Banana batokwa kufiwa ketelelo ni kelezo ki babahulu. Ka kuba bashemi, mwakona kuetelela hande bana bamina, mi mane munani buikalabelo bwa kueza cwalo. Nihakulicwalo, batu babañwi babahulu bakona kufa ketelelo kwa bana bamina.

Mwa linaha zeñata, babanca habaswalisanangi hahulu ni babahulu. Munyakisise zelatelela:

• Banana batandanga hahulu nako yeñata kwa sikolo ili koo banana ki babañata hahulu kufita baluti ni batu babañwi babahulu.

• Habakotoka kuzwa kwa sikolo, banana babañwi bato fumananga kuli bashemi babona kaufela basaile kwa musebezi.

• Mwa patisiso yeneezizwe kwa United States, nekufumanwi kuli banana babanani lilimo ze 8 kuisa ku ze 12 batandanga lihora zebato ba ze 6 ka zazi inze baitabisa fa tupangaliko. *

Buka yebizwa Hold On to Your Kids ibulela kuli: “Babanca habakupangi ketelelo ya mwa kutinela kamba mwa kupilela ku bo maa bona, bo ndataa bona, kwa baluti babona, kamba kwa batu babañwi babahulu, kono bakupanga ketelelo yeo . . . kwa balikani babona.”

Mutandange nako ni bana bamina.

SIKUKA SA MWA BIBELE: “Luta mwana nzila yaswanela kuzamaya ku yona; nihaka supala haana kukeluha ku yona.”—Liproverbia 22:6.

Banana batabela kuetelelwa ni kutusiwa ki bashemi babona. Mane licaziba babulela kuli banana niha bakena mwa lilimo za kunonoboka, batabelanga kukuteka kelezo yebafiwa ki bashemi babona kufita kuelezwa ki balikani babona. Dokota yabizwa Laurence Steinberg naañozi cwana mwa buka yebizwa You and Your Adolescent: “Banana babanyinyani balatelelanga hahulu zebaeza bashemi babona kuli mane bakaeza cwalo niha bakazwa mwa lilimo za kunonoboka. Dokota yo uzwelapili kutalusa kuli: “Banana babasa nonoboka batabela kuteeleza ku zemubulela, nihaikaba kuli habamibuleleli kuli balumela zemubulela.”

Bakeñisa kuli banana batabela kuteeleza ku mina, mulike ka taata kubafa ketelelo yeswanela. Mutande nako ni bana bamina ni kubabulelela mibonelo  yamina fa lika, lika za butokwa ku mina, ni lika zemuitutile mwa bupilo.

Mubafumanele mutu yakona kubatusa.

SIKUKA SA MWA BIBELE: “Yazamaya ni bababutali ukaba yabutali.”—Liproverbia 13:20.

Kana kunani mutu yomuhulu yomuziba yakona kutusa mwanaa mina? Mwakona kulukisa kuli mutu yo atande nako ni mwanaa mina. Nihakulicwalo, hamuswaneli kufa buikalabelo kaufela bwa kuetelela mwanaa mina ku mutu yo. Kono mutu yahulile yo yomusepile, wakona kumitusa ka kususueza mwanaa mina. Bibele ibulela kuli Timotea niha naali yomuhulu, naatusizwe hahulu kabakala kuswalisana ni muapositola Paulusi, mi Paulusi ni yena naatusizwe kabakala kuswalisana ni Timotea.—Mafilipi 2:20, 22.

Kacenu, batu babañata habaini hamoho sina mabasi, mi hañata bo kuku wahae mutu, bo malumahe, bo ndatahe babasali, ni bahabo mutu babañwi mwendi bapila mwa linaha lisili. Haiba mu mwa muinelo ocwalo, mutuse bana bamina babasa nonoboka kuli baswalisane ni batu babahulu babanani mikwa yemutabela kuli bana bamina babe ni yona.