PUPO YE MAKAZA
Buikoneli Bwa Sitimbila Bwa ku Ziba ko Siya
SITIMBILA si itusisanga musutelo ka linzila ze ñata. Kokwani yeo, ya ca musutelo ni ku zwalela mai mwateñi. Litimbila ze ñwi za baana li fanga sikoto-tuna sa musutelo kwa litimbila za basali ka mulelo wa kuli li kone ku latiwa. Litimbila li lwanelanga hahulu musutelo o mezi. Ka nako ye ñwi babatisisi ne ba boni litimbila ze bato ba 16,000 inze li selehanela fa libunda la musutelo wa tou, ni ku u feza mwahalaa lihola ze peli feela.
Mifuta ye miñwi ya litimbila, i panganga kambola ka musutelo ni ku zwa mwahalaa litimbila ze ñwi inze li ka kasha ku zwa fo ku inzi libunda la musutelo ni ku yo ka pumbeka mwa mubu o bunolo. Sitimbila si kashanga kambola ka musutelo ka ku sa potoloha-potoloha, ili nto ye si tusanga ku zwa kapili mwahalaa ze ñwi ni ku ambuka ku uzwezwa musutelo wa sona ki litimbila ze ñwi.
Kono cwale, ki nto mañi ye tusanga sitimbila ku ambuka ku potoloha-potoloha feela fa sibaka se si swana, sihulu ka nako ya busihu?
Mu nyakisise taba ye: Lipatisiso za kwamulaho-nyana ne li bonisize kuli litimbila za kona ku ziba ko li ya ka ku itusisa liseli la lizazi kamba la kweli, kono hape za kona ku zamaya busihu ka ku sa potoloha-potoloha niha ku si na kweli. Babatisisi ba mwa naha ya South Africa ne ba fumani kuli litimbila li konanga ku eza cwalo, ka ku itusisa liseli le li zwa kwa mulalambinda wa Milky Way, isiñi ka ku talima linaleli kasibili. Ka ku ya ka magazini ye ñwi ye bizwa Current Biology, taba yeo ki “yona ya pili kwa litaba ze ñozwi, ye bonisa mo lika ze pila li kona ku itusiseza liseli la mulalambinda wa Milky Way.”
Bo Marcus Byrne, licaziba ba ba batisisanga za likokwani ba li: “Litimbila li na ni buikoneli bwa ku ziba ko li ya mwa liseli le li nyinyani hahulu la linaleli, mi li ezanga cwalo ka ku itusisa butali bo bu likani bo li na ni bona.” Ba ekeza kuli: ‘Kacwalo, batu ba kona ku ituta kwa likokwani zeo mwa ku tatululela matata a matuna a ama ku itusisa mishini kwa ku taluhanya lika mwa liseli le li nyinyani.’ Ka mutala, licaziba ba kona ku panga sipangaliko sa mufuta o muñwi (robot), se si kona ku bata batu ba ba sa pila mwa muyaho o wile, ili ka ku likanyisa buikoneli bwa sitimbila bwa ku ziba ko siya.
Mu bona cwañi? Kana buikoneli bwa sitimbila bwa ku ziba ko siya ne bu itahezi feela ka ku ipilaula? Kamba kana ne bu tahisizwe ki Mubupi?
Kana mwa ziba?
Litimbila li nolofazanga ni ku nunisa mubu, ku hasanya lipeu za licalo, ni ku tahisa kuli linzi li si ke za ata hahulu.
Hape Mwendi Mwakona Kutabela Litaba Ze
MUZUHE!
Mubala Obenya wa Ndilu Obonahalanga fa Muselo wa Pollia
Muselo wo haki wa mubala wa ndilu. Kono ki nto mañi yetahisanga kuli ubonahale inge kuli ki wa mubala obenya wo?
MUZUHE!
Boya Bwa Mbao ya Mwa Liwate
Lifolofolo zeñwi zepila mwa mawate mokunani mezi abata hahulu, linani mukita omutuna wa mafula mwatasaa litalo zazona ili olitusa kufutumalelwa. Mbao ya mwa liwate yona iitusisanga nzila isili kuli ifutumalelwe.
MUZUHE!
Mululelo wa Muka Yepanga Linosi
Ki nto mañi yetahisa kuli mululelo omunde ili obunolo wa muka yepanga linosi ukone kutusa batu kupanga hande maroboti akona kufufa?
MUZUHE!
Butwa Bwa Kwa Sahara Bobubonahala Inge Silivera Bobubupehile ka Nzila Yebusileleza Kwa Kucisa
Butwa bobuipitezi bo ki bobuñwi bwa lifolofolo zekona kutiyela kucisa. Ki nto mañi yetusa butwa bo kutiyela kucisa hahulu?
MUZUHE!
Tunaka Twa Liñongolo za Mwa Mawate
Liñongolo za mwa mawate likumalelanga kwa lika zeñwi ka kuitusisa tunaka tolinani tona. Kuutwisisa motusebeleza tunaka to kwakona kutusa batu kufumana linzila zenca zende za mwakungungahanyeza lisebeliso zeñwi kwa miyaho, kamba kuswalanisa misifa ni masapo.
