ZE EZAHEZI MWA BUPILO

Ne ni Iketezi ku Sebeleza Jehova Mwa Bupilo Bwa Ka

Taba ye kandekilwe ki bo Bill Walden

Hamulaho wa ku kwaza sikolo sa ka sa sekondari mwa January 1937, ne ni iñolisize kwa sikolo se si pahami sa Iowa State University, se ne si fumaneha bukaufi ni ko ne lu pila kwa midwestern United States. Ne ni sa fumanangi nako ya ku eza lika ze ñwi bakeñisa kuli ne ni kena sikolo mi ka nako ye swana ne ni beleka kuli ni fumane masheleñi a ku lifela lituto za ka. Ku zwelela feela kwa bwanana bwa ka, ne ni itutanga hahulu za miyaho ye mitelele ni za mitano ye mituna ye nyendaela.

Kwa makalelo a silimo sa 1942, ku zwa fo i kenela naha ya United States mwa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, ne ni li mwa silimo sa ka, sa buketalizoho kwa koleji mi ne ku siyezi feela likweli li sikai kuli ni amuhele digrii ya bumanjinela bwa milalo ya miyaho (architectural engineering). Mwa muzuzu wa kwa sikolo ne ni pila ni batu ba babeli. Yo muñwi wa batu be ne ni pila ni bona, naa ni file akalezo ya kuli ni ikambote ni mutu ya naa potelanga micaha ba ne ba pila mwa mizuzu ye ne li fafasi a muyaho wa luna o shangatami. Ha ne ni ile kwateñi, naa yo kopana ni bo John O. ba ne ba bizwa hape kuli bo Johnny Brehmer, ba bañwi ba Lipaki za Jehova. Ne ni komokile hahulu ku bona mo bo Johnny ne ba alabelanga lipuzo kaufela za Bibele ze ne ba buziwanga. Mi bakeñisa taba yeo, naa kala ku ituta Bibele ni bona mi hasamulaho naa kala ku yanga ni bona mwa musebezi wa ku kutaza fo ne ni fumanelanga kolo ya ku eza cwalo kaufela.

Bo Ndataa bona bo Johnny, bo Otto, ne ba bile Lipaki ka nako ye ne ba na ni situlo sa buprezidenti mwa panga ye ne fumaneha mwa muleneñi wa Walnut, Iowa. Bo Otto ne ba tuhezi musebezi wo, mi ba kala ku eza bukombwa bwa nako kaufela. Hamulaho wa nako, mutala wa bona o munde ni wa lubasi lwa bona ne u ni susuelize ku eza katulo ya butokwa mwa bupilo.

NAKO YE NE NI EZIZE KATULO

Zazi le liñwi muzamaisi wa liluko le liñwi fa sikolo sa yunivesiti, naa ni atumezi ni ku ni bulelela kuli linepo za ka ne li sweli ku kutela hahulu mwatasi kuli mane mwendi ne ni si ke naa kona ku pasa hande sina mo ne ni ezezanga kwamulaho. Ni hupula kuli ne ni lapezi hahulu ku Jehova Mulimu kuli a ni etelele. Hamulaho wa fo, bo muluti ba luna ba lituto za bumanjinela ba ni biza, kuli ni yo ikambota ni bona. Ba ni bulelela kuli ne ba amuhezi kupo ya mutu yo muñwi ya naa bata mutu ya ziba musebezi wa bumanjinela mi ne ba mu bulelezi kuli ne ni tabela ku eza musebezi wo, nihaike kuli ne ba ezize cwalo ba si ka ni buza. Na itumela ku bona, kono naa ba bulelela kuli ne ni Iketezi ku sebeleza Jehova mwa bupilo bwa ka mi hape na ba taluseza ni libaka ha ne ni ezize keto yeo. La June 17, 1942, na kolobezwa mi hasamulaho feela wa kolobezo ya ka, ba bata ku ni keta ku ba paina, ka mo ba bizezwa likombwa za ka nako kaufela mwa kopano ya Lipaki za Jehova.

Hasamulaho, ka silimo sa 1942, na fiwa taelo ya ku kena musebezi wa busole, kamukwaocwalo, ne ni na ni ku yo kopana ni sikwata sa batu ba ba bona za ku kenya batu busole kuli ni ba taluseze libaka ha ne ni hana ku kena musebezi wo. Naa ba bonisa mañolo a kwa koleji a naa ñozwi ki baluti ba ka, ili a naa talusa za mikwa ya ka ye minde ni za buikoneli bwa ka mwa musebezi wa bumanjinela bwa miyaho. Ku si na taba ni mañolo ao e ne ni ba file, ba ni lifisa masheleñi a madola a kwa America a fita fa 10,000 mi ba ni atulela ku pika ka lilimo ze ketalizoho mwa tolongo ya kwa America ye mwa sibaka se si bizwa Leavenworth, Kansas.

BUPILO BWA KA MWA TOLONGO

Mitangana ba Lipaki ba ba fitelela 230 ne ba isizwe kwa tolongo ye ñwi (Leavenworth trustee farm) ko ne ku eziwa musebezi wa njimo mi tolongo yeo ne i li kalulo ya tolongo  ya Leavenworth federal prison. Kwa tolongo yeo ne lu fiwanga misebezi mi bakanteli ba tolongo ba sikai ki bona ba ne ba lu fanga litaelo za mwa ku belekela. Ba bañwi kwa bakanteli bao ne ba ziba kuli, ka ku ba Bakreste ha lu ikenyangi mwa litaba za naha, mi ne ba sa lwanisi mibonelo ya luna.

Bakanteli ba sikai ne ba lu lumelezanga ku zwelapili ku kopana hamoho kuli lu itute Bibele. Hape ne ba lu tusanga kuli lu fumane lihatiso ze tomile fa Bibele. Mane mueteleli wa tolongo yeo naa lifanga masheleñi kuli a amuhelange ka kweli ni kweli magazini ya Consolation (ye se bizwa kuli Awake! kamba Mu Zuhe! mwa Silozi).

NAKO YE NE NI LUKULUZWI MWA TOLONGO NI KU KALA MUSEBEZI WA BULUMIWA

Hamulaho wa ku ba mwa tolongo ka lilimo ze taalu kwa lilimo ze ketalizoho ze ne ni tomezwi ku ba mwa tolongo, na lukululwa la 16 February, 1946, likwelinyana hamulaho wa ku fela kwa ndwa ya lifasi ya bubeli. Hona fo feela, naa kala ku eza bupaina hape, ili musebezi wa bukombwa bwa ka nako kaufela. Ne ni kupilwe ku kutela kwa tolopo ya Leavenworth, Kansas kuli ni yo belekela teñi. Ne ni ikalezwi hahulu ku yo belekela kwa Leavenworth bakeñisa kuli batu ba kwateñi ne ba toile hahulu Lipaki za Jehova. Ha ne ni yo fita kwateñi, kwa yo ni bela hahulu taata ku fumana musebezi, kono butata bo butuna ni ku fita bo ne ni talimani ni bona ki bwa ku fumana ndu mwa ku pila.

Ni hupula mukanteli yo muñwi ya naa ni hanyaukezi ka ku bulela kuli: “Zwa fa sibaka sa ka!” Ha ne ni boni kuli u sweli mulamu wa ku natisa tumbola mwa lizoho la hae, na saba hahulu mi kapili-pili na funduka. Fa ndu ye ñwi, musali yo muñwi naa ni bulelezi kuli: “Libelela hanyinyani na taha,” mi a kwala sikwalo. Na zwelapili ku libelela, mi hañihañi naa utwa lihaulo la fa muzuzu wa ndu ya fahalimu ha li kwalulwa mi naa sululelwa mezi a mañata a masila mi a ni kolobisa maswe. Nihakulicwalo, ku na ni limbuyoti ze ne ni fumani mwa bukombwa bwa ka. Hasamulaho, na utwa kuli batu ba bañwi ba ne ni file libuka ze tomile fa Bibele ne ba bile Lipaki.

Ka silimo sa 1943, sikolo se sinca sa balumiwa ne si kalisizwe kwa mutulo wa tolopo ya New York. Ne ni memilwe ku yo kena sikolo seo mwa sikwata sa bu 10 mi ne ni kwazize la 8 February, 1948. Sikolo seo sa kala ku bizwa kuli Sikolo sa Giliadi sa Bibele sa Watchtower. Hamulaho wa ku kwaza, naa kupiwa ku yo belekela kwa Gold Coast, ye se bizwa cwale kuli Ghana.

Ha ne ni i zo fita kwa Gold Coast, ne ni filwe musebezi wa ku kutaza kwa makwambuyu ba muuso ni batu ba ne ba zwa kwa Yurope. La Mukibelo ni la Sunda, ne ni belekanga ni puteho ye ñwi ya Lipaki za Jehova mi ne ni tusanga batu ba mwa puteho yeo ku eza musebezi wa ku kutaza fa ndu ni ndu. Hape ne ni potelanga Lipaki ba ne ba pila mwa libaka ze ñwi za kwahule mi ne ni yo ba lutanga mwa ku ezeza musebezi wa ku kutaza. Kwandaa zeo, ne ni beleka sina muokameli wa maeto mwa naha ye ne li bukaufi ya Ivory Coast, ye se bizwa cwale kuli Côte d’Ivoire.

Ha ne ni belekela mwa libaka zeo ne ni itutile ku pila mo ba pilela batu ba mwa Africa, ili ku lobala mwa ndu ya ku mateha, ku ca ka mazoho, ni ku ezeza mutabani “kwande” sina mo ne ba ezezanga bana ba Isilaele ha ne ba li mwa lihalaupa.  (Deuteronoma 23:12-14) Ku pila ka nzila ye cwalo, ne ku tahisize kuli na, ni balumiwa ba bañwi lu tabelwe ki batu ba mwa silalanda seo. Basali ba makwambuyu ba mwa naha yeo ba kala ku ituta Bibele ni luna. Kacwalo, batu ba ne ba lu lwanisa ha ne ba file taelo ya kuli lu amuhiwe mapampili a luna a ka mulao a naa lu lumeleza ku pila mwa naha, basali ba makwambuyu ba kupa ka taata baana ba bona kuli ba lu kutiseze mapampili a luna mi ba eza cwalo!

Sina mo ne ba kulelanga malaria balumiwa ba bañata ba ne ba tile mwa Africa, ni na naa kalisa ku kula. Ne ni utwanga hahulu silami mi mubili wa ka ne u cisanga hahulu kuli mane naa kala ku ikutwanga inge mutu ya takana. Fokuñwi ne ni swalelelanga kwa mutahali wa ka kuli u si ke wa njanja hahulu. Ku si na taba ni zeo, ne ni zwezipili ku ba ni tabo ha ne ni nze ni eza musebezi wa ka.

Ka lilimo zee ne ze ne ni li mwa Africa, ne ni ambolanga ni bo Eva Hallquist, be ne ni kopani ni bona kwa United States ni si ka ya kale kwa Africa. Naa utwa kuli bo Eva Hallquist ne ba ka yo kwaza Sikolo sa Giliadi sa bu 21, la 19 July, 1953, kwa mukopano wa macaba wa Lipaki za Jehova o ne u ka ezezwa mwa New York mwa Yankee Stadium. Naa lumelelana ni muzamaisi wa sisepe kuli ni eze misebezi ye miñwi ya mwa sisepe kuli i be yona tifo ya musipili wa ka, wa ku ya kwa United States.

Hamulaho wa ku zamaya ka mazazi a 22, ni ku talimana ni likozi ze ñata za fa liwate, na yo fita kwa United States mi na lukisa ku yo bonana ni bo Eva kwa Ofisi ya zamaiso ya Lipaki za Jehova mwa Brooklyn. Ha ne lu li fahalimu a muyaho o shangatami o ne u fumaneha kwatuko ni likamba la kwa New York, mi lihalimu ne li ngwelukile hande, naa taluseza bo Eva kuli ne ni bata ku pila ni bona mwa linyalo. Hamulaho, na ni bo Eva lwa kala ku yo pila hamoho kwa naha ya Gold Coast inze lu swalisana mwa ku sebeleza Mulimu.

BUIKALABELO BWA KU BABALELA LUBASI

Hamulaho wa ku sebeza hamoho ni bo Eva mwa Africa ka lilimo li sikai, na amuhela liñolo ku zwa ku bo ma, le ne li bulela kuli bo Ndate ne ba kula butuku bo butuna bwa kansa. Ha se lu kupile ku pumula hanyinyani kwa musebezi wa luna, na ni bo Eva lwa kutela kwa United States. Butuku bwa bo ndate bwa zwelapili ku totobela hahulu kuli mane kwa mafelelezo ba timela.

Ha se lu kutile kwa Ghana ni ku yo ina kwateñi lilimo ze bato ba zee ne, lwa talusezwa kuli bo ma ne ba kula hahulu. Balikani ba luna ba lu fa akalezo ya kuli lu kute ni ku yo babalela bo ma. Yeo ne li yona katulo ye taata ka ku fitisisa ye lu kile lwa eza mwa bupilo bwa luna. Lwa kutela kwa United States ha se ni tandile lilimo ze 15 mwa musebezi wa bulumiwa, mi lilimo ze 11 kwateñi ne lu li tandile ni bo Eva.

Ka lilimo ze ñata, na ni bo Eva ne lu icapanga ku babalela bo ma, mi ne lu ba tusanga ku ya kwa mikopano ya puteho ha ne ba konanga ku eza cwalo. Bo ma ne ba timezi la 17 January, 1976, inze ba na ni lilimo ze 86. Kono hamulaho wa lilimo ze 9 ku zwa fo, naa talimana ni butata bo buñwi bo butuna hahulu ni ku fita. Bo Eva ne ba fumanwi ni butuku bwa kansa. Ne lu likile ka taata ku lwanisa butuku bo, ka ku itusisa linzila ze shutana-shutana, kono kwa mafelelezo butuku bo bwa hona bo Eva mi ba timela la 4 June, 1985, inze ba na ni lilimo ze 70.

LICINCEHO ZE ÑWI ZE NE BILE TEÑI MWA SEBELEZO YA KA KU MULIMU

Ka silimo sa 1988, ne ni memilwe ku ya kwa mukiti wa ku kakula muyaho o ne u ekelizwe kwa ofisi ya Lipaki za Jehova mwa Ghana. Wo ne li mukiti o munde luli! Kakuli lilimo ze 40 pili mukiti wo u si ka ezahala kale, ili ka nako ye ne ni fitile mwa Ghana ku zwa fo ni feleza sikolo sa Giliadi, mwa Ghana ne ku na ni feela Lipaki ba ba nyinyani. Ka silimo sa 1988, ne ba fitelela 34,000, kono cwale se ba bato eza 114,000!

La 6 August, 1990, ili lilimo ze peli ku zwa fo ne ni potezi naha ya Ghana, naa nyalana ni bo Betty Miller ba ne ba li balikani ba batuna ba bo Eva. Sibeli sa luna lu zwezipili ku sebeleza Jehova mwa bupilo bwa luna. Lu nyolelwa hahulu lizazi le lu ka bonana ni bo kukwaa luna, bashemi ba luna, ni bo Eva hape ha se ba zusizwe kwa bafu mwa Paradaisi. —Likezo 24:15.

Naa lotisanga miyoko ha ni hupulanga tohonolo ye tuna ye ni bile ni yona ya ku itusiswa ki Jehova ka lilimo ze fitelela 70 mwa sebelezo ya hae. Kamita na itumelanga ku yena bakeñisa kuli u ni tusize ku zwelapili ku mu sebeleza mwa bupilo bwa ka kaufela. Nihaike kuli ka nako ya cwale se ni na ni lilimo ze fitelela 90, Jehova yena manjinela yo mutuna wa milalo ya miyaho mwa pupo yote, u zwezipili ku ni fa maata ni bundume bwa ku zwelapili ku mu sebeleza mwa bupilo bwa ka.

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Na ni bo Betty

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Tolongo ya kwa America ya Leavenworth kacenu, mo ne ni tamezwi hamoho ni batu ba bañwi ba ba fitelela 230

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ha ne ni potela nduna wa mwa sibaka se siñwi sa mwa naha ya Gold Coast, ye se bizwa Ghana cwale