Yehova i Leza wa bine utelelwe mu Bible, Mupangi wa bintu byonso. (Kusokwelwa 4:11) Bapolofeto, ba Abalahama ne Mosesa, bāmutōtele na mwāmutōtele Yesu. (Ngalwilo 24:27; Divilu 15:1, 2; Yoano 20:17) Aye ke Lezapo wa muzo umo, ino i Leza “pa ntanda ponso.”​—Ñimbo ya Mitōto 47:2.

 Yehova i dijina dya Leza dya bunka dilombwelwe mu Bible. (Divilu 3:15; Ñimbo ya Mitōto 83:18) I ditambe ku kyubwa kya Kihebelu kishintulula’mba “kwikala ke,” kadi befundi bavule banenanga’mba dino dijina dishintulula’mba “Wikadija Ke.” Ino nshintulwilo i mikwatañane na mwingilo wa Yehova wa bu Mupangi ne wa bu Muntu ufikidija mpango yandi. (Isaya 55:10, 11) Kadi Bible witukwasha tuyuke Muntu mwine wityilwa pa dijina Yehova, nakampata ngikadila yandi mikatampe ya buswe.​—Divilu 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoano 4:8.

 Dijina Yehova i dijina dya Leza dya mu Kihebelu dyalamwinwe mu Kiluba​—didi na masomo aná יהוה (YHWH), ayukene bu Tetragrame. Mutelelo mwinemwine wa dijina dya Leza mu Kihebelu kya kala keuyukenepo. Inoko mānga ya dijina Yehova i ya tamba kala mu ndimi mivule kubadila’mo ne mu Kiluba, dyaālamwinwe musunsa mubajinji mu Bible wa Angele mu bwalamuni bwa William Tyndale bwa mu 1530. a

Mwanda waka mutelelo wa dijina dya Leza mu Kihebelu kya kala keuyukenepo?

 Kihebelu kya kala kyādi kilembwa na masomo a tumama, pampikwa masomo a mawi. Mutangi unena Kihebelu wādi upēlelwa kubweja’ko masomo mafwaninwe a mawi. Inoko, pa kupwa kulemba Bisonekwa bya Kihebelu (“Kipwanino kya Kala”), Bayuda bamo bāikele na nkulupilo ya kabutyibutyi ya amba i bibi kutela dijina dya Leza dya bunka. Pobādi batanga kisonekwa mudi dijina dya Leza na diwi ditunduke, bādi bedipingakanya na bishima pamo bwa “Mfumwetu” nansha “Leza.” Myaka tutwa na tutwa pa kupita’po, kano kabutyibutyi kasambakana, bityebitye mutelelo wa kala wājimankana. b

 Bamo balañanga’mba dijina dya Leza dyādi ditelwa bu “Yawe,” ino bakwabo nabo na milangwe mishile. Mu Muvungo wa pa Dijiba Difwe mudi kipindi kya mukanda wa Bene Levi wa mu Kingidiki, mwalamwinwe dijina dya Leza bu Iao. Balembi ba kala ba Kingidiki nabo bēditelele bu Iae, Iabe, ne Iaoue, inoko i kutupu mutelelo nansha umo pa ino ulombola’mba ye mobādi beditelela mu Kihebelu kya kala. c

Milangwe mifwe idi na bantu pa dijina dya Leza didi mu Bible

 Milangwe mifwe: Dijina dya Leza kedifwaninwepo kutanwa mu Bible mwanda kediyukenepo mwine modyādi ditelelwa mu Kihebelu.

 Bubine: Uno mulangilo umwekeja’mba Leza usakanga bantu besamba ndimi mishileshile batele dijina dyandi muswelo umo. Inoko, Bible ulombola’mba batōtyi ba Leza ba pa kala bādi batela majina mu miswelo mishile.

 Tala bidi kimfwa kya Yoshua mutyibi mwine Isalela. Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji besamba Kihebelu bādi batela dino dijina bu Yehoshua, ino boba bādi besamba Kingidiki beditela bu Iesous. Kwalamunwa kwalamwinwe dijina dya Yoshua dya mu Kihebelu mu Bible wa Kingidiki kulombola’mba bene Kidishitu bādi balonda mutelelo wa majina mungya lwabo ludimi.—Bilongwa 7:45; Bahebelu 4:8.

 Uno musoñanya ubwanya kwingidijibwa ne pa kwalamuna dijina dya Leza. Kintu kya mvubu ke mutelelopo mwinemwine wa dijina dya Leza, ino i kwidijokeja mu Bible ponso podyādi.