahalile? John de Graaf, na ñozi kuli: “[Batu] ba ngile kekezeho yeo ya sifumu kuli ki kolo ya ku beleka ka taata kuli ba ikubukanyeze mali ni sifumu ku fita kuli ba be ni nako ye ñata inge ba ipumulezi fela ba sa beleki. Taba ka bukuswani kikuli, luna batu lu ketile mali ku fita nako.”