Mu Bulele Linzwi la Mulimu ka Bundume

“Zamaya, u polofitele sicaba sa ka.”​—AMOSI 7:⁠15.

1, 2. Amosi ne li mañi, mi Bibele i patululañi ka za hae?

HA N’A nz’a kutaza, paki yo muñwi wa Jehova n’a talimani pata ka pata ni muprisita. Muprisita a mu hanyaukela kuli: ‘Tuhela ku kutaza! Zwa mwa sibaka se!’ Paki y’o n’a ezize cwañi? Kana n’a zwile mwa sibaka seo, kamba kana n’a zwezi fela pili ku bulela linzwi la Mulimu ka bundume? Mwa kona ku ziba za n’a ezize, kakuli paki y’o n’a ñozi ze ne ezahezi ku yena mwa buka ye bizwa ka libizo la hae. Buka yeo ki buka ya mwa Bibele ya Amosi. Kono pili lu si ka ituta kale ze ñata ka za mwa n’a talimanezi ni muprisita, ha lu nyakisiseñi simuluho ya Amosi.

² Amosi ne li mañi? Ki kai kwa n’a pila mi n’a pilile lili? Likalabo za lipuzo zeo li fumaneha kwa Amosi 1:​1, ko lu bala kuli: “Manzwi a Amosi, yo muñwi wa balisana ba kwa Tekoa, . . . mwa linako za Oziasi mulena wa Juda, ni mwa linako za Jeroboami mwan’a Joasi, mulena wa Isilaele.” Amosi n’a pila mwa Juda. Mi n’a pepwa mwa tolopo ya Tekoa ye n’e eza likilomita ze 16 kwa mboela wa Jerusalema. N’a pilile kwa mafelelezo a lilimo za ma-800 B.C.E. ili ka nako yeo Mulena Oziasi n’a busa mwa Juda mi Mulena Jeroboami wa Bubeli n’a busa mwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi. Amosi n’a li mulisana wa lingu. Mane Amosi 7:​14, i bulela kuli Amosi n’a si fela “mulisana” kono hape n’a li “mulimi wa likota za sikomora.” Kacwalo, ka nako ye ñwi ya silimo n’a kutulanga. N’a tabanga lifeiga. Lifeiga ne li tabiwanga kuli li kone ku buzwa kapili. Wo ne li musebezi o mabote.

‘Zamaya, U Polofite’

3. Ku ituta ka za Amosi ku kona ku lu tusa cwañi haiba lu ikutwa kuli ha lu koni ku kutaza?

³ Amosi n’a bulezi patalaza kuli: “Na, ha ni mupolofita, nihaiba mwan’a mupolofita.” (Amosi 7:14) N’a si mwan’a mupolofita mi n’a si ka lutiwa ku ba mupolofita. Kono kwa batu kaufela ba mwa Juda, Jehova n’a ketile Amosi kuli a eze musebezi wa Hae. Ka nako yeo, Mulimu n’a si ka keta mulena ya m’ata, muprisita ya itutile, kamba nduna ya fumile. Seo si lu luta tuto y’e lu omba-omba. Mwendi lu batu ba ba sa zibahali kamba ba ba si ka ituta. Kono kana seo sa swanela ku lu tahiseza ku ikutwa kuli ha lu koni ku kutaza linzwi la Mulimu? Kutokwa! Jehova wa kona ku lu tusa ku shaela lushango lwa hae​—nihaiba mwa libaka ze t’ata. Bakeñisa kuli Jehova n’a tusize Amosi ku eza cwalo, ki tuto ku  bote ba ba lakaza ku bulela linzwi la Mulimu ka bundume kuli ba nyakisise mutala wa n’a tomile mupolofita y’o ya bundume.

4. Ki kabakalañi ha ne ku li t’ata ku Amosi kuli a polofitele mwa Isilaele?

⁴ Jehova n’a laezi Amosi kuli: “Zamaya, u polofitele sicaba sa ka sa Isilaele.” (Amosi 7:15) Wo n’e li musebezi o t’ata. Ka nako yeo, mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi n’o ikola kozo, buiketo, ni mbombolelwa. Buñata ne ba na ni “mandu a maliha” mane ni “mandu a matabula,” ao ne si mandu-ndu fela a litina za mubu, kono ne li mandu a tula a “macwe a’ betilwe.” Ba bañwi ne ba luwile libyana ze buheha ze kabisizwe ka masapo a litou, mi ne ba nwa veine ya mwa “masimu a mande a likota za veine.” (Amosi 3:15; 5:11) Kabakaleo, batu ba bañata ne ba si na taba ni ze ne ezahala. Kaniti luli, naha ya n’a filwe ku kutaleza ku yona Amosi i bonahala ku swana hahulu ni libaka mo lu kutaleza kacenu buñata bwa luna.

5. Ki likezo mañi ze si ka luka ze ne ba eza Maisilaele ba bañwi?

⁵ Ne ku si ka fosahala kuli Maisilaele ba be ni sifumu. Kono ba bañwi ku bona ne ba fumana sifumu seo ka busholi. Bafumi ne ba “koma babotana” mane ni ku “nyandisa ba ba shebile.” (Amosi 4:⁠1) Balekisi, baatuli, ni baprisita ba ba m’ata ne ba lelisana kuli ba uzweze babotana. Ha lu kuteñi hanyinyani kwamulaho cwale mi lu bone ze ne ba sweli ku eza batu bao.

Mulao wa Mulimu Ne U Lobiwa

6. Balekisi ba Maisilaele ne ba bukula cwañi ba bañwi?

⁶ Pili ha lu yeñi kwa musika. Teñi k’o balekisi ba ba sa sepahali ba ‘fukuza litikanyo’ ni ku ‘hulisa liteko,’ mane ni ku lekisa “matuka” kuli ki buloto. (Amosi 8:​5, 6) Balekisi ne ba putelela baleki ka ku ba lekisa lika ze sa likani ni mali a bona, ne ba pahamisa hahulu liteko, mi ne ba sweli ku lekisa lika ze si yo hande. Mi balekisi bao ha se ba uzwelize babotana lika kaufela, ku yo ba siya ki ba ba lenga ni pene, babotana cwale ne ba itekisa isali bona sina batanga. Ku tuha f’o, balekisi bao kihona ba ba leka ka teko ya “likatulo ze peli.” (Amosi 8:⁠6) Mu nahane fela taba yeo! Balekisi bao ne ba nga Maisilaele ka bona kuli ne ba likana fela ni makatulo! K’o ne li ku tompolola hahulu babotana mi hape ne li ku loba hahulu Mulao wa Mulimu! Kono balekisi ba ba swana bao, ne ba mamela “Sabata.” (Amosi 8:⁠5) Ee, ne li balapeli ba fahalimu fela.

7. Balekisi ba Maisilaele ne ba konile cwañi ku loba Mulao wa Mulimu?

⁷ Kono ku taha cwañi kuli balekisi bao ne ba si ka fiwa koto ni ko ne ba loba cwalo Mulao wa Mulimu w’o li: “U late wahenu m’o itatela”? (Livitike. 19:18) Balekisi ne ba si ka fiwa koto kakuli ba ne ba swanela ku ba ota​—bona baatuli​—ki bona ba ne ba swalisana ni bona mwa busholi. Kwa kuta ko ku talimelwa litaba, baatuli ‘ne ba amuhela limpo, ni ku kelusa mizeko ya babotana fa kuta.’ Ku fita ku sileleza babotana, baatuli ne ba kelusa likatulo za bona bakeñisa likweta. (Amosi 5:​10, 12) Kacwalo, baatuli ni bona ne ba sa isi pilu kwa Mulao wa Mulimu.

8. Ki muzamao o cwañi o ne ba tuhelela baprisita ba ba maswe?

⁸ Kono ku cwañi ka za baprisita ba Isilaele, bona ne ba ezañi? Kuli lu zibe ze ne ba eza, lu na ni ku nyakisisa ze ne ezahala kwa sibaka se siñwi. Mu nahane libi ze ne ba lumeleza baprisita “mwa ndu ya milimu ya bona”! Ka Amosi, Mulimu n’a ize: “Mutu ni ndat’ahe ba kena ku musali a li muñwi, ili ku shwaula Libizo la ka le li kenile.” (Amosi 2:​7, 8) Mu nahane fela taba yeo! Mushemi wa Muisilaele ni mwan’a hae ne ba eza buozwa ni lihule le li swana la kwa tempele. Mi baprisita ba ba maswe bao ne ba sweli ku tuhelela likezo za buhule zeo!​—Livitike 19:29; Deuteronoma 5:18; 23:⁠17.

9, 10. Maisilaele ne ba na ni mulatu wa ku loba Milao mañi ya Mulimu, mi muinelo wa bona u swana cwañi ni wa kacenu?

⁹ Ha n’a ama kwa muzamao o muñwi wa buezalibi, Jehova n’a ize: “Ba lobala fa likubo za swalele fapil’a lialetare kaufela, mi ba nwa veine mwa ndu ya milimu ya bona, ka litifo za ba ba lifisizwe.” (Amosi 2:⁠8) Ee, baprisita ni batu kaufela hape ne ba keshebisize mulao o ñozwi kwa Exoda 22:26, 27 ye bulela kuli kubo ye  ngilwe sina swalele i swanela ku kutiswa pili lizazi li si ka likela kale. Kono bona ki fona fo ne ba lobala ha ne ba nze ba ca ni ku nwa kwa mikiti ya milimu ya buhata. Mi ka mali e ne ba lifisa babotana, ne ba leka veine ya ku nwela kwa mikiti ya bulapeli bwa buhata. Kaniti ne ba keluhile hahulu mwa sikuka sa bulapeli bo bu kenile!

¹⁰ Maisilaele ne ba loba milao ye mibeli ye mituna ka ku fitisisa ba sa utwi maswabi​—mulao wa ku lata Jehova ni mulao wa ku lata banabahabo bona. Kacwalo, Mulimu a luma Amosi ku y’o ba nyazeza ku sa sepahala kwa bona. Kacenu, batu ba lifasi, ku kopanyeleza ni ba bulapeli bwa Krestendomu ba mwa muinelo o maswe sina wa Isilaele wa kwaikale. Ba bañwi ku bona niha ba onyoka, ba bañwi ba bañata ba luza mali mi ba lilokiswa ki busholi bwa bazamaisi ba lipisinisi ze tuna, babusi, ni baeteleli ba bulapeli bwa buhata. Kono Jehova u iyakatwa hahulu ba ba nyanda ili ba ba kalile ku mu bata. Kacwalo, u file batanga ba hae ba mwa miteñi ye musebezi o swana ni wa n’a file Amosi​—wa ku kutaza linzwi la Hae ka bundume.

11. Lu itutañi kwa mutala wa Amosi?

¹¹ Bakeñisa kuli musebezi wa n’a filwe Amosi wa swana ni o lu filwe, lu ka tusiwa hahulu ha lu ka nyakisisa mutala wa hae. Mane, Amosi u lu bonisa (1) taba ye lu swanela ku kutaza, (2) mo lu swanela ku i kutaleza, ni (3) libaka ha ku si na mulwanisi ni yo mukana ya kona ku yemisa musebezi wa luna wa ku kutaza. Ha lu nyakisiseñi lisupo zeo, si li siñwi ka si li siñwi.

Mo Lu Kona ku Likanyiseza Amosi

12, 13. Jehova n’a bonisize cwañi kuli n’a sa tabiswi ki Maisilaele, mi ne ba ngile muhato mañi?

¹² Ka ku ba Lipaki za Jehova, bukombwa bwa luna bwa Sikreste bu tomile fa ku kutaza Mubuso ni ku luta macaba. (Mateu 28:​19, 20; Mareka 13:10) Kono hape lu kutaza litemuso za Mulimu, sina Amosi ha n’a shaezi kuli Jehova n’a ka tisa katulo ye buhali fahalimw’a ba ba maswe. Ka mutala, Amosi 4:​6-11 i bonisa kuli Jehova n’a kuta-kutezi ku lemusa Maisilaele kuli ne ba sa mu tabisi. N’a ‘timile batu buhobe,’ ‘n’a ba timile pula,’ mi n’a ba natile ka ku ba lumela “poli ni sinake,” ni ku ba lumela “butuku bo bu yambukela.” Kana likoto zeo ne li tusize Isilaele ku baka? Mulimu n’a ize: “Ha mu si ka kutela ku Na.” Ki niti Maisilaele ne ba hanile Jehova ka ku kuta-kutela.

¹³ Jehova n’a otile Maisilaele ba ne ba sa baki. Kono pili ne ba filwe temuso ya bupolofita. Kacwalo, Mulimu a li: “Mulena [Muñ’a] Bupilo h’a na ku eza se siñwi, a si ka sebela mulelo wa hae kwa batanga ba hae ba bapolofita.” (Amosi 3:7) Mulimu n’a sebezi Nuwe za ku taha kwa Munda mi n’a mu laezi kuli a lemuse batu za taba yeo. Ka ku swana, Jehova n’a bulelezi Amosi kuli a fe batu temuso ya mafelelezo. Ka bumai, Isilaele n’a si ka isa pilu kwa temuso yeo ya Mulimu mi n’a palezwi ku nga muhato o swanela.

14. Miteñi ya n’a pila ku yona Amosi i swana cwañi ni mazazi a luna?

¹⁴ Ku si na ku kakanya, mwa lumela kuli mazazi a n’a pila ku ona Amosi a swana hahulu ni a luna. Jesu Kreste n’a polofitile za likozi ze ñata ze ne ka ezahala mwa nako ya maungulelo. Hape n’a polofitile za musebezi wa ku kutaza mwa lifasi kaufela. (Mateu 24:​3-14) Kono sina mo ne ku inezi mwa miteñi ya Amosi, batu ba bañata kacenu ha ba isi pilu kwa lisupo za miteñi ye ni kwa lushango lwa Mubuso. Batu bao ba ka welwa ki kozi ye ne tahezi Isilaele ya n’a si ka baka. Jehova n’a ba lemusize kuli: “U itukiseze ku katana Mulimu wa hao.” (Amosi 4:12) Maisilaele ne ba katani Mulimu ka ku otiwa ki yena ha ne ba hapilwe ki mpi ya Maasirya. Kacenu, lifasi le la ba ba sa lumeli li ka “katana Mulimu” fa Armagedoni. (Sinulo 16:​14, 16) Niteñi, Jehova ha sa na ni pilu-telele ku bona, lu susueza batu ba bañata kuli: “Mu bate [Muñ’a] Bupilo, mi mu ka pila.”​—Amosi 5:6.

Ku Lwaniswa Sina Amosi

15-17. (a) Amazia ne li mañi, mi n’a ezizeñi ha n’a boni Amosi inze a kutaza? (b) Amazia n’a tamelelize Amosi litaba mañi?

¹⁵ Lwa kona ku likanyisa Amosi isiñi fela ka  za taba ye lu swanela ku kutaza kono hape ni ka za mo lu swanela ku i kutaleza. Sisupo seo si boniswa mwa kauhanyo 7, mo lu talusezwa za muprisita ya bulezwi kwa makalelo a taba ye. Ne li “Amazia muprisita wa mwa Betele.” (Amosi 7:10) Munzi wa Betele ne li sibaka sa bulapeli bwa buhata bwa Isilaele, bo ne bu kopanyeleza ni ku lapela namani. Kacwalo, Amazia ne li muprisita wa bulapeli bwa Naha. N’a ezizeñi ha n’a boni Amosi inze a kutaza ka bundume?

¹⁶ Amazia n’a taluselize Amosi kuli: “Wena [muñ’a] lipono, zwa kwanu, u sabele mwa naha ya Juda, u yo ca buhobe mwateñi, mi u y’o polofitela mwateñi. Kono haili kwanu mwa Betele, u si ke wa polofitela mwateñi hape; kakuli ki sibaka se si kenile sa mulena, mi ki kwandu ya mulena.” (Amosi 7:​12, 13) Amazia f’o sa n’a talusa luli kikuli: ‘Kuta haenu! Luna kwanu lu na ni bulapeli bwa luna.’ Amazia hape n’a likile ku susueza mulonga ku kwalela musebezi wa Amosi, ka ku bulelela Mulena Jeroboami wa Bubeli kuli: “Amosi u ku fetuhezi mwahal’a ba ndu ya Isilaele.” (Amosi 7:10) Amazia n’a tamelelize Amosi kuli n’a bata ku tulula mulena! N’a taluselize mulena kuli: “Amosi u li: Jeroboami u ka shwa ka mukwale, mi Isilaele u ka iswa kwa butanga, a zwiswe mwa naha ya habo.”​—Amosi 7:⁠11.

¹⁷ Mwa mubamba u li muñwi fela w’o, Amazia n’a bulezi lika ze talu za buhata. N’a ize: “Amosi u li.” Kono hailif’o, Amosi a li ku ba a bulele kuli ki yena muñ’a bupolofita. Amosi kamita n’a bulelanga kuli: “Jehova u li.” (Amosi 1:⁠3) Amosi hape n’a tamelelizwe kuli n’a ize: “Jeroboami u ka shwa ka mukwale.” Kono ka mo ku ñolezwi kwa Amosi 7:​9, Amosi n’a polofitile kuli: “[Na Jehova] ni ka zuha ni sweli mukwale, ni lwanise [ba ndu ya, NW ] Jeroboami.” Mulimu n’a atulezi cimo ba ndu ya Jeroboami, bona ba ba simuluha ku yena. Amazia hape n’a tamelelize Amosi kuli n’a ize: ‘Ku be cwañi kamba cwañi, Isilaele u ka iswa mwa butanga.’ Kono Amosi yena n’a bulezi kuli Muisilaele kaufela ya n’a ka kutela ku Mulimu n’a ka fiwa limbuyoti. Kwa iponahaza hande fo ku sweu  kuli Amazia n’a shangezi litaba kuli a like ku susueza mulonga ku kwalela musebezi wa Amosi wa ku kutaza.

18. Mikwa ya n’a itusisize Amazia kuli a kwale Amosi mulomo i swana cwañi ni ye ba itusisa ba bahulu ba bulapeli kacenu?

¹⁸ Kana mu lemuhile kuli mikwa ya n’a itusisize Amazia ya swana ni ye ba itusisa batu ba ba lwanisa sicaba sa Jehova kacenu? Sina Amazia mwa n’a likezi ku kuzisa Amosi, ni kacenu le baprisita ni ba bahulu ba bulapeli ba bañwi ba lika ku tibela cwalo musebezi wa ku kutaza wa batanga ba Jehova. Amazia n’a tamelelize Amosi kuli n’a bata ku tulula mulena. Ni kacenu ba bahulu ba bulapeli ba bañwi ba tameleza Lipaki za Jehova kuli ba lela ku tahisa misunga mwa naha. Mi sina Amazia ha n’a ile ku mulena kuli a mu tuse ku kwala Amosi mulomo, kacenu ba bahulu ba bulapeli ba yanga kwa babusi kuli ba ba tuse ku nyandisa Lipaki za Jehova.

Balwanisi Ha Ba Koni ku Yemisa Musebezi wa Luna wa ku Kutaza

19, 20. Amosi n’a ezizeñi ka za bulwanisi bwa Amazia?

¹⁹ Amosi n’a ezizeñi ka za bulwanisi bwa Amazia? Sa pili, Amosi n’a buzize muprisita y’o kuli: ‘Kana s’o bulela kikuli: Ni si ke na polofitela Isilaele’? Ku si na ku zina-zina mupolofita y’o wa Mulimu ya bundume n’a zwezipili ku bulela manzwi luli a n’a sa lati ku utwa Amazia. (Amosi 7:​16, 17) Amosi n’a si ka saba. Ki mutala kwa bunde! Ka za ku bulela linzwi la Mulimu, ha lu na ku palelwa ku utwa Mulimu wa luna, nihaiba mwa linaha mo ku na ni bo Amazia ba miteñi ye ba ba susueza batu ku lu nyandisa. Sina Amosi, lu zwelapili ku shaela kuli: “[Muñ’a] Bupilo s’a bulela ki se, u li.” Mi balwanisi ha ba na ku kona ku yemisa musebezi wa luna wa ku kutaza, kakuli “lizoho la Mulena” li ku luna.​—Likezo 11:​19-21.

²⁰ Amazia n’a swanela ku ziba kuli mifumbo ya hae ki ya mbango. Amosi n’a sa talusize kale libaka ha ne ku si na mutu ni yo mukana fa lifasi ya n’a ka kona ku mu tuhelisa ku bulela​—mi seo ki sona sisupo sa bulalu se lu ka nyakisisa cwale. Ka ku ya ka Amosi 3:​3-8, Amosi u itusisa lipuzo ni liswanisezo ze ñata ze bonisa kuli ha ku na nto ye ezahala ye ikezahalelanga fela ku si na libaka. Ku tuha f’o, kihona a talusa taba yeo cwana: “Tau i bopile, ya si ka saba ki mañi? Mulena [Muñ’a] Bupilo u bulezi, ya ka hana ku polofita ki mañi?” Ka mubulelelo o muñwi Amosi f’o n’a bulelela bateelezi ba hae kuli: ‘Sina mina ha mu sa koni ku tuhela ku saba ha mu utwa tau i bopa, ni na ha ni koni ku lisela ku kutaza linzwi la Mulimu kakuli ni utwile taelo ya Jehova ya kuli ni kutaze.’ Sabo ya Amosi ya ku saba Mulimu, kamba likute la hae la ku kuteka Jehova, ne li mu susuelize ku bulela ka bundume.

21. Lu ezañi bakeñisa taelo ya Mulimu ya kuli lu kutaze taba ye nde?

²¹ Ni luna lu utwa taelo ya Jehova ya kuli lu kutaze. Lu ezañi bakeñisa taelo yeo? Sina Amosi ni balateleli ba Jesu ba kwa makalelo, lu bulela linzwi la Jehova ka bundume inze lu tusiwa ki yena. (Likezo 4:​23-31) Ha lu na ku kuziswa ki twaniso ye tiswa ki ba ba lu lwanisa kamba ku sa isa pilu kwa be lu kutaza ku bona. Ka tukufalelo ye swana ni ya Amosi, Lipaki za Jehova lifasi kaufela ba susuezwa ku zwelapili ku shaela taba ye nde ka bundume. Lu na ni buikalabelo bwa ku lemusa batu za katulo ya Jehova ye taha. Katulo yeo i ka ba cwañi? Puzo yeo i ka alabiwa mwa taba ye tatama.

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Amosi n’a eza musebezi wa n’a filwe ki Mulimu mwahal’a miinelo mañi?

• Sina Amosi, ki taba mañi ye lu swanela ku kutaza?

• Ki moya mañi o lu swanela ku ba ni ona ha lu nze lu kutaza?

• Ki kabakalañi balwanisi ha ba sa koni ku yemisa musebezi wa luna wa ku kutaza?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Mulimu n’a ketile Amosi, mutabi wa lifeiga, kuli a eze musebezi wa Hae

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Sina Amosi, kana mwa shaela lushango lwa Jehova ka bundume?