KA SILIMO sa 1950 ili la 7 September, na ba silama sa lubasi lwa Betele ya kwa Brooklyn. Ka nako yeo, lubasi lwa fa Betele yeo ne lu kopanyeleza mizwale ni likaizeli ba 355 ba ne ba zwa kwa linaha ze shutana-shutana mi ne ba na ni lilimo ze mwahalaa 19 ku isa fa 80. Buñata bwa bona ne li Bakreste ba ba tozizwe.

Boma ki bona ba ne ba ni lutile ku sebeleza “Mulimu ya tabile.” (1 Tim. 1:11) Boma ne ba kalile ku sebeleza Jehova inze ni sa li kashimani feela. Ka silimo sa 1939 ili la 1 July, inze ni na ni lilimo ze 10, na kolobezwa kwa mukopano wa mupotoloho o ne u bezi mwa Columbus, ili kwa Nebraska, U.S.A. Ne lu kopani ibato ba ba 100 fa sibaka se ne lu lifezi masheleñi kuli lu itusise sona ni kuli lu teeleze kwa ngambolo ye ne beilwe fa litapa, ye li, “Puso ya Buhateleli Kamba ya Tukuluho,” ili ngambolo ye ne filwe ki muzwale Joseph Rutherford. Ngambolo ha se i fitile fahali, kwa utwahala lilata la batu kwande a sibaka se ne lu kopanezi ku sona. Sikwata sa batu seo sa kena mwahali, sa kauleza mukopano wa luna, mi ba lu leleka mwa sibaka mo ne lu ezeza mukopano. Ne lu ile kwa famu ya muzwale yo muñwi ye ne li bukaufi ni sibaka se ne lu ezeza mukopano, mi lwa yo feleleza tukiso ya mukopano wa luna. Ku zwa silimo seo, ha ni si ka libala lizazi le ne ni kolobelizwe!

Boma ne ba likile mo ne ba konela kaufela ku ni tusa ku zwelapili mwa niti. Nihaike kuli bondate ne li batu ba bande, ne ba sa tabeli hahulu za bulapeli kamba lika ze ne ni eza za kwa moya. Boma ni Lipaki ba bañwi ba mwa Puteho ya Omaha ne ba ni susuezanga hahulu.

Ha ne ni tuha ni feza sikolo sa sekondari, ne ni na ni ku eza keto ka za ze ne ni ka eza mwa bupilo bwa ka. Ka nako ye ne lu pumulanga mwa mbumbi, ne ni ezanga bupaina bwa ku tusa ni mitangana ba bañwi ba ne ba li litaka za ka.

Mizwale ba babeli ba mikulwani ili bo John Chimiklis ni bo Ted Jaracz, ba makwasha, ba ne ba sa zo kwaza kwa Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu 7 ne ba lumilwe ku to sebeza sina baokameli ba maeto mwa sibaka se ne lu pila ku sona. Ne ni komokile hahulu ha ne ni utwile kuli mizwale bao ne ba sa li mwa lilimo za ma 20. Ka nako yeo ne ni na ni lilimo ze 18, mi ne ni tuha ni feza sikolo sa sekondari. Ni sa hupula muzwale Chimiklis ha naa ni buzize za lika ze ne ni lela ku eza mwa bupilo. Ha ne ni mu bulelezi ze ne ni lela ku eza mwa bupilo, muzwale yo a ni susueza a li: “U ka eza hande ha u ka kena mwa sebelezo ya nako kaufela. Ha u zibi limbuyoti ze u ka ba ni zona haiba u eza cwalo.” Kelezo ya  naa ni file muzwale yo hamoho ni mitala ye minde ya mizwale bao ne li ni tabisize hahulu. Kamukwaocwalo, ha se ni felize sikolo, na kalisa bupaina ka silimo sa 1948.

Mwa silimo sa 1950, ili mwa kweli ya July, na ni bashemi ba ka lwa ya kwa mukopano wa macaba o ne u ezelizwe kwa sitediyamu sa Yankee ili mwa tolopo ya New York. Ha ne lu li kwa mukopano wo, na yo fumaneha kwa mukopano wa ba ba tabela ku yo sebeleza fa Betele. Na taleleza liñolo la ku kupa kuli ni yo sebeleza fa mutai, mi na li lumela kwa mutai.

Nihaike kuli bondate ne ba sa ni lwanisangi ha ne ni eza bupaina niha ne ni pila fa lapa, ne ba ikutwanga kuli ne ni swanela ku telelanga muzuzu mo ne ni ina, ni ku lekanga lico fa lapa. Kacwalo zazi le liñwi kwa makalelo a kweli ya August, ha ne ni ya kwa ku bata musebezi, na fita pili fa poso. Na yo fumana liñolo la ka le ne li zwa kwa Brooklyn. Liñolo leo ne li nyatezwi ki muzwale Nathan H. Knorr, ya naa ñozi kuli: “Lu amuhezi liñolo la hao la ku kupa ku to sebeleza fa Betele. Ni sepa kuli wa utwisisa kuli u ka sebeleza fa Betele mwa bupilo bwa hao kaufela. Ne ni ka tabela kuli la 7 September, 1950, u tahe kwa Betele ili kwa sibaka sa 124 Columbia Heights, kwa Brooklyn, New York.”

Bondate ha ne ba kotokile kwa musebezi zazi leo, na ba taluseza kuli ni fumani musebezi. Bondate ba li ku na, “Ki taba ye nde yeo, ki kakai ko fumani musebezi?” Na ba alaba na li, “Ki kwa Betele ya kwa Brooklyn, mi ni ka fumananga $10.00 (ibato ba K55.00) ka kweli.” Taba yeo ne i komokisize hahulu bondate, kono ba ni bulelela kuli haiba ki yona nto ye ne ni ikatulezi ku eza, ni swanela ku sebeza ka taata kuli ni i kondise. Ku si ka fita kale nako ye telele, bondate ba kolobezwa ka silimo sa 1953 ili fa mukopano o ne u ezelizwe kwa sitediyamu sa Yankee!

Ka litohonolo, muzwale ye ne ni ezanga ni yena bupaina, Alfred Nussrallah, naa memilwe kwa Betele ka nako ye swana, mi lwa ya hamoho. Hamulaho wa nako, muzwale yo a nyala mi yena ni musalaa hae Joan, ba ya kwa Sikolo sa Giliadi, ba lumiwa mwa musebezi wa bulumiwa kwa Lebanon, mi hasamulaho ba kutela kwa United States ili mwa musebezi wa maeto.

Musebezi o ne ni filwe lwa pili fa Betele ne li wa ku kopanya mapepa a libuka ni ku li luka. Hatiso ya pili ye ne ni sebelelize ku yona ne li buka ya What Has Religion Done for Mankind? (Bulapeli bu Ezelizeñi Batu?) Ha se ni sebelelize mwa liluko leo ka likweli ze bato ba ze 8, na kupiwa kuli ni yo sebeleza mwa Liluko la Sebelezo ili ku sebeza mwatasaa zamaiso ya muzwale Thomas J. Sullivan. Ne ni tabile hahulu ku sebeza ni muzwale yo mi naa ni tusize ku ba ni butali bwa kwa moya ni zibo ya naa fumani ka lilimo-limo ze ñata za naa bile mwa kopano.

Ha se ni sebelize lilimo ze bato ba ze taalu mwa Liluko la Sebelezo, muzwale Max Larson, ya naa okamela liluko la fakitori, a ni bulelela kuli Muzwale Knorr naa bata ku ni bona. Ne ni ikalezwi kuli mwendi ku na ni ze ni fosize. Ne ni ikutwile ku imululwa Muzwale Knorr ha naa bulezi kuli naa bata ku ziba nji ne ni lela za ku zwa fa Betele kwapili. Muzwale Knorr naa bata mutu ya naa ka sebeza mwa ofisi ya hae ka nakonyana mi naa bata ku bona haiba ne ni ka kwanisa musebezi wo. Ne ni mu bulelezi kuli ne ni si na mulelo wa ku zwa fa Betele. Sina feela mwa naa taluselize muzwale Knorr, na ba ni tohonolo ya ku sebeza mwa ofisi ya hae ka lilimo ze 20 ku zwa fo.

Hañata ni bulelanga kuli ne ni si ke na kona ku lifela tuto ye ne ni fumani ka ku sebeza ni mizwale ba, ili muzwale Sullivan ni muzwale Knorr, mane hamohocwalo ni ba bañwi mwa Betele, inge cwalo muzwale Milton Henschel, muzwale Klaus Jensen, muzwale Max Larson, muzwale Hugo Riemer, ni muzwale Grant Suiter. *

Mizwale ba ne ni sebeza ni bona ne ba peta hande misebezi ye ne ba eza mwa kopano. Muzwale Knorr naa sebeza ka taata a sa katali, mi naa batanga ku bona misebezi  ya Mubuso ha i petiwa ka ku tala. Mizwale ba ne ba sebeleza mwa liluko la hae ne ba lukuluhanga ku ambola ni yena ku si na butata. Niha ne lu ba nga ni mubonelo o shutana fa taba ye ñwi, ne lu lukuluhanga ku bulela mo lu ikutwela, mi ne lu ikutwanga kuli muzwale Knorr u lu sepile.

Nako ye ñwi muzwale Knorr naa ni bulelezi kuli ni swanela ku isanga mamelelo nihaiba kwa lika ze bonahala ku ba ze nyinyani. Ka mutala, muzwale Knorr naa ni bulelezi kuli ha naa sa li muokameli wa liluko la fakitori, Muzwale Rutherford naa mu lizezanga ka linako ze ñwi ni ku mu taluseza kuli: “Muzwale Knorr, ha u ka taha kwa sico, u ni shimbele mitakulo. Na i tokwa fa tafule ya ka.” Muzwale Knorr naa bulezi kuli nto ya pili ya naa ezize, ne li ku ya kwa muzuzu ko ne ku fumaneha mitakulo yeo, ni ku i longa mwa pokoto ya hae. Mi manzibwana, muzwale Knorr naa isanga mitakulo yeo kwa ofisi ya muzwale Rutherford. Nihaike kuli nto yeo ne li ye nyinyani, ne li ya butokwa ku Muzwale Rutherford. Mi muzwale Knorr a ni bulelela a li: “Ni bata kuli fa tafule ya ka ku be ni lipotoloto ze shengilwe. Kacwalo na kupa kuli u ni tisezange lipotoloto zeo zazi ni zazi kakusasana.” Ka lilimo-limo, ne ni ba shengelanga lipotoloto za bona.

Muzwale Knorr hañata naa bulelanga kuli lu swanela ku teelezanga ka tokomelo ha lu bulelelwa ku eza musebezi o muñwi. Nako ye ñwi naa ni file litaelo ze ne utwahala ka mo ne ni swanela ku tatululela butata bo buñwi, kono ne ni si ka teeleza ka tokomelo ku za naa bulela. Bakeñisa kuli ne ni si ka teeleza ku za naa bulezi, muzwale Knorr naa ikutwile ku swaba. Ne ni sabile hahulu, kacwalo na mu ñolela liñolo la ku mu taluseza kuli ne ni inyazize hahulu kabakala mafosisa e ne ni ezize mi ne ni ikutwile kuli neikaba hande ha ne ni ka cinciwa ku yo sebeleza ku sili isiñi mwa ofisi ya hae. Lizazi le li swana kakusasana, muzwale Knorr a taha kwa ofisi ya ka. Mi a to li ku na: “ Muzwale Robert, ni boni liñolo la hao. Ha u si ka eza hande. Ne ni ikambotile ni wena ka za taba yani, mi ne ni nahana kuli u ka sebeleza fateñi nako ye tatama. Lwa kona ku zwelepili ku sebeza.” Ne ni itebuhile hahulu kwa moya o munde wa naa bonisize muzwale Knorr.

Ha se ni sebelelize fa Betele ka lilimo ze 8, na ikatulela kuli ni ka zwelapili ku sebeleza fa Betele. Nihakulicwalo, kwa ezahala nto ye ñwi. Ibato ba ka nako ye ne lu li kwa mukopano wa macaba o ne u ezelizwe kwa sitediyamu sa Yankee, ni kwa Polo Grounds ili ka silimo sa 1958, na kopana ni kaizeli Lorraine Brookes, ye ne ni kile na kopananga ni yena ka silimo sa 1955 ha naa eza bupaina mwa Montreal, kwa Canada. Ne ni tabisizwe ki mubonelo wa naa na ni ona ka za sebelezo ya nako kaufela ni kuli naa itatela ku ya kai ni kai kwa na ka lumiwa ki kopano ya Jehova. Bo Lorraine ne ba itomezi sikonkwani sa ku ya kwa Sikolo sa Giliadi. Ha ne ba na ni lilimo ze 22, bo Lorraine ne ba amuhezwi kwa sikolo sa Giliadi ka silimo sa 1956, mi ne ba izo kena mwa sitopa sa bu 27. Ha se ba kwazize kwa sikolo seo, bo Lorraine ba lumiwa ku yo sebeleza kwa Brazil sina mulumiwa. Na ni bo Lorraine lwa bonana hape ka silimo sa 1958, mi ba lumela kuli kwapili lu nyalane. Lwa lumelelana kuli lu ka nyalana ka silimo se si tatama, mi ne lu na ni sepo ya kuli ne lu ka ba mwa musebezi wa bulumiwa hamoho.

Ha ne ni bulelezi muzwale Knorr ka za mulelo wa ka wa ku nyala, muzwale a akaleza kuli neikaba hande ha ne ni ka libelela ka lilimo ze taalu, kihona ha ne ni ka nyala ni ku zwelepili ku sebeleza fa Betele ya kwa  Brooklyn. Ka nako yeo, kuli batu ba ba nyalana ba zwelepili ku ina fa Betele, ne ku tokwahalanga kuli yo muñwi ku bona a be ya sebelize fa Betele ka lilimo ze 10 kamba ku fitelela, mi yo muñwi a be ya sebelize nihaiba feela ka lilimo ze taalu. Kacwalo, bo Lorraine ba lumela ku sebeza ka lilimo ze peli fa Betele ya kwa Brazil, ni silimo si li siñwi kwa Betele ya kwa Brooklyn pili lu si ka nyalana kale.

Mwa lilimo ze peli za makalelo ze ne lu li mwa libato, ne lu kona feela ku ambolanga ka ku ñolelana mañolo. Ne ku tula hahulu ku lizeza mutu, mi hape batu ka nako yeo ne ba sa koni ku luma mashango ka ku itusisa Intaneti. Ha ne lu nyalani mwa silimo sa 1961, ili la 16 September, lwa ba ni tohonolo ya ku to ba hamoho ni Muzwale Knorr mi a to fa ngambolo ya sinawenga sa luna. Ki niti kuli lilimonyana zani ze ne lu bulelezwi kuli lu libelele pili lu si ka nyalana kale ne li bonahezi ku ba ze ñata. Kono kacenu ha lu iheta ni ku iponela tabo ye tuna ye lu bile ni yona ka lilimo ze fitelela 50 mwa linyalo, lwa kona ku bulela kuli ku libelela ko ne lu libelezi pili lu si ka kena kale mwa linyalo ne ku swanela luli.

Ka silimo sa 1964, ne ni filwe tohonolo ya ku yo potela linaha ze ñwi sina muokameli wa mitai. Ka nako yeo, basali ne ba sa lumelezwangi ku ya ni baana ba bona mwa misipili. Ka silimo sa 1977, tukiso yeo ne i cincizwe, mi basali ne ba kalile ku yanga ni baana ba bona mwa misipili yeo. Ka silimo seo, na ni bo Lorraine ne lu ile ni bo Grant ni bakubona bo Edith Suiter ku yo potela liofisi za mutai wa Germany, Austria, Greece, Cyprus, Turkey, ni Israel. Linaha ze ne ni potezi mwa lifasi kaufela ki ze 70.

Nako ye ñwi ha ne lu izo potela mutai wa kwa Brazil ka silimo sa 1980, lwa ya pili kwa Belém, ili tolopo ye kwa equator ili ko ne ba kile ba sebeleza bo Lorraine inze ba sa li mwa musebezi wa bulumiwa. Pili lu si ka yo fita kale ko ne lu ya, lwa yo potela mizwale ba mwa Manaus. Ha ne lu li kwa sitediyamu ko ne ku fezwi ngambolo, lwa bona sikwata sa batu ba ba inzi hamoho ba ne ba sa lateleli sizo sa batu ba mwa Brazil ili sizo se ba ezanga basali sa ku tubetana kwa malama, ni sizo se ba ezanga mizwale sa ku lumelisana ka ku swalana ka mazoho. Ki kabakalañi ha ne ba sa lateleli sizo seo?

Mizwale ni likaizeli bao ne li Lipaki ba ba kula mbingwa ba ne ba zwa mwa naha ye ne busiwa ki naha ye ñwi ili mo ku fumaneha hahulu mishitu ye titihani. Kuli ba si ke ba yambukiseza ba bañwi butuku bo, ba ikauhanya ku ba bañwi ba ne ba li mwa baputehi. Nihakulicwalo, mizwale ni likaizeli bao ne ba lu tabisize hahulu, mi ha lu na ku libala tabo ye ne bonahala fa lifateho za bona! Manzwi a Jehova ki a niti luli, a li: “Batanga ba ka ba ka opela, lipilu inze li tabile.”—Isa. 65:14.

Bo Lorraine ni na hañata lu hupulanga lilimo ze fitelela 60 ze lu tandile inze lu sebeleza Jehova ka ku tala. Lu tabile hahulu kabakala mo lu fuyaulezwi hahulu ki Jehova ka ku mu tuhelela kuli a lu zamaise mwa kopano ya hae. Nihaike kuli ha ni sa kona ku yo potelanga linaha sina mo ne ni ezezanga kwamulaho, ni zwelapili ku peta musebezi o ni ezanga ka zazi ni zazi wa ku tusa Sitopa se si Etelela, ili ku sebeza ni Katengo ka Baswalisanisi ni Katengo ka Sebelezo. Ni itebuha hahulu kwa tohonolo ye ni na ni yona ya ku peta kalulonyana mwa ku tusa mizwale ni likaizeli mwa lifasi kaufela. Kwa tabisa luli ku bona palo ye tuna ya mitangana ni likalibe ba ba ikatulezi ku kena mwa sebelezo ya nako kaufela ili ba ba na ni moya wa naa na ni ona Isaya, ya naa ize: “Ki na yo, u lume na!” (Isa. 6:8) Sikwata seo sa mitangana ni likalibe si ni hupulisa manzwi a naa ni bulelezi muokameli wa mupotoloho lilimo ze ñata kwamulaho a kuli: “U ka eza hande ha u ka kena mwa sebelezo ya nako kaufela. Ha u zibi limbuyoti ze u ka ba ni zona haiba u eza cwalo.”