Kana na Swanela ku Kolota Masheleñi?
“Ku kolota ku swana sina sinawenga; ku lifa ku swana si na malilo.”—Yeo ki nguli ya mwa puo ya Siswahili.
PULELO ye, i zibiwa hahulu ki batu ba kwa Upa wa Africa, mi ku si na ku kakanya, i bonisa maikuto e ba na ni ona batu ba bañata mwa lifasi. Kana kona mo mu ikutwela cwalo ka za ku kolota masheleñi ku mulikanaa mina kamba kwa batu ba bañwi? Nihaike kuli fokuñwi ku kolota ku bonahalanga ku ba ko ku swanela, kono kana ki nto ye nde? Ki afi mataata ni malaba a tiswa ki ku kolota?
Pulelo ye ñwi ya Siswahili i talusa za butaata bo butuna bo bu tiswanga ki ku kolota. I li: “Ku kolota ni ku kalima ku sinya silikani.” Kaniti, sikoloti saa kona ku tahisa butaata mwahalaa batu ba ba li balikani kamba mwahalaa batu ba ba li mabasi. Nihaike kuli mutu u na ni muhupulo ni milelo ye minde, kamita lika ha li ezahalangi si na mwa hupulela. Ka mutala, haiba kuli ki kale ku fita nako ye ñata hahulu mi sikoloti ha si si ka lifiwa, mukolotisi wa kona ku nyema hahulu. Ndimbelela ya kona ku kalisa ku ba teñi mwa lipilu, mi kwa kona ku ba ni toyano mwahalaa mukolotisi ni mukoloti, mane nihaiba mwahalaa mabasi a bona. Bakeñisa kuli hañata likoloti li tisanga lifapahano, ki hande ku sa matukelanga ku kolota ha lu na ni butaata bo bu ama masheleñi.
Ku kolota masheleñi hape kwa kona ku sinya silikani sa na ni sona mutu ni Mulimu. Kamukwaufi? Sapili, Bibele i bulela kuli, mutu ya maswe u libala ka bomu ku lifa sikoloti. (Samu 37:21) Mi hape i bulela ka ku utwahala hande kuli: “Ya kalima, ki mutanga wa ya kolotezwi.” (Liproverbia 22:7) Ya kolotile u swanela ku lemuha kuli u kona ku lukuluha feela mwa tamo ya ya mu kolotisize ha sa felize ku lifa sikoloti sa hae. Pulelo ye ñwi ya mwa Africa i bonisa buniti bwa taba yeo, ha i bulela kuli: “Haiba u kalima mahutu a mutu, u ka yanga kwa ku supeza kaufela.” Taba ye, i talusa kuli haiba mutu u na ni sikoloti se situna, ha sa na tukuluho ya ku ikezeza za tokwa ku eza.
Kacwalo, mutu ya na ni sikoloti u swanela ku bona teñi kuli wa lifa sikoloti pili a si ka eza kale lika ze ñwi. Hakusicwalo, kwa kona ku ba ni butaata. Ku ba ni likoloti ze ñata kwa kona ku tahisa butaata bo butuna luli, bo bu cwale ka ku sa lobala hande, ku beleka hahulu ka taata, likomano mwahalaa muuna ni musalaa hae, lifapahano mwa lubasi, mane nihaiba ku zekisiwa kamba ku lengiwa mwa tolongo. Manzwi a fumaneha kwa liñolo la Maroma 13:8 a kona ku lu tusa hahulu, a li: “Mu si ke mwa kolotela mutu se siñwi, kwandaa ku latana.”
KANA KWA SWANELA?
Bakeñisa lika zeo kaufela, ki kwa butokwa ku ba ni tokomelo ha lu bata ku kolota masheleñi. Ki kwa butokwa ku nyakisisa lipuzo ze: Kana luli mwa tokwa ku kolota masheleñi? Kana ki ka mulelo wa kuli mu fumanele lubasi lwa mina lika ze tokwahala? Kamba kana ki kabakala mukwañuli, mwendi ka mulelo wa ku bata ku pila bupilo bwa fahalimu kono inze mu si na masheleñi a mi konisa ku eza cwalo? Hañata, ki hande ku kolwa ka lika ze lu na ni zona ku fita ku ikenya mwa likoloti.
Ki niti kuli ka linako ze ñwi ku banga ni miinelo ya ka sipundumukela ye tokwa kuli lu kolote masheleñi. Nihakulicwalo, haiba mutu a keta ku kolota masheleñi, u swanela ku bona teñi kuli wa sepahala ka ku lifa sikoloti seo. Mutu u kona ku eza cwalo kamukwaufi?
Sapili, mu si ke mwa itinga fa taba ya kuli mutu ye mu bata ku kolotela u na ni masheleñi a mañata kamba kuli u na ni lika ze ñata. Ha lu swaneli ku nga kuli haiba mutu u bonahala ku ba ni masheleñi a mañata kipeto ki yena ya na ni buikalabelo bwa ku lu tusa ha lu na ni butaata bwa masheleñi. Mi ha lu swaneli ku ikutwa kuli lu lukuluhile ku eza ka ku sa sepahala ha lu atumela mutu ya cwalo. Mu si ke mwa shwela muna batu ba ba bonahala ku ba ni masheleñi a mañata.—Liproverbia 28:22.
Mu bone teñi kuli mwa lifa likoloti, mi mwa eza cwalo kapili. Haiba kuli ya mi kolotisa ha mi tomeli nako ye mu swanela ku lifa sikoloti, mu itomele nako ya ku lifa, mi mu bone teñi kuli mwa lifa ka nako ona yeo. Ki ko kunde ku ñola tumelelano ya mina ilikuli ku si ke kwa ba ni ku sa utwana mwahalaa mina. (Jeremia 32:9, 10) Haiba kwa konahala, mina kasibili mu ye mu yo lifa sikoloti ilikuli mu yo itumela ku mutu ya naa mi kolotisize. Ku ikupulisa ku lifa sikoloti ku kona ku tahisa kuli mu be ni silikani se sinde ni mutu ya naa mi kolotisize. Jesu naa bulezi cwana mwa ngambolo ya hae ya fa lilundu, kuli: “Ha mu li ‘eni,’ i be eni honacwalo, mi ‘awa’ ya mina, i be awa honacwalo.” (Mateu 5:37) Ku tuha fo, mu hupulange taelo ye tuna ya naa file Jesu ye li: “Lika kaufela ze mu bata kuli batu ba mi ezeze, mu ba ezeze zona mina.”—Mateu 7:12.
KETELELO YE TUSA YE MWA BIBELE
Bibele i lu fa ketelelo ye nde ye kona ku lu tusa haiba lu na ni butaata bwa ku lata hahulu ku kolota masheleñi. I bulela kuli: “Ku sepahala ku Mulimu kwa fumisa, haiba lu kolwa ka ze lu na ni zona.” (1 Timotea 6:6) Ka mubulelelo o muñwi, ku kolwa ka lika ze lu na ni zona ki yona nzila ye nde ka ku fitisisa ye kona ku lu tusa ku ambuka mataata a tiswa ki likoloti. Nihakulicwalo, haki nto ye bunolo ku kolwa ka sa na ni sona mutu mwa lifasi le li tezi minyaka le. Mi hona fo, kona fo lu tokwela ku boniseza kuli lwa “sepahala ku Mulimu.” Lu kona ku eza cwalo ka nzila ifi?
Mu nyakisise mutala wa muuna ni musalaa hae ba ba pila kwa Asia, ba ba li Bakreste. Ha ne ba sa zo nyalana, ne ba ikumbutanga hahulu batu ba ba na ni mandu. Kacwalo, ba lela ku itekela ndu ka masheleñi a ne ba bulukile ni a ku kolota kwa panga hamohocwalo ni a ku kolota kwa banabahabo bona. Kono ne ku si ka fita nako ye telele, ba kala ku ikutwa ku imelwa hahulu bakeñisa masheleñi a mañata e ne ba lifanga kweli ni kweli. Ba kala ku beleka misebezi ye miñata ili nto ye ne tahisanga kuli ba tande nako ye ñata kwa mibeleko mi ne ba si na nako ya ku ba hamoho ni bana ba bona. Ba baana ba bulela kuli: “Na kala ku ikutwanga inge mutu ya lwesizwe licwe le lituna fa toho, bakeñisa minahano, ku katala hahulu, ni ku sa lobala hande. Ne ni ikutwanga ku fipelwa luli.”
“Ku ba ni mubonelo wa Mulimu kwa neku la liluwo kwa sileleza luli”
Hamulaho wa nako, ba hupula manzwi a kwa liñolo la 1 Timotea 6:6 mi ba lemuha kuli butaata bwa bona bu kona feela ku fela haiba ba lekisa ndu ya bona. Ne ku fitile lilimo ze peli kihona butaata bwa bona bwa masheleñi bu to fela. Muuna ni musalaa hae bao ne ba itutileñi ku ze ne ezahezi ku bona? Ne ba bulezi kuli: “Ku ba ni mubonelo wa Mulimu kwa neku la liluwo kwa sileleza luli.”
Nguli ya mwa puo ya Siswahili ye bulezwi kwa makalelo, i zibiwa hande ki batu ba bañata. Niteñi, ha i si ka tusa batu ku tuhela ku kolotanga. Ku likana ni likuka za mwa Bibele ze lu nyakisisize mwa taba ye, kana haki ko kunde ku nahanisisa ka butungi fa puzo ye li: Kana na swanela ku kolota masheleñi?
