LINZIYE li zamayanga ka sikutu se si kona ku ba sa linziye ze “80 milioni ze kwahela sibaka se si eza kilomita i liñwi mwa butelele ni mwa bukuswani.” Niteñi, li ambukanga ku natana. Kiñi ze li konisanga ku eza cwalo?

Mu nyakisise taba ye: Kwamulaho wa liito ni liito la nziye, ku na ni selusi ye tuna ye i konisanga ku lemuha nto ye shenya. Haiba ku bonahala kuli nziye i tuha i natana ni ye ñwi, liselusi zeo li isanga litaba kwa mafufa ni kwa mahutu a nziye, ili nto ye tahisanga kuli i kone ku nga muhato ka bubebe. Mane, i kona ku eza cwalo ka bubebe bo bu fitelela ha ketalizoho bubebe bwa ku kobya kwa liito.

Buikoneli bwa meeto a nziye ni liselusi za yona zeo, li susuelize ba sayansi ku panga lika ze ñwi ze konisa mishini ye zamaya ku lemuha ni ku ambuka lika ze sutelela ku yona, ku si na ku itusisa tupangaliko to tu ipitezi to tu itusisa liseli kamba mulumo ku lemuha nto ye shenya kamba ye inzi feela. Babatisisi ba sweli ku itusisa zibo yeo kwa limota, ka ku panga lika ze kona ku lemusa kapili ni ka ku nepahala ka za kozi, ili nto ye kona ku tahisa kuli likozi li kusufale. Caziba ya bizwa Shigang Yue wa kwa Yunivesiti ya Lincoln, mwa United Kingdom, u bulela kuli: ‘Ku na ni lika ze ñata ze lu kona ku ituta kwa likokwani ze si ka ipitela, ze cwale ka linziye.’

Mu bona cwañi? Kana liselusi za nziye ze i tusanga ku lemuha nto ye shenya ne li itahezi feela ka ku ipilaula? Kamba kana ne li ezizwe ki Mubupi?