Kibipidile bumvu: Bumvu bubwanya kukulengeja uleke kwikala na balunda bayampe ne kwimwena bintu bivule mu būmi.

 Kamweno kadi mu bumvu: Kyaba kimo, bumvu ke bubipo. Bubwanya kukukwasha ulanguluke kumeso kwa kwisamba, kadi bubwanya kukulengeja wikale muntu utadija ne kuteja senene.

 Kiyampe kutabuka: Bumvu ke mwikadilapo wa nyeke wa muntu, ubwanya abe mwine kwibutādila. Kino kishinte kisa kukulombola mwa kwibilongela.

•  Yuka bintu bikuzakajanga

•  Mwa kulwila na bumvu

•  Binena bakwenu

 Bumvu bubwanya kukulengeja ukomenwe kwisamba na bantu mpala na mpala. Kino kibwanya kukulengeja wimone bu udi bunka, pamo bwa abe udi mu kyumba kya mfindi. Biletanga moyo. Ino shi uyuke bine bikukwatyijanga moyo, ukamona’mba kudipo na bubinga bwa kuzakela. Tala bino bimfwa bisatu.

•   Moyo #1: “Nkidipo na bya kwisamba.”

   Bubine: Mu byonso byolonga, bantu bavulukanga’mo nakampata muswelo owibalengeja beivwane, pa kyaba kya kuvuluka byonena. Ubwanya kukomena moyo obe na kutamija bwino bwa kuteja, ko kunena’mba kuta bya binebine mutyima ku binena bakwabo.

   Langulukila pa kino: Le abe i bantu’ka bosakanga kupwana nabo—i ba luneno’ni nansha bateja senene bakwabo?

•   Moyo #2: “Bantu bakamona bu ndi muntu upungija.”

   Bubine: Bantu bakakufwatakenya bintu kampanda ekale udi na bumvu nansha kudipo nabo. Ubwanya kutādila moyo obe ne kwanza kunena, mu uno muswelo ukalengeja bantu bekale na mumweno muyampe podi, ne kuyuka mwine moikadile.

   Langulukila pa kino: Shi umona’mba bantu bonso bakumonanga bibi, le abulwepo abe ye wibatyibila mambo bibi na kwibafwatakenya amba kebakusenswepo?

•   Moyo #3: “Nkeivwana bibi shi nanena bintu bya kubulwa kwendela’mo.”

   Bubine: Kyaba kimo, bino bifikilanga bantu bonso. Ubwanya kunekenya moyo obe na kumona kutupatupa kobe bu mukenga wa kulombola bakwabo amba wimonanga bu muntu wa kubulwa kubwaninina.

   Langulukila pa kino: Le kusangelangapo kwikala na bantu betabija’mba i ba kubulwa kubwaninina?

 Le wadi uyukile? Bantu bamo balañanga amba kebadipo na bumvu mwanda balembelañananga misapu mivule. Inoko pa kupwana bya binebine na bantu, unenwe kwisamba nabo bya mpala na mpala. Sherry Turkle mwifundi wa mwikadila wa bantu kadi muntu wa bwino mu myanda itala bingidilwa bya busendwe walembele amba: “Pa kwiyuka bya binebine, bilomba kwimona mpala na mpala ne kwiteja.” a

•   Leka kwidingakanya. Kusakilwapo kwikala’nka muntu wa kyanga. Ino kitungo kyobe i kya kutādila bumvu, mwanda wa wikale na balunda bayampe ne kwimwena bintu bivule.

   “Kebilombepo mīsambo milampe bininge, kadi kusakilwapo kwikala mwine wiiloija. Kya kulonga’tu i kwimuna muntu okwadipo wiyukile nandi ne kulonga bukomo bwa kwiyuka nandi, nansha kumwipangula tubipangujo tupēla tubala-tunga.”—Alicia.

   Musoñanya wa mu Bible: “Muntu ne muntu abandaule bilongwa byandi, nabya ukekala na buluji bwa kusangela pa mwanda wandi aye mwine, ke na kwidingakanyapo na muntu mukwabo, aa.”—Bene Ngalatea 6:4.

•   Ikala muntu utadija. Tala bantu bapēlelwanga kupwana na bakwabo, ne kuta mutyima ku muswelo obesamba. Le i bika bibendekelanga? I bika kebibendekelangapo? Le nobe i bwino’ka bwa mvubu bobadi nabo bobwanya kutamija?

   “Tala ne kuboila ñeni ku bantu bapēlelwanga kupwana na bakwabo. Tala byobaloñanga ne byobanenanga kitatyi kyobetana na muntu musunsa wabo mubajinji.”—Aaron.

   Musoñanya wa mu Bible: “Enka kyuma mokinonenanga kyuma, muntu nandi unonanga mulunda nandi.”—Nkindi 27:17.

•   Ipangula bipangujo. Bantu basenswe kuleta milangwe yabo mu myanda mishileshile, o mwanda kwipangula bipangujo i muswelo muyampe wa kushilula nabo mīsambo. Kadi kulonga namino kukakukwasha uleke kwita mutyima bipitepite.

   “Kwiteakanya kumeso kwa kitatyi kubwanya kukulengeja uleke kuzumbija mutyima bininge. Ubwanya’nka ne kulangulukila pa myanda kampanda mityetye nansha bipangujo kampanda kumeso kwa kwenda ku kinkumenkume. Kino kikakukwasha uleke kuzumbija mutyima bininge kitatyi kyoketana na bantu bokwiyukilepo nabo.”—Alana.

   Musoñanya wa mu Bible: “Kemwakitai mutyima enka ku tumweno twa banwe bene, ino i ne ku tumweno twa bakwenu.”—Bene Fidipai 2:4.