MWA KU FUMANELA TABO MWA LUBASI

Butata Bwa Mwa Lubasi mo ku na ni Bana ba Mwendakumongo

ME YO MUÑWI WA KWA AUSTRALIA YA BIZWA MARGARET, * u bulela kuli: “Basali ba ne ba nyalwanga ku bo muunaa ka, ne ba bulelezi bana ba bona kuli ba si ke ba teelezanga kwa nto ifi kamba ifi ye ni bulela—nihaiba feela nto ye nyinyani ye swana inge ku bulelela mwana kuli ‘U si ke wa libala ku izukunya mwa hanu.’” Bo Margaret ba ikutwa kuli taba yeo ne i tahisize hahulu butata mwa linyalo la bona.

Hañata ha ku bangi ni swalisano ye nde mwahalaa mabasi a mwendakumongo ni batu ba lubasi ba ba pila ku sili. * Buñata bwa basali ba ba nyezwi kwa baana ba ba ni bana *, ba tokwanga ku ambolisana ni basali ba ba pepa bana bao, fa litaba ze cwale ka nako ye ba ka potanga, mwa ku ba kalimelela, ni mwa ku ba babalelela kwa mubili. Mi hape balikani ni banabahabo mutu, ba kona ku fumana taata ku twaelana ni batu ba ba sa zo taha mwa lubasi lo. Mu nyakisise ka mo kelezo ya mwa Bibele i kona ku tuseza lubasi lwa mina mo ku na ni bana ba mwendakumongo ku talimana ni butata bo bu cwalo.

SWALISANO YA PILI: MUSHEMI YA PILA KU SILI YA PEPA MWANA YO

Me yo muñwi wa kwa Namibia ya bizwa Judith, u li: “Nako ye ñwi, bo maa bona bana ba bo muunaa ka, ne ba bulelezi bana ba bona kuli, na ne ni li feela musalaa bo ndataa bona, ni kuli mwana kaufela ye ne lu ka pepa naa si ke a ba munyanaa bona. Manzwi ao naa ni utwisize butuku kwa pilu bakeñisa kuli naa lata bana ba bo muunaa ka inge kuli ki ba ka ba ku ipepela.”

 Licaziba ba bulela kuli swalisano mwahalaa mushemi ya fa lapa ni mushemi ya pepa mwana i kona ku ba ye taata hahulu, mi i kona ku shandaula lubasi mo ku na ni bana ba mwendakumongo. Hañata butata bo, bu banga hahulu mwahalaa musali ya pepa mwana yo ni musali ya nyezwi ka nako yeo. Ki nto mañi ye kona ku tusa?

Nto ye kona ku mi tusa: Mu be ni buitikaneleli. Haiba mu hanisa mushemi ya pepa mwana ku kena kwa litaba ze ama mwanaa hae, u zibe mwanaa mina haa na ku ba ni tabo. * Bashemi ba mwanana yo ba ba mu ‘pepa’ ki ba butokwa hahulu mwa bupilo bwa hae. (Liproverbia 23:22, 25) Kono hape haiba mu lumeleza mutu ye ne mu nyalananga ni yena ku zamaisa hahulu lika za mwa lapa la mina, mwa kona ku zwafisa kamba mane ku nyemisa mutu ye mu nyalani ni yena ka nako ya cwale. Mu like ka taata ku ba ni buitikaneleli, mu si ke mwa lumeleza mutu ye ne mu nyalani ni yena ku zamaisa lika mwa lapa la mina ilikuli mu sileleze linyalo la mina, kono hape mu tokwa ku swalisana ni yena mwa lika ze ñwi ze tokwahala.

LIAKALEZO KWA BASHEMI

▪ Ha mu ambola ni mutu ye ne mu nyalananga ni yena, mu ambolange feela za bana ba mina, mi mu si ke mwa ambolanga hahulu litaba li sili. Ka mutala, mwa kona ku buza ka likute haiba kwa konahala ku toma nako ye mu ka ambolanga ka ku itusisa luwaile mwahalaa lizazi. Ku eza cwalo kwa tusanga ku fita ku lizanga feela ka nako ifi kamba ifi, kamba ku liza busihu hahulu.

▪ Haiba ha mu ini ni bana ba mina, mwendi mwa kona ku ba lizezanga luwaile, ku ba ñolela mañolo, ku ba lumela tushango ka ku itusisa luwaile lwa ku fumbata kamba Intaneti, ilikuli mu ambolange ni bona kamita. (Deuteronoma 6:6, 7) Mane ba bañwi ba itusisanga lipangaliko za fa kompyuta ze kona ku ba tusa ku ikambota ni ku bonana ni bana ba bona ba ba kwahule (videoconferencing). Ku eza cwalo, ku ka mi tusa ku ziba ze ba tokwa bana ba mina ni ku ziba butata bwa bona, mi mu ka kona ku ba fanga likelezo ze ka ba tusa.

LIAKALEZO KU MUSALI YA NYEZWI KU MUUNA YA NA NI BANA

▪ Mu ‘utwele butuku’ mahe bana be mu uta mwa lapa ka ku mu kolwisa hande kuli ha mu liki ku mu yola. (1 Pitrosi 3:8) Mu mu talusezange mo ba pilela bana ba hae, sihulu mu mu bulelelange lika ze nde ze ba eza bana ba hae. (Liproverbia 16:24) Mu mu kupange ku fa liakalezo, mi mu itumelange ku yena ha mi fa liakalezo zeo.

▪ Mu ambuke ku bonisanga hahulu lilato kwa banana bo maa bona ha ba li teñi. Me yo muñwi ya pila kwa United States ya bizwa Beverly, u bulela kuli: “Bana ba bo muunaa ka ba banyinyani ne ba batanga ku ni biza kuli Ima. Ne lu lumelelani kuli ne ba ka ezanga cwalo bo Jane, bona bo maa bona ha ba li siyo, kono ha ba li teñi kamba ha lu inzi ni bahabo bona bo Jane, ne ba si ke ba ezanga cwalo. Hamulaho wa ku eza cwalo, na ni bo Jane lwa kala ku utwana. Mi mane nako ye ñwi ne lu swalisani ku tusa banana ku eza lipapali za kwa sikolo ni ku potela libaka ze ñwi.”

LIAKALEZO ZE KONA KU TUSA MUSALI YA PEPA BANA NI MUSALI YA NYEZWI KU NDATAHE BANA BAO KU UTWANA

▪ Mu si ke mwa bulelanga lika ze maswe ka za mushemi ya siyo banana inze ba utwa, ibe kuli mushemi yo ki yena ya pepa bana bao kamba ku tokwa. Ku bunolo ku kala ku ambola lika ze maswe ka za mushemi ya siyo kono ku eza cwalo ku kona ku tahisa kuli mwanana a ikutwe bumaswe. Mi ha mu koni ku ziba mo litaba zeo li kona ku yo fitela ku mutu ye mu bulela maswe. (Muekelesia 10:20) Haiba mwanana a mi bulelela kuli mushemi yo muñwi naa itusisize lipulelo ze maswe ku mina, mu iyakatwe ka za mwa ikutwela  mwanana isiñi ka za litaba ze ne bulezwi. Ne mu kana mwa mu alaba sina cwana: “Ku fosahalile kuli ne utwile taba yeo. Naa ziba kuli bo maho ba ni nyemezi mi naa ba utwisisa kakuli fokuñwi mutu ha filikani u bulelanga lika ze maswe.”

▪ Mu like ku toma milao ye swana ni ku kalimela bana ka nzila ye swana mwa mabasi a mina a mabeli. Haiba ha ku konahali, mu like ku talusa lishutano ze mwahalaa lubasi lwa mushemi yo ni lwa mina ka nzila ye sa nyinyafazi mushemi yo muñwi. Mu nyakisise muinelo o tatama:

Musali ya nyezwi ku ndatahe bana: Mwiya ha u ka feza ku ca u tapise mikeke yeo.

Mwiya: Ku bo ma lu i siyanga feela fafasi mi bona ba lu tapisezanga yona.

Musali ya nyezwi ku ndatahe bana (ka bunyemi): Bo maa mina ba mi luta feela ku ba ni buzwa.

Kana mualabelo o cwalo u lukile?

Musali ya nyezwi ku ndatahe bana (ka ku iketa hande): Oho, naa utwisisa. Kono kwanu lwa i tapisezanga mikeke ye lu cezi.

▪ Mu si ke mwa lumanga banana ka nako ye ba swanela ku yo bona mushemi wa bona yo muñwi. (Mateu 7:12) Haiba musebezi o mu bata ku ba fa u tokwa ku eziwa ona fo, ki hande ku zibisa mushemi yo muñwi pili mu si ka ba fa kale musebezi wo.

MU LIKE MUEZEZO WO: Nako ye mu ka kopana ni musali ya naa nyezwi ku bo muuna mina kamba musali ya nyezwi ku muuna ye ne mu nyalananga ni yena, mu latelele mihato ye tatama:

1. Mu mu talime kwa meto mi mu mu menyeze. Mu ambuke moya wa ku minyauna milomo, kamba ku bindaula meto.

2. Mu lumelise mutu yo ka ku mu punda fa libizo. Ka mutala mwa kona ku bulela kuli, “Mu lumele bo, Jane.”

3. Haiba mu inzi mwa sikwata, mu bone teñi kuli mwa beya mutu yo mwa lingambolo za mina.

SWALISANO YA BUBELI: BANA BA BA HULILE

Buka ye ñwi (Step Wars) i talusa mwa naa bilaelezi musali yo muñwi bakeñisa kuli muunaa hae u yemelanga bana ba hae ba babeli, mi muuna yo, wa hananga musalaa hae ha mu bulelela kuli bana hae ha ba mu ezangi hande. Musali yo u bulela kuli: “Taba yeo i ni nyemisanga hahulu.” Mu kona ku swalisana cwañi hande ni bana ba bo muunaa mina kuli linyalo la mina li si ke la sinyeha?

Nto ye kona ku mi tusa: Mu bonise kutwelo butuku. Bibele i bulela kuli: “Mutu ni mutu a si ke a ipatela se si swanela yena a nosi, kono a bate se si swanela yo muñwi.” (1 Makorinte 10:24) Mu like ku utwisisa ni ku lemuha maikuto a mutu yo muñwi. Bana ba ba hulile ba ba mwa mabasi mo ku na ni bana ba mwendakumongo, ba ikalelwanga kuli mwendi bashemi ba bona ba ka tuhela ku ba lata. Kamba ba kana ba ikutwa kuli ku swalisana hande ni mushemi wa bona ya sa ba pepi ki ku sa sepahala kwa lubasi lwa bona lwa pili. Ka nako ye swana, bashemi ba kona ku bilaezwa ki taba ya kuli, ku nyazanga bana ba bona ku kona ku tahisa kuli ba si ke ba utwana ni bona.

Mwa sibaka sa ku ikapeleza ku utwana ni bana ba bo muunaa mina, ne i ka ba hande kuli ba utwane ni mina ku si na ku ba hapeleza. Ha ku si ka luka ku hapeleza mutu yo muñwi kuli a lu late. (Pina ya Lipina 8:4) Kamukwaocwalo, mu like ku ba ni mubonelo o itikanelelezi ha mu nze mu lika ku utwana ni bana ba bo muuna mina.

Niha mu foselizwe, mu si ke mwa bulelanga lika kaufela ze mu nahana kamba ku bulela maikuto a mina kaufela. (Liproverbia 29:11) Haiba ha mu na buiswalo mwa ku bulela, mu lapele ku Mulimu sina mwa naa ezelize Mulena Davida wa Isilaele, ha naa ize: “Muñaa Bupilo, u beye mulibeleli fa mulomo wa ka; U libelele fa munyako wa milomo ya ka.”—Samu 141:3.

Haiba mu keta ku pila mwa ndu mo ba huliselizwe banana, mu kana mwa komoka ku bona mo ba latela ndu yeo. Mu si ke mwa cinca-cinca hahulu lika mwa ndu, sihulu mwa mizuzu ya bona. Mane mwendi mwa kona ku nahana za ku tutela mwa ndu i sili.

 MU LIKE MUEZEZO WO: Haiba bana ba bo muuna mina ba kuta-kutela ku mi bonisa kashwau, mwa kona ku taluseza bo muunaa mina ka likute mo mu ikutwela mi mu teeleze ka tokomelo ha ba nze ba mi taluseza maikuto a bona. Mu si ke mwa hapeleza bakumina ku kalimela banana. Kono mu like feela ku lumelelana ni bona. Haiba mu ba ni “munahanelo” o swana ka za muinelo o mu li ku ona mu ka kona ku talimana hande ni ona.—2 Makorinte 13:11.

SWALISANO YA BULAALU: BANABAHABO MUTU NI BALIKANI

Me yo muñwi wa kwa Canada ya bizwa Marion, u bulela kuli: “Kamita bashemi baa ka ne ba fanga limpo ku mwanake wa mushimani kono ne ba sa ezangi cwalo kwa bana ba bo muunaa ka. Ne lu likanga ku eza nto ye swana kwa bana ba bo muunaa ka kono ka linako ze ñwi ne lu palelwanga.”

Nto ye kona ku mi tusa: Mu ise mamelelo kwa lubasi lwa mina lo lu nca. Mu bulelele banabahabo mina ni balikani kuli mu bata ku swalisana hande ni lubasi lwa mina lo lu nca. (1 Timotea 5:8) Nihaike kuli ha mu koni ku libelela kuli banabahabo mina ni balikani ba mina ba late lubasi lwa mina lo lu nca ona fo feela, mwa kona ku ba kupa kuli ba be ni likute ni ku tokwa sobozi kwa lubasi lo. Mu ba taluseze kuli banana ba kona ku ikutwa bumaswe haiba ba sa boniswi sishemo ni pabalelo kono banana ba bañwi bona inze boniswa sishemo ni pabalelo.

Mu like ku taluseza bashemi ba mutu ye ne mu nyalananga ni yena kuli ba kona ku zwelapili ku tusanga bana ba ne mu pepile ni mwanaa bona. Me yo muñwi wa kwa England ya bizwa Susan, u bulela kuli: “Ne ni nyezwi hamulaho wa likweli ze 18 ku zwa fo ba timelela baana ba ne ni nyezwi ku bona pili, mi bashemi ba bona ne ba si ka tabela linyalo leo. Lika ne li kalile ku ba hande ha ne lu ba taluselize kuli ba lukuluhange ku fa liakalezo, mi ne lu bulelezi banana kuli ba no ba lizezanga luwaile, ku zwafo, ne lu itumelanga ku bona bakeñisa lituso ze ne ba lu fanga.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Mu zibe mulikani kamba wahabo mina ye mu sa utwani hande ni yena, mi kihona mu ka ambolisana ni bakumina ka za mo mu kona ku ezeza kuli mu kale ku utwana hande ni yena.

Swalisano ya mina ni batu ba lubasi ba ba pila ku sili kamba balikani i kona ku tahisa butata mwa lubasi lwa mina mo ku na ni bana ba mwendakumongo. Kono ha mu ka sebelisa kelezo ya mwa Bibele, lubasi lwa mina lu ka tuseha hahulu sina feela mo i bulelela Bibele kuli: “Butali ki muyahisi wa ndu, ngana ki mukondisi wa yona.”—Liproverbia 24:3.

[Litaluso za kwatasi]